سلاحهای کشتار جمعی (منابع مطالعاتی)
سلاحهای کشتار جمعی و منع استفاده از آن در بین حقوقدانان دوران معاصر و مجامع بین المللی مورد اتفاق همگان است. فاجعههای ایجاد شده در نتیجه استفاده از این سلاحها زمینهساز گفتگو بین اندیشمندان جهان از زوایای مختلف شده است. چنانکه ساخت، نگهداری و استفاده از این سلاحها از منظر فقه اسلامی نیز مورد مطالعه قرار گرفته است.
با توجه به رشد روزافزون علم و تکنولوژی و به کارگیری این پیشرفت در تولید سلاحهای کشتار جمعی، فقه معاصر به دنبال تبیین موضوع و حکم آن است. سؤالاتی فقیهان در پی پاسخ آن هستند عبارت است از: حکم تولید و نگهداری سلاحهای کشتار جمعی چیست؟ استفاده از آن چه حکمی دارد؟ آیا در صورت استفاده دشمن از این سلاحها مسلمانان نیز شرعا مجاز به مقابله به مثل هستند؟ آیا با عناوین ثانوی میتوان حکم به جواز داد؟ اگر مصلحت حکومت اسلامی اقتضای تولید و یا استفاده از آن را داشته باشد حکم آن چیست؟ محققان و فقیهان مسلمان مطالعات و یافتههای خود را در قالبهای گوناگون انتشار دادهاند.
کتابها
فارسی
- مبانی استفاده صلحآمیز انرژی هستهای در فقه اسلامی و حقوق بینالملل، محمود یوسفوند، قم، انتشارات حقوق اسلامی، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه هستهای، به کوشش ابوالقاسم علیدوست، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- انرژی هستهای از منظر فقه امامیه، محمدجواد حیدریان دولتآبادی، تهران، انتشارات چتر دانش، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- واکاوی فقهی حقوقی حرمت استفاده از سلاح کشتار جمعی، غلامرضا عارفیان و محمدرضا علیائی، شیراز، نشر شاهچراغ، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید . این کتاب در اصل پایاننامهای است با همین عنوان نوشته محمدرضا علیائی که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر عباس در سال ۱۳۹۷ش دفاع شده است. دسترسی به پایاننامه در سامانه گنج
- رویکردهای فقهی و حقوقی به مسائل نوین (جستارهای نوین فقهی، حقوقی)، سیدحسین همایونمصباح، مشهد، انتشارات یکصد و ده، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- چهار رساله فقهی: رساله مجسمهسازی در فقه شیعه، رساله قضاوت زن در فقه شیعه، رساله جایگاه "مصلحت" در فقه، رساله حکم فقهی استفاده از سلاحهای کشتار جمعی، حجت ملکی، تهران، انتشارات آیین معنویت، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مفهوم سلاح در فقه و قوانین حقوقی، مهدی هادیطلب، سلمان ولیزاده، زنجان، انتشارات قلم مهر، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی دلائل تحریم تولید و استفاده از سلاحهای کشتار جمعی از دیدگاه امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری (دامت برکاته)، قم، انتشارات شکوری، سیدروحالله موسویمرندی، ۱۳۹۶ش.
- مفهوم سلاح در فقه و قوانین حقوقی ایران، معصومه صفری، قم، انتشارات محبین، ۱۳۹۶ش.
- بررسی فقهی سلاحهای کشتارجمعی، محمدجواد فاضللنکرانی، قم، انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
عربی
- أسلحة الدمار الشامل و موضع الفقه الأسلامی منها: دراسة مقارنة، عادل موسی عوض، بینا، ۲۰۱۶م. کتاب را از اینجا بخوانید
- فقه المقاومة: دراسة مقارنة، أحمد شفیعینیا، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الأسلامية، ۲۰۱۱م. بخشی از فصل چهارم این کتاب به بحث سلاحهای کشتار جمعی اختصاص دارد. -دراسة-مقارنة-ـ-أحمد-شفيعي-نيا.pdf کتاب را از اینجا بخوانید
مقالهها
فارسی
- جرم بودن اقدام علیه بشریت بهوسیله سلاحهای هستهای از نگاه فقه با رویکرد فتوای مقام معظم رهبری، حامد رستمی نجفآبادی و عبدالرضا فرهادیان، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۱۳، شماره ۴، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی ادله جواز یا حرمت تولید و انباشت سلاحهای کشتار جمعی، مهدی ربانی و عباسعلی روحانی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۲۳، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بازخوانی مبانی فقهی حرمت و ممنوعیت تولید و استفاده از از سلاحهای هستهای، حمیدرضا حنان و سید یوسف علوی وثوقی، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۲، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تسلیحات کشتار جمعی در مقام مقابله به مثل از نظر فقه، مجتبی الهیان و محمدابراهیم الهیان و سید علیمحمد یثربی، فصلنامه پژوهشهای فقهی، دوره ۱۴، شماره ۴، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی تحلیلی مفهوم سلاحهای کشتار جمعی و تطبیق آن بر دیدگاه اسلامی با تأکید بر آرای مقام معظم رهبری امام خامنهای(مدظله العالی)، حسن عبدی و محمدجواد هاشمی، فصلنامه سیاست، دوره ۴۸، شماره ۳، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی و دلالتپژوهیهای فطری و فقهی-حقوقی در حرمت سلاحهای کشتار جمعی، محمدمهدی زارعی و مجتبی زارعی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره ۴۷، شماره۳، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- واکاوی حکم تسلیحات کشتار جمعی از منظر آیات و روایات، مرتضی حاجیزاده، فصنامه پژوهشهای دفاعی امنتی اسلام، شماره ۴، ۱۳۹۶ش. دسترسی به مقاله در سامانه نورمگز.
