زکات پول (منابع مطالعاتی)
موارد تعلق زکات ● انحصار زکات ● ماهیت پول ● زکات اوراق بهادار
زکات پول یکی از مسائل تأثیرگذار در فقه معاملات است. در اصطلاح فقهی نقدین یا همان طلا و نقره از اموال نُه گانه‌ای هستند که زکات به آنها تعلق می‌گیرد. از نظرگاه فقهی این مسئله دربارهٔ زکات پول مطرح است که آیا نقدین بعنوان مال زکوی به پولِ طلا و نقره که در دوران گذشته رایج بوده اختصاص دارد یا پول‌های رایج کنونی را نیز در بر می‌گیرد؟ در پاسخ به این مسئله بیشتر فقیهان و صاحب‌نظران قائل به عدم وجوب زکات پول شدند؛ در مقابل برخی فقیهان معاصر مانند سید محمدباقر صدر و محمدجواد مغنیه و سید موسی شبیری زنجانی بر آنند که زکات پول‌های رایج نیز با فرض وجود شرایط آن، باید پرداخت شود و زکات نقدین صرفاً به پولِ طلا و نقره که در دوران گذشته رایج بوده اختصاص ندارد. در این صفحه منابعی که مسئله زکات پول را مورد مطالعه و پژوهش قرارداده و در قالب کتاب مقاله، پایان‌نامه یا منابع دیگر انتشار یافته گردآوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- فقه پول، تقریرات درس آیت الله محمدتقی شهیدی، تألیف مهدی معتمدی، قم، نشر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- زکات پول‌های رایج و اشیای نوپیدا، محمد قائنی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دانشنامه زکات (ج۱)، یوسف قرضاوی، مترجم: عبدالصمد مرتضوی، تهران، نشر احسان، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- زکاة الأوراق النقدیة و حکم ضم النقود بعضها إلی بعض، ابوالحسن المنصوری و إبراهیم فراج، نشر المنار، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المختصر فی أحکام الزکاة و مسائلها المعاصرة، انیس بن ناصر المصعبی، دبی، جمعیة دارالبرّ، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موسوعة الفقه الإسلامی المقارن (زکاة الأوراق النقدیة)، سید محمود هاشمی شاهرودی، نشر مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الزکاة فی الإسلام فی ضوء الکتاب و السنة، سعید بن علی بن وهف القحطانی، ریاض، نشر مرکز الدعوة و الارشاد، ۲۰۱۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نوازل الزکاة دراسة فقهیة تأصیلیة لمستجدات الزکاة، عبد الله بن منصور الغفیلی، دوحة، دارالاوقاف و الشئون الاسلامیه، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الاسلام یقود الحیاة، سید محمدباقر صدر، قم، نشر دارالصدر، ۱۴۲۹ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- زکاة الأسهم و السندات و الورق النقدی، صالح بن غانم السدلان، ریاض، نشر بلنسبة، ۱۴۱۷ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه الإمام جعفر الصادق (ع)، محمدجواد مغنیة، جلد۲(زکاة النقدین)، قم، مؤسسة أنصاریان للطباعة والنشر، ۱۴۱۴ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کتاب الزکوة، حسینعلی منتظری، جلد ۱، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، ۱۴۰۸ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أحکام زکاة الثروة النقدیة و الأوراق المالیة و التجاریة، جودة عبدالغنی بسیونی علی، مصر، دارالنشر کلیة الشریعة و القانون، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المسائل المعاصرة فی الزکاة، منصور بن محمد الصعقوب، بی‌جا، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حسم الشقاق فی زکاة العروض و الأوراق، محمد الأمین بن أحمد الأفرام الجکنی الشنقیطی، بی‌جا، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- آیندهٔ نظام‌سازی زکات در هندسهٔ تأمین مالی دولت اسلامی در ایران در آیینهٔ فقه شیعه، عبدالحمید کاشیان، فصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۲۴، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی نظریه حق اخذ زکات از پول رایج هر زمان، محمد عبدی، فصلنامه پژوهش‌های فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی زکات پول در فقه امامیه، محمدعلی زاهدی و سید علی حسینی، فصلنامه بلاغ مبین، شماره ۵۴ و ۵۵، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حصر و اطلاق موارد متعلّق زکات، رحمت شایسته فرد، فصلنامه معارف قرآن و عترت، شماره ۸، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- امکان‌سنجی فقهی احیای زکات پول‌های نقد رایج کنونی (رهیافت موضوع‌شناسی تحلیلی ماهیت پول)، محمّداسماعیل توسّلی، فصلنامه پژوهشنامه مالیات، دوره ۲۳، شماره ۲۶، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- زکات پول اعتباری، محمدجواد محقق، دومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کاوشی نوین در مسئله زکات اسکناس، محمدرسول آهنگران و حسین سنایی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۰، شماره ۳۴، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- زکات پول از منظر فقه فریقین و بررسی ظرفیت بالقوه آن در فقرزدایی (مطالعه سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ اقتصاد ایران)، احمد شعبانی و عبدالمحمد کاشیان، فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، دوره ۶، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی دیدگاه مشهور در حصر زکات، مهدی فتحی‌نیا، فصلنامه فقه، دوره ۱۶، شماره ۶۲، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحلیل نظری زکات و بررسی امکان تعمیم دامنه اموال مشمول زکات، محمدمهدی عسکری و مهدی اسماعیل‌پور دره، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره ۳، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- درسنامه فقه: کتاب زکات (۱)، سید محمود هاشمی شاهرودی، فقه اهل بیت (ع)، شماره ۶۰، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- زکات پول‌های رایج، محمد قائنی، همایش مبانی فقهی و اقتصادی مالیات‌های اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- بازپ‍ژوهی نظریة تعمیم زکات از نظر امامیه، احمد باقری و سید محمدرضا امام و سید یوسف علوی، دوره ۴۰، شماره ۱، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- پول و احکام فقهی آن، فیاض قرائی، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، دوره ۳۹، شماره ۳، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش زکات در نظام حکومت انقلاب اسلامی، سید محمد موسوی بجنوردی، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره ۷، شماره ۲۶، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- آیا پول و اسکناس زکات دارد؟، سجاد چوبینه، فصلنامه فرهنگ جهاد سال دهم، شماره ۳۸ و ۳۹، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موارد وجوب زکات در اسلام، مهدی نظری، فصلنامه فقه اهل بیت (ع)، شماره ۳۸، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مروری بر ماهیت‌شناسی پول و دیدگاه فقیهان، معروف‌علی احمدوند، فصلنامه فقه، دوره ۱۰، شماره ۳۶، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی نظریه عدم انحصار وجوب زکات در موارد نه‌گانه، مهدی نظری، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، شماره ۷۴، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش اوراق بهادار در شریعت اسلامی، سید محمد موسوی بجنوردی فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره ۷، شماره ۳ و ۴، ۱۳۷۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی فقهی اوراق نقدی، سید کاظم حائری، فصلنامه فقه اهل بیت (ع)، شماره ۱۹ و ۲۰، ۱۳۷۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- مسائل مستحدثه زکات، سید کاظم حائری و ابوطالب تجلیل تبریزی و محمدتقی جعفری، فصلنامه فقه اهل بیت (ع) شماره ۱۱ و ۱۲، ۱۳۷۶ش. مقاله را اینجا ببینید این مقاله مصاحبه است.
- مسائل مستحدثه زکات، سید محمدحسن مرتضوی لنگرودی و محمدمهدی آصفی و محمدهادی معرفت، فصلنامه فقه اهل بیت (ع)، شماره ۱۰، ۱۳۷۶ش. مقاله را اینجا ببینید این مقاله مصاحبه است.
