فقه هنر (منابع مطالعاتی)
فقه هنر از گرایش‌های نوپدید در فقه معاصر است. هنر از دو جهت در فقه مورد بررسی قرار می‌گیرد: ۱. رابطه فقه و هنر به معنای عام بدون استنباط احکام شرعی مسائل آن مانند انگاره کلی فقه دربارهٔ آثار و مشاغل هنری یا رابطه فقه با هنر و زیبایی در کلیت آن. ۲. حیطه مربوط به استنباط احکام شرعی موضوعات هنری از قبیل حکم شرعی نمایش چهره معصومین یا استفاده از کلاه گیس برای بانوان در آثار نمایشی.
بنابر نظر علمای فقه معاصر مانند ابوالقاسم علیدوست عدم موضوع‌شناسی دقیق و عدم کاربست نظریه‌ها و روش‌های بدیع در فرآیند استنباط احکام مسائل هنری از چالش‌های فقه هنر است.
مسئله حائز اهمیت در فقه هنر، حوزه رسانه و نوع رابطه آن با حوزه هنر است که در تبویب و بررسی فقهی تأثیرگذار است. اگر رسانه را زیر مجموعه هنر در نظر بگیریم، رابطه کلی آن با فقه، قواعد و شیوه استنباط احکام مسائل آن به همان صورت است که در فقه هنر اتخاذ می‌شود. اما در صورتی که رابطه رسانه و هنر را به نحو تباین یا من وجه در نظر بگیریم، لازمه آن تعریف متمایز از رابطه کلی دانش فقه و رسانه و به‌کار‌گیری روش متفاوت برای حل مسائل فقهی رسانه از منابع دینی است.
پرسش‌هایی نیازمند تحقیق بیشتر در خصوص این موضوع پیش‌روی فقه معاصر قرار دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: قواعد استنباط در فقه هنر کدام‌اند؟ آیا استنباط احکام فقه هنر با روش فقه مقاصدی با توجه به جدید بودن و عدم سبقه بسیاری از موضوعات آن در عصر معصومین(ع) لازم است؟ آیا برای کشف موضوعات اصلی احکام هنری باید همان موضوع مستفاد از نصوص را مد نظر قرار داد یا آنکه به کارکرد و پیامد‌های حکم توجه داشت؟
کتاب‌ها
فارسی
- فقه هنر: در اندیشه فقیهان معاصر، علی نهاوندی و محمد شیرین‌کار موحد،قم، انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۴۰۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی خوانندگی مردان و زنان در اسلام، نرگس سروش، تهران، انتشارات شریف کدکم، ۱۴۰۱ش.
- مجموعه مقالات فقهی چهارمین همایش ملی فقه هنر، پدیدآورنده مدرسه اسلامی هنر و پژوهشگاه فقه معاصر به کوشش مصطفی دری و نواب حضرتی، تحت اشراف علمی ابوالقاسم علیدوست، قم، مدرسه اسلامی هنر، ۱۴۰۲ش.
- مجموعه مقالات فقهی سومین همایش ملی فقه هنر، پدیدآورنده مدرسه اسلامی هنر و پژوهشگاه فقه معاصر به کوشش مصطفی دری و نواب حضرتی، تحت اشراف علمی ابوالقاسم علیدوست، قم، مدرسه اسلامی هنر، ۱۴۰۲ش.
