اتانازی (منابع مطالعاتی)
اُتانازی (به انگلیسی: Euthanasia) یا مرگ آسان به‌معنای پایان دادن به زندگی فرد با نیت رهایی از درد و رنج طاقت‌فرسا یا بیماری لاعلاج است. اهمیت این موضوع در فقه معاصر از این جهت است که می‌تواند مصداق خودکشی یا قتل باشد، در نتیجه سؤالاتی را پدید آورده است؛ از جمله آنکه آیا درد و رنج فراوان می‌تواند مجوزی برای خودکشی یا قتل باشد؟ آیا پزشک می‌تواند با اجازه یا بدون اجازه بیمار، اسباب تسریع در مرگ بیمار را فراهم سازد یا از انجام اقدامات درمانی در این باره خودداری کند؟
به نظر فقیهان معاصر، اتانازی فعال حرام است و با انجام آن حق قصاص یا دیه برای وارث متوفی ثابت می‌شود. اتانازی منفعل به‌معنای ترک درمان بیمار لاعلاج نیز حرام است، اما درباره لزوم قصاص یا پرداخت دیه، میان فقیهان اختلاف‌نظر است.
بنابر نظر فقیهان رضایت بیمار به فعل اتانازی حرمت آن را رفع نمی‌کند اما درباره اینکه اگر بیمار اجازه اتانازی بدهد قصاص یا دیه به‌دنبال دارد یا نه؟ اختلاف‌نظر وجود دارد.
کتاب‌ها
فارسی
- اتانازی (مرگ خودخواسته) در مسیحیت و فقه امامیه، سیما خضریان، تهران، انتشارات سنجش و دانش، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی ابعاد مختلف اتانازی در فقه اسلامی با رویکردی به حقوق موضوعه، حامد فیض‌الهی و خدیجه مرادی، تهران، مؤسسه آموزشی تألیفی ارشدان، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نگرش فقهی-حقوقی به اتانازی، معصومه یارشریفی، اهواز، پژوهندگان راه دانش. ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی اتانازی (مرگ شیرین) در فقه و حقوق کیفری، فاطمه اژدری و سولماز نظری، تهران، رزا، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بازاندیشی قتل ترحم‌آمیز (اتانازی) در فقه اسلامی و حقوق موضوعه، کاظم خسروی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- اتانازی در حقوق موضوعه و فقه، وحید صیادی و فاطمه اژدری، تهران، کمک‌آزمون، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دربارهٔ اتانازی: قتل از روی ترحم، رضا عیسی‌نسب و علیرضا معصومی، گرگان، نوروزی، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قتل از روی ترحم (اتانازی) در فقه، سید محسن مرتضوی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه فقه معاصر
- اتانازی از دیدگاه فقهی و حقوقی، نرگس‌سادات ایوب‌نژاد، مشهد، مداد مشکی، ۱۳۹۵ش.
- دانشنامه فقه پزشکی (۳ج)، محمدعلی قاسمی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه فقه معاصر
- بررسی حرمت اتانازی و مرگ از روی ترحم در فقه و حقوق ایران، زهرا میرشهرکی، اصفهان، دارخوین، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اتانازی از منظر فقه و حقوق، صالحه یزدانی‌فر، تهران، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مسائل فقهی و حقوقی قتل از روی ترحم (اتانازی)، اسماعیل آقابابایی بنی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مسائل اخلاقی و حقوقی در قتل ترحم‌آمیز (اتانازی): مرگی آسان برای بیماران لاعلاج و کودکان ناقص‌الخلقه، شهریار اسلامی‌تبار و محمدرضا الهی‌منش، تهران، نشر مجد، ۱۳۸۶ش.
- اوتانازی: مرگ آسان و راحت؟، خدابخش کرمی، تهران، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۱ش.
- احکام پزشکی (فصل ۱۴: ازدواج و تغییر جنسیت)، حسینعلی منتظری، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۵ش.
- احکام پزشکان و بیماران، محمد فاضل لنکرانی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۴۲۷ق/۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- القتل الرحيم بين الاباحة والتجريم، جمال‌الدين عنان، لبنان، منشورات الحلبي الحقوقية، ۲۰۲۰م، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر.
- القتل الرحيم بين الفقه والقانون، إسماعيل آقابابائي بني، مركز الحضارة لتنمية الفكر الإسلامي (لبنان)، ۲۰۱۷م، کتابخانه پژوهشگاه فقه معاصر.
- القتل الرحيم فى الفقه الإسلامى والقانون الوضعى: دراسة تأصيلية مقارنة، عمر بن عبدالله المشارى السعدون، عربستان سعودی، دار ابن الجوزی، ۲۰۱۶م، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر.
- القتل بدافع الشفقة فی الفقه الاسلامی والقانون الوضعی: درسة مقارنه، عبدالحلیم محمد منصور علی، اسکندریه مصر، المکتب الجامعی الحدیث، ۲۰۱۳م.
مقاله‌ها
فارسی
- واکاوی خاستگاه قتل‌های ترحم‌آمیز از منظر فقه اسلامی، محمد اسحاقی و سید حامد حسینی، دوفصلنامه پژوهشنامه فقه اجتماعی، شماره ۲۱، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی مبانی قانونی، فقهی و اخلاقی اتانازی در حقوق ایران و سوئیس، شهلا پاشایی، شماره ۷۳، ماهنامه پژوهش ملل، اسفند ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ضرورت ها و موانع مشروعیت بخشی به اتانازی در ایران، علی نبی، فصلنامه پژوهشهای حقوقی، شماره ۴۱، دوره ۱۹، بهار ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- واکاوی ماده ۳۶۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ (اتانازی) از منظر فقه اسلامی، کاظم خسروی و رضا دانشور ثانی و عبدالرضا اصغری، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، شماره ۱۵، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم فقهی اتانازی، محمد رحمانی و نفیسه زروندی و مرتضی عبدالجباری، فصلنامه پژوهش در دین و سلامت، شماره ۴، دوره ۴، پاییز ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی اتانازی در فقه، حقوق و اخلاق، مهدیه رمشی و لیلا مهرابی راد و معصومه تاج‌الدینی، فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی، دوره ۳، شماره ۲۲، بهار ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی اتانازی از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران و کشورهای اروپایی، محمدحسین فرقانی اله‌آبادی و محمدعلی حاجی ده‌آبادی، دومین کنفرانس ملی علوم انسانی اسلامی، ۱۵ مهر ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی اتانازی در فقه و حقوق، نرگس‌سادات ایوب‌نژاد و مولود گرمرودی ثابت و حسین احمری، مطالعات علوم سیاسی، فصلنامه حقوق و فقه، دوره ۲، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- چالش‌های اخلاقی، مذهبی، شرعی و حقوقی اتانازی، سهیلا کوشا، فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، سال دوم، پاییز ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اتانازی و تفاوت فقهی، اخلاقی دو نوع فعال و انفعالی آن، ماریه سیدقریشی و محمدمهدی سلطانی، فصلنامه پژوهشهای اخلاقی، تابستان ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقی«اتانازی» (مقاله علمی وزارت علوم)، محمدهادی صادقی، فصلنامه مطالعات حقوقی، شماره ۲، دوره ۷، تابستان ۱۳۹۴ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- امکان استناد به موازین فقهی در جرم زدایی از اتانازی غیر فعال، سعید نظری توکلی و شکیبا امیرخانی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۰۱، سال ۴۷، تابستان ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اتانازی در فقه و حقوق اسلامی با محوریت آرای امام خمینی (س)، سید محمد موسوی بجنوردی و مریم رضوی‌نیا، فصلنامه پژوهشنامه متین، شماره ۶۳، تابستان ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقی«اتانازی»، محمدهادی صادقی، فصلنامه مطالعات حقوقی، شماره ۲، دوره ۷، تابستان ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اتانازی و احتضار، مرتضی عبدالجباری و مرضیه کرمخانی و مهدی فانی و فاطمه دولتشاهی، فصلنامه پژوهش در دین و سلامت، شماره ۱، دوره ۱، زمستان ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حکم فقهی- حقوقی اتانازی، ثریا رستمی و سودابه رستمی، فصلنامه سفیر نور، شماره ۲۳، پاییز ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقی اتانازی (مرگ از روی ترحم)، محمدجعفر هرندی و فاطمه جبارزاده، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۷، بهار ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اتانازی فعال غیرداوطلبانه از منظر فقه اسلامی و قوانین موضوعه ایران، صالحه یزدانی‌فر و مهدی خدایی، دوفصلنامه پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- استناد به قاعده اذن برای مشروعیت اتانازی داوطلبانه فعال، حسین خدایار، مجله فقه پزشکی، ش۵ و ۶، زمستان ۱۳۸۹ و بهار ۱۳۹۰، مقاله را از اینجا ببینید.