- فرضیه زکات در نقود ورقیه، محمدابراهیم محمدی، فصلنامه پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره ۸، ۱۳۷۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- تحلیلی پیرامون زکات، زکات یا مالیات کدامیک؟، احمد شعبانی، دوفصلنامه دین و ارتباطات، شماره ۳، ۱۳۷۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- پیش‌درآمدی بر فرضیه زکات در نقود ورقیه، محمدابراهیم محمدی، فصلنامه پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، ۱۳۷۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- موارد وجوب زکات و خمس، اسماعیل اسماعیلی، فصلنامه فقه، دوره ۲، شماره ۳، ۱۳۷۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- نقش اسکناس در نظام حقوقی اسلام، سید محمد موسوی بجنوردی، دوره ۵۷، شماره ۷، ۱۳۷۲ش. مقاله را اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- زکات پول‌های رایج از نظر فقه اهل بیت (ع) و فقه مذاهب اربعه، مجاهد حسین دامانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مبانی فقهی تسری حکم زکات نقدین به نقد رایج امروز، رضا سرخه‌ای، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- طراحی الگوی یکپارچه‌سازی نظام منابع مالی اسلامی و مالیات‌های متعارف در ایران، عبدالمحمد کاشیان، پایان‌نامه دکتری، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی فقهی زکات پول در فقه امامیه، محمدعلی زاهدی خمیرانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۹۴ش.
- بررسی اطلاق ادله زکات از دیدگاه مذاهب خمسه و نقش آن در تأمین حقوق شهروندان، طاهره موسوی حسینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی اقوال فقها در باب وجوب یا استحباب زکات مال‌التجاره، مجید بختیاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- زکات نقدین و تسری آن به نقد رایج امروزی، سید علی موسوی، رساله سطح سه، حوزه علمیه قم، ۱۳۹۰ش.
- نظریه تعمیم متعلقات زکات در فقه امامیه و جایگاه آن در منابع مالی حکومت اسلامی، زهرا تابش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مدرسه عالی شهید مطهری، ۱۳۸۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مقایسه تحلیلی آثار اقتصادی زکات و مالیه تورمی، محمدمهدی عسکری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و معارف اسلامی، امام صادق (ع)، ۱۳۸۷ش. چکیده پایان‌نامه را اینجا ببینید
- موارد وجوب زکات، عبدالاحد فیاض، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۶ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- موارد وجوب زکات از دیدگاه مذاهب خمسه، زهرا خاکپاش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، ۱۳۷۹ش. چکیده پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی تطورات و موارد وجوب زکات تا عصر حاضر، علی روحبخش زائری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه قم، ۱۳۷۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- زکات در آئینه فقه شیعه، مریم حجت فرسنگی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ش. چکیده پایان‌نامه را اینجا ببینید
- نقش زکات در نظام اقتصاد اسلامی، عدنان لاجوردی، پایان‌نامه دکتری، دانشکده اقتصاد و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۷۱ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
عربی
- أحکام الأوراق النقدیة و التجاریة فی الفقه الإسلامی، ستر بن ثواب الجعید، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة و الدراسات الاسلامیة، جامعة ام القری، ریاض، ۱۴۰۶ق. پایان‌نامه را اینجا ببینید
منابع دیگر
- استفتائات ناصر مکارم شیرازی، پرسش از زکات پول رایج، استفتاء و پاسخ را اینجا ببینید
- توضیح المسائل، سید موسی شبیری زنجانی، مسئله ۱۹۰۸، زکات پول. متن مسئله را اینجا ببینید
- نشست علمی بررسی زکات پول اعتباری، غلامرضا مصباحی مقدم و مصطفی اشرفی شاهرودی. گزارش نشست را اینجا بببنید
- درس خارج فقه (تعلق زکات به اوراق نقدیه)، محمدتقی شهیدی، ۱۳۹۸ش.تقریرات درس را اینجا ببینید
- تقریرات درس خارج فقه (وجوب الزکاة فی النقود الرائجة من غیر الذهب و الفضة)، مصطفی اشرفی شاهرودی، تقریرات درس را اینجا ببینید
- درس خارج فقه (کتاب الزکاة)، محمد فاضل لنکرانی، تقریرات درس را اینجا ببینید
- زکاةُ الأوراقِ النقدیَّة، علوی بن عبدالقادر السَقّاف، متن یادداشت را اینجا ببینید
- ما هی زکاة الأوراق النقدیة؟، ندی العتوم.