- تحلیل فقهی فتوای رهبری مبنی بر حرمت استفاده از سلاح هستهای در پرتو نظریه تابعیت، احمد احسانیفر، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۸۶، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بهکارگیری سلاح کشتار جمعی از منظر فقه و حقوق بینالملل، رضیه افضلزاده و مهدی رهبر، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۱۹، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- کاربرد سلاحهای کشتار جمعی از منظر اسلام، سیده فاطمه آقاجانپور میر، فصلنامه مطالعات بینالمللی، شماره ۴۸، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بهکارگیری سلاحهای نامتعارف از منظر حقوق بین الملل کیفری و اسلام، ابوالفتح خالقی و نعمتالله نبوی، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال دوم، شماره ۴، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ضرورت فقهی طرح منطقهای عاری از سلاح هستهای: ممنوعیت سلاح هستهای از منظر حقوق بین الملل و اسلام، سعید داودی لیمونی و علیرضا داودی لیمونی، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال دوم، شماره ۳، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- واکاوی فقهی ادله حرمت استفاده از سلاحهای کشتار جمعی، علی میثمی تهرانی، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۷۷-۷۸، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ممنوعیت استفاده از سلاحهای کشتار جمعی از دیدگاه فقهی، روحالله اکرمی و ستار محمدی زرینی و مهدی عبدی، دوفصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱۴، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ممنوعیت مطلق کاربست سلاح هستهای، ناصر قرباننیا، فصلنامه مطالعات حقوق اسلامی، شماره ۳۹، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ممنوعیت استفاده از سلاحهای کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی، حسن صدراللهی دامغانی، روزنامه جمهوری اسلامی، سال سی و نهم، شمارههای ۹۹۴۱ تا ۹۹۴۳. این مقاله در سه شماره روزنامه منتشر شده است. مقاله را از اینجا بخوانید
- تولید و استفاده از سلاحهای کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی، محمدجواد فاضل لنکرانی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۹، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید. این مقاله در قالب کتابچهای با عنوان بررسی فقهی سلاحهای کشتار جمعی توسط مرکز فقهی ائمه اطهار نیز منتشر شده است.
- سلاحهای کشتار جمعی و مبانی فقهی و حقوقی ممنوعیت استفاده از آنها، محمود حکمتنیا، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۸، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ادله فقهی منع بهکارگیری سلاحهای هستهای (با رویکرد حقوق بشردوستانه محیط زیست)، محمود یوسفوند، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۸، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقد تطبیقی رأی دیوان بین المللی دادگستری (ICJ) در خصوص بکارگیری سلاح هستهای از منظر آموزههای اسلام و حقوق بشر دوستانه بینالمللی، سید احسان رفیعی علوی، امیر قائدی، دوفصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره ۵، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- فقه تولید، انباشت و کاربرد سلاحهای غیرمتعارف با محوریت فقه امامیه، ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۸، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ممنوعیت استفاده از سلاح کشتار جمعی (نقد و بررسی ادله)، سید سجاد ایزدهی و صدیقه صدیق تقیزاذه، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۶۰، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- سلاح کشتار جمعی از دیدگاه اسلام، سید ابراهیم حسینی، فصلنامه معرفت حقوقی، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- عدم مشروعیت کاربرد سلاح هستهای در پرتو اصل تفکیک (با رویکرد اسلامی)، ناصر قرباننیا، نادر اخگری بناب، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۲۸، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- منع استفاده از سلاحهای کشتار جمعی از نگاه مذاهب، محمد رحمانی، فصلنامه طلوع، شماره ۳۳، ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- حمایة البیئة اثناء استخدام اسلحة الدمار الشامل: دراسة مقارنة بین الفقه الإسلامی و القانون الدولی العام، عادل السید محمد علی، مجلة البحوث الفقهیة و القانونیة، کلیة الشریعة و القانون بدمنهور، شماره ۳۴، جزء ۲، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا بخوانید
- حرمة إستخدام أسلحة الدمار الشامل: دراسة فقهیة استدلالیة مقارنة، محمد رحمانی، نفیسه زروندی، فصلنامه الإجتهاد المعاصر، مجلد ۱، شماره ۲، ۲۰۱۶م. مقاله را از اینجا بخوانید
- السلاح النووی: دراسة مقارنة بین الفقه الإسلامی و القانون الدولی، یسن عبداللطیف عبدالحلیم محمد، مجله الدرایة، دوره ۱۵، شماره ۵، ۲۰۱۵م. مقاله را از اینجا بخوانید
- إستخدام أسلحة الدمار الشامل المواقف الفقهیة، علی ناصر، فصلنامه الإجتهاد و التجدید، شماره ۲۵، ۲۰۱۵م. مقاله را از اینجا بخوانید
- إستخدام أسلحة الدمار الشامل فی الفقه الإسلامی، أحمد محمد لطفی أحمد، مجله کلیة الشریعة و القانون در تفهنا الأشراف، مجلد ۱۶، شماره ۱، ۲۰۱۴م. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه البیئة و اسلحة الدمار الشامل: مدخل لمقاربة فقهیة اولیة، حیدر حبالله، ۲۰۱۴م. مقاله را از اینجا بخوانید
- اسلحة الدمار الشامل من منظور فقهي إسلامی، علی ناصر، مجلة الوحدة الإسلامیة، شمارههای ۱۴۲ تا ۱۴۷، ۲۰۱۳ - ۲۰۱۴م. بخش اول، بخش دوم، بخش سوم، بخش چهارم و بخش پنجم مقاله را از اینجا بخوانید.
- المنطلقات الفقهية لنظریة التفصیل فی إنتاج اسلحة الدمار الشامل، علی ناصر، مجلة صوت الجامعة، شماره ۴، ۲۰۱۳م. مقاله را از اینجا بخوانید
- أسلحة الدمار الشامل و أحکامها فی الفقه الإسلامی، عبدالمجید محمود الصلاحین، مجلة الشریعة و القانون، الجامعة الأردنیة، شماره ۲۳، ۲۰۰۵م. مقاله را از اینجا بخوانید
- الأسلحة والأساليب المستخدمة والوسائل المحرمة في الحروب : أسلحة الدمار الشامل، وهبة بن محمد الزحیلی، مجلة نهج الإسلام، مجلد ۲۴، شماره ۹۲، ۲۰۰۳م. مقاله را از اینجا بخوانید
پایاننامهها
فارسی
- مبانی فقهی و حقوقی فتوای رهبری در خصوص حرمت تولید و استفاده از سلاحهای هستهای، محمد حسین پورامینی، دکتری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، گروه حقوق، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- سیاست کیفری ایران در قبال بیوتروریسم، رامین هاشمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و فرهنگ، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- بررسی رویکرد فقه امامیه و اهل سنت به نگهداری سلاحهای کشتارجمعی به عنوان عامل بازدارنده، یوسف حاتمی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیتالله العظمی بروجردی، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- تأثیر قاعده ضرورت بر جایگاه تولید و استفاده از تسلیحات هستهای از منظر فقه امامیه، مهگل عظیمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- واکاوی فقهی حقوقی حرمت استفاده از سلاح کشتار جمعی، محمدرضا علیائی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر عباس، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید. این پایاننامه در قالب کتابی با همین عنوان به قلم غلامرضا عارفیان و محمدرضا علیائی توسط نشر شاهچراغ در شیراز در ۱۳۹۸ش منتشر شده است.
- مبانی فقهی ممنوعیت تولید و استفاده از سلاح هستهای، حمیدرضا حنان، دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی ممنوعیت تولید و استفاده از سلاحهای کشتار جمعی در نظام حقوق بشردوستانه بین المللی و اسلام، علیرضا حیدریزاد، دکتری، دانشکده ادبیت و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- بررسی مشروعیت و راهکارهای فقهی-حقوقی مقابله به مثل در برابر بهکارگیری سلاحهای کشتار جمعی با نگاهی به جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، زهرا اسدی جوزانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیتالله العظمی بروجرودی، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حکم حکومتی مقام معظم رهبری در رابطه با حرمت سلاحهای شیمیایی و کشتار دستهجمعی، سمیه باقری قلعهقاضی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر لنگه، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- فقه هستهای و کارکردهای آن در قراردادهای هستهای، احمد احسانیفر، دکتری، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- تولید و ساخت سلاح هستهای در فقه و حقوق با تأکید بر مبانی فقهی آیتالله خامنهای، حسین پاوست، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت الله حائری میبد، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- چالشهای اخلاقی تسلیحات بیولوژیک و دیدگاه اسلام درباره آن، زهرا دلیمی، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۵ش. ذسترسی به اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- قواعد فقهی حاکم بر گونههای بهرهوری از انرژی هستههای، محمدحسین قاسمی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی ساخت و استفاده از سلاحهای کشتار جمعی، هاجر خان به بینی، کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی ادیب مازندران، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- بررسی حکم شرعی دانش، تولید و کاربرد سلاح های کشتار جمعی با تکیه بر مبانی امام خمینی، مهدی ربانی، دکتری، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایاننامه در سامانه گنج
- قواعد فقهی ناظر بر حرمت تولید، نگهداری و بهکارگیری سلاحهای کشتار جمعی، محمد لرینژاد، کارشناسی ارشد، دنشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۴ش. دسترسی به پایاننامه از سامانه گنج
- فقه هستهای و سلاحهای کشتار جمعی، رضا ثنائی جوشقان، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- مبانی منع بهکارگیری سلاح هستهای در فقه و حقوق بینالملل، رضیه افضلزاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی ساخت و استفاده از وسایل کشتار جمعی، محمدرضا صاحبجمعی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی ساخت و استفاده از سلاح هستهای، محمود حربهزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی و حقوقی حرمت استفاده از سلاح هستهای، محسن سبحان، کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور بهشهر، دانشگاه پیام نور مازندران، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایاننامه را از اینجا ببینید
عربی
- الإتفاقیات الدولیة لمنع انتشار الأسلحة النوویة و أثرها علی منطقة الشرق الأوسط: دراسة تحلیلة من منظور الشریعة الإسلامیة، الشیماء محمد الملیان، أکادیمیة الدراسات الأسلامیة، جامعة ملایا، ۲۰۱۸م. پایاننامه را از اینجا بخوانید. پایاننامه دکتری.
- حمایة البیئة اثناء النزاعات المسلحة، دراسة مقارنة بین الفقه الإسلامی و القانون الدولی العام، محمد المهدی بکراوی، کلیة العلوم الإجتماعیة و العلوم الإسلامیة، جامعة الحاج لخضر، الجزائر، ۲۰۱۰م. پایاننامه را از اینجا بخوانید. پایاننامه کارشناسی ارشد.
- الأسلحة غیر التقلیدیة فی الفقه الأسلامی، محمود ابراهیم عبدالرحمن شهاب، کلیة الشریعة و القانون، الجامعة الإسلامیة - غزه، ۲۰۰۷م. پایاننامه را از اینجا بخوانید. پایاننامه کارشناسی ارشد.
- مدی مشروعیة أسلحة الدمار الشامل فی ضوء أحکام الشریعة الأسلامیة، ماهوشیزا حاج عبدالله، کلیة الدراسات العلیا، جامعة نایف العربیة للعلوم الأمنیة، ۲۰۰۴م. پایاننامه را از اینجا بخوانید. پایاننامه کارشناسی ارشد.
منابع دیگر
فارسی
- مبانی فقهی حرمت ساخت و انباشت سلاح کشتار جمعی، مصاحبه خبرگزاری مهر با ابوالقاسم علیدوست، بهمن ۱۳۹۹ش. مصاحبه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی سلاحهای کشتار جمعی، نشست علمی با سخنرانی سید احمد حسینی خراسانی، برگزار شده در مؤسسه فرهنگی فهیم، ۱۳۹۴ش. متن سخنرانی را اینجا ببینید
عربی
- أسلحة الدمار الشامل و حکمها فی الفقه الإسلامی، خیرالدین مبارک عویر، بینا، بیتا، منتشر شده در فضای وب. یادداشت را اینجا بخوانید
- حکم استخدام اسلحة الدمار الشامل ضد الکفار، ناصر بن حمد بن حمین الفهد، بینا، ۱۴۲۴ق، کتابچه را از اینجا بخوانید