- حق مرگ: کانون چالش اتانازی با فلسفه اخلاق و حقوق بشر، عادل ساریخانی و مهدی خاقانی اصفهانی، مجله اخلاق و تاریخ پزشکی، دوره ۴، اسفند ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خودکشی ناتوانان بزه‌دیده: دوران بین حق انتخاب مرگ یا اجبار به تداوم حیات، امیر سماواتی پیروز، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره ۱۳، ویژه‌نامه شماره ۳، پاییز ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مفهوم اتانازی و بررسی آن از دیدگاه فقه، حقوق و اخلاق، بهروز جوانمرد، مجله حقوق پزشکی، شماره ۸، بهار ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مرگ مغزی (اتانازی غیرفعال غیرداوطلبانه) و آثار فقهی و حقوقی آن، عادل ساریخانی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۳، زمستان ۱۳۸۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- أثر فقه الموازنات في القتل الرحيم -رفع أجهزة الإنعاش عن الميت دماغيا أنموذجا-، سهام بن ناصر، مجلة الإحياء (الجزیره)، مجلد ۲۳، شماره ۱، ۲۰۲۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- القتل الرحيم بين التجريم والإباحة، رابح لالو، مجلة صوت القانون (الجزیره)، مجلد ۸، شماره ۲، ۲۰۲۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- القتل الرحیم و موقف الشریعة الإسلامیة منه: دراسة فقهیة مقارنه، حفیظة بدر عبدالحمید، حولیة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بالزقازیق - جامعة الأزهر، ۲۰۲۰م، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر.
- رعایة المسن و أثرها فیما یسمی بالموت الرحیم، عبدالرحمن محمد سلیم، مجلة الدراسات الإسلامیة والبحوث الآکادیمیه، فوریه ۲۰۱۸م، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر.
- حکم قتل الرحمة فی الشریعة الإسلامیه، لمیاء محمد عبدالفتاح، مجلة کلیة الشریعة والقانون بطنطا، ژانویه ۲۰۱۶م، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر.
- القتل الرحیم: دراسة فقهية قانونية مقارنة، محمد حسن زراقط، مجلة الفقه المقارن، شماره ۴و ۵، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- اتانازی از منظر شریعت اسلام و حقوق عراق و انگلیس، عمار جهاد حسین السراجی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقد و بررسی فقهی ماده ی ۳۶۵ قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲(اتانازی)، مهسا آقایی سیاه اسطلخی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی اتانازی در مذهب شیعه و سنی، حشمت الله عبدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان لرستان، مرکز پیام نور خرم‌آباد، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی آتانازی غیرفعال (ترک معالجه و ادامه درمان نسبت به بیماران لاعلاج)، کارشناسی ارشد، سیدمرتضی حسینی طیب، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تطبیقات قاعده لاحرج در موضوعات نوین پزشکی (آتانازی، باروری غیر طبیعی، تغییر جنسیت و سقط جنین)، داراب سلاجقه، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حق بر خویشتن، مبانی و آثار آن در فقه اسلامی، یحیی میرعلی، دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اتانازی در فقه اسلام، فریبا جمعه‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان لرستان، مرکز پیام نور خرم‌آباد، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تحلیل صیانت از حق حیات در اسناد حقوق بشری و اسلام، زهره حجازی‌فرد، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی اتانازی در فقه و حقوق کیفری ایران و هلند، کارشناسی ارشد، مهرداد رکنی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه شمال، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اتانازی یا مرگ خودخواسته در فقه و حقوق موضوعه، طاهره احمدی، کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی آفاق، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حق بر حیات در اسناد حقوق بشری و حقوق اسلام: چالش‌های مفهومی، سید معین عظیمی مؤید، کارشناسی ارشد، دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی ابعاد مختلف اتانازی Euthanasia درفقه اسلامی با رویکردی به حقوق موضوعه، حامد فیض‌الهی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تبیین فقهی و حقوقی اتانازی با رویکرد اخلاق پزشکی، فاطمه فرقانی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شاهد، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی ابعاد مختلف اتانازی در فقه اسلامی با رویکردی به حقوق موضوعه، حامد فیض‌الهی، کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مرگ از روی ترحم در فقه و حقوق ایران، سید امیر موسوی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی جایگاه اتانازی در فقه و حقوق کیفری ایران و انگلستان، سیده مریم جمالی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی اتانازی داوطلبانه غیر فعال در اسلام و قانون کیفری ایران، سید فضل الله میرفضلی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین‌المللی بندر انزلی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مرگ ترحمی از دیدگاه اسلام، محمدعلی افضلی، دکتری، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- قتل از روی ترحم (اتانازی) در حقوق کیفری ایران، شیوا محمدنژاد قادیکلائی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مرگ آسان (اتانازی) در فقه و حقوق با محوریت آراء امام خمینی، مریم رضوی‌نیا، کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اتانازی در فقه و حقوق کیفری ایران، رضا رضایی، کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مرگ آسان در ادیان الهی و مذاهب اسلامی، زهرا پرویزی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، شهریور ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مرگ ترحمی (اتانازی)، مرضیه روحانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی اتانازی از منظر شیعه و اهل‌سنت، محدثه خوشحال ملاسرایی، مرکز تخصصی ریحانة النبی، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- القتل الرحیم بین الشریعة والقانون، لحول حسین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه عبدالحمید بن بادیس - الجزایر، ۲۰۱۹م، لینک.
- القتل الرحیم: دراسة مقارنة بین الشریعة الاسلامیة والقانون الوضعی، موفق طیب شریف بن حمی سعیده، جامعة ادرار - الجزائر، ۱۴۳۳-۱۴۳۴ق/۲۰۱۲-۲۰۱۳م، لینک.
- القتل الرحيم بين الفقه الامامي و حقوق الانسان، عماد محمد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۹۱ش، لینک.
- القتل لمقاصد المکلفین في الفقه الإسلامی، یاسر محمد الزین، الجامعة الإسلامیة - غزه، ۱۴۳۳ق/۲۰۱۲م، لینک.
- القتل الرحیم: دراسة تأصیلیة مقارنة، عمر بن عبدالله بن مشاری السعدون، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه عربی علوم امنیتی نایف، عربستان سعودی، ۲۰۰۹م/۱۴۳۰ق، لینک.
سایر منابع
- درس خارج فقه، سید صادق محمدی، ۱۴۰۰ش. از اینجا ببینید
- اتانازی در فقه و حقوق اسلامی، مقاله اینترنتی، سید محمد موسوی بجنوردی، ۱۳۹۳ش. از اینجا ببینید