- کتاب فقه رسانه؛ فقه نمایش، مصطفی دری و دیگران، قم، انتشارات دین و رسانه، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مجموعه مقالات نخستین همایش ملی فقه هنر، سیدمحمدحسین نواب و مهدی همازاده ابیانه و هادی جهانگشای اباجلو، ابوالقاسم علیدوست، قم، نشر مدرسه اسلامی هنر، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظام مسائل فقه هنر و رسانه، علی نهاوندی، قم، نشر مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مجموعه مقالات دومین همایش ملی فقه هنر، مهدی همازاده ابیانه و هادی جهانگشای اباجلو، قم، نشر مدرسه اسلامی هنر، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- هنر از دیدگاه فقه، ابراهیم نزهت، تهران، نشر سفیر اردهال، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سلسله گفت‌وگوها در باب «فقه هنر»، مهدی همازاده ابیانه، قم، نشر مدرسه اسلامی هنر، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اندیشه‌های فقهی در عرصه هنر، زهرا گواهی، تهران، نشر به‌نشر، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- هنر از دیدگاه فقه اسلامی، فضل‌الرحمن فقیهی، تربت جام، نشر شیخ الاسلام احمد جام، ۱۳۸۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- شناخت معنای هنر مبتنی بر روش رایج معناشناسی در فقه، مهدی جعفری و جعفر سرباززاده، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۸، شماره ۴، زمستان ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی جایگاه هنر اسلامی در فقه امامیه با تأکید بر منظر صاحب جواهر و صاحب مسالک، فاطمه حسن‌پور و محمد رسول آهنگران و هرمز اسدی کهباد، فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره ۴۶، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- هنر و ارتباطات دراندیشه امام خمینی (ره)، امید علی مسعودی، فصلنامه رهپویه هنرهای تجسمی، شماره ۴، بهمن ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- فقه هنر و اسلامِ قانون اساسی در ایران با نگاهی به نمودهایی در سینما و موسیقی، وحید آگاه، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۲۰، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقیِ «آثار نمایشی زیان‌بار برای کودکان»، محمدمهدی مقدادی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۹، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فلسفه‌ی فقه هنر (چیستی، چالش‌ها و روش حلّ‌مسئله)، ابوالقاسم علیدوست و مصطفی درّی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۹، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- هنر و زیبایی از دیدگاه مبانی فقه اخباری و اجتهادی، الهام امیری و غلامحسین زرگری‌نژاد و سینا فروزش، دوره ۱۷، شماره ۴۰، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مشروعیت فقهی در قوانین هنری، مهدی امینی، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- پدیده هنری و معیار مواجهه فقهی، مهدی همازاده، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اسم‌گرایی، کارکردگرایی و هویت‌گرایی در فقه هنر، هادی جهانگشای اباجلو و ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موضوعات و ملاکات حکم در فقه هنر، محمدجواد فاضل لنکرانی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الگوریتم برون رفت از تزاحم حقوق هنری، محمد عشایری منفرد، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحلیل جایگاه عرف در موضوع‌شناسی و مصداق‌شناسی فقه هنر، محمد عشایری منفرد، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه علم فقه در شناخت هنر اسلامی، سید رضی موسوی گیلانی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ذاتی و عرضی در احکام هنر بحثی روش‌شناختی، سید مصطفی محقق داماد و هادی جهانگشای اباجلو، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی حق هنر برای کودک، محمدمهدی مقدادی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تقنین در حوزه هنر، سید احمد حبیب‌نژاد، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، زمستان ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- آزادی ابراز خلق هنری و حدود آن، محمود حکمت‌نیا و مهدی غیاثوند، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موضوعات و ملاکات حکم در فقه هنر، محمدجواد فاضل لنکرانی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۳، ۱۳۹۴ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- «فقهِ هنر» در دو نگاه جامع و تعیّنات موردی، ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه قبسات، دوره ۲۰، شماره ۷۸، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی هنر و زیبایی از دیدگاه فقهی با شیوه نوین اجتهادی، محمدابراهیم جناتی، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره ۱۰ و ۱۱، ۱۳۷۶ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- هنر و زیبائی از نگاه مبانی فقه اجتهادی، محمدابراهیم جناتی، کیهان اندیشه، شماره ۶۹، ۱۳۷۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- هنر و زیبائی از نگاه مبانی فقه اجتهادی، محمدابراهیم جناتی، کیهان اندیشه، شماره ۶۸، ۱۳۷۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- فلسفه هنر عکاسی با نگاه فقهی اسلامی در عراق در دوره عباسی اول (۱۲۹–۲۱۰هجری قمری) (تاریخی، هنری، فقهی)، ابرهیم عبید دخیل المرشدی، کارشناسی ارشد، دانشکده دین و هنر، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مبانی فقهی هنر و آثار هنری در فقه مقارن، علی کاظمی، کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی آفاق، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الفنون بین حاجة الوجدان و جمود الفقه، مسفر بن علی بن محمد القحطانی، مجلة المجمع (مالزی)، عدد ۳۰، جامعة المدینة العالمیة، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سایر منابع
- وجود بابی فقهی به نام فقه هنر یا رسانه، اول الکلام است، مصاحبه با علی نهاوندی، سایت اجتهاد، ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- یادداشت فقهی چند راه‌حل برای اجتهاد نو در حکم موضوعات هنری، یاسر امینیان، ۱۴۰۱ش. متن یادداشت
- برخی از احکام هنری فقها، اصلاً موضوع خارجی ندارند!، مصاحبه با محمدصادق لیراوی، سایت اجتهاد، ۱۴۰۱ش. متن گفتگو
- فقه هنر، درسگفتار ابوالقاسم علیدوست، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر