مالکیت انسان بر بدن (منابع مطالعاتی)
مالکیت انسان بر بدن حق انتفاع انسان از اعضای بدن خود است. این حق ممکن است تکوینی، ذاتی و یا اعتباری باشد. پیشرفت مسائل پزشکی در بهره‌برداری از اعضاء بدن انسان نظیر پیوند اعضا، انتقال خون، کشف بیماری و آموزش . لذا فقها و حقوق‌دانان که مهمترین شرط برای بخشیدن عنوان مال به چیزی را، فایده حلال داشتن در نزد عرف و عقلا می‌دانند، مالیتی برای بدن انسان قائل نبودند. لکن امروزه با پیدایش فوائدی که بدن انسان دارد بحث مالیت و مالکیت بدن انسان مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
از پرسش‌هایی که تحت عنوان مالکیت و مالیت بدن انسان پیش می‌آید می‌توان به امور ذیل اشاره کرد: ارتباط انسان با اعضای بدن خویش به نحو ملکیت است یا امانت؟ آیا شناسایی نهاد مالکیت انسان بر بدن خویش یک ضرورت است؟ آیا دخل و تصرف در بدن، ضرر به عضو محسوب می‌شود؟ با توجه به عدم حرمت مال برخی اشخاص در فقه اسلامی، آیا استفاده اعضای بدن آنها بدون رضایتشان شرعا صحیح است؟ حکم اخذ اجرت پزشکی که این کار را انجام میدهد چیست؟ آیا شریعت اجازه هر گونه دخل و تصرف مالکانه نسبت به بدن را به انسان داده است؟ در صورت مالکیت انسان بر بدن خویش آیا خرید و فروش اعضای بدن به جهت پرداخت دین یا تامین معاش خانواده صحیح است؟ آیا مالکیت بدن مجوز خودزنی و آسیب رساندن شخص به بدن خود می‌شود؟
برخی از نظریه پردازان غربی با استنباط از دریافت‌های عقلایی قائل به ایده‌ای موسوم به نظریه بدن برای بدن شده اند که طبق آن حق ملکیت انسان نسبت به بدن خویش خصوصا در حوزه سلامت امری معنادار و ضروری است. و صرفا در صورتی مجاز است که بدن انسان در خدمت بدن انسانی دیگر در امر درمان یا آموزش باشد و مقاصد دیگر هرچند محترم، مجوز تصرف در بدن نمی‌شود. در فقه شیعه بطور مجزا به بررسی مالیت داشتن و یا نداشتن بدن انسان پرداخته نشده است. اما فقیهان تحت استفتائاتی پیرامون انتقال خون، پیوند اعضاء، کالبد شکافی، کشف حقیقت در قضایای جنایی و مواردی دیگر به بررسی احکام فقهی مختص به این مسائل پرداخته‌اند و از مجموع فتاوی این مشهود است که قاعده اولی عدم مالکیت و حرمت دخل و تصرف در بدن است.
مقاله
فارسی
- واکاوی مفهوم حق، تسلط و مالکیت بر خویشتن و رابطه ی آن با خودکشی وامکان جرم انگاری آن، محمدحسین دانشفر و مسعود حیدری و محمود مالمیر و محمود اشرافی، ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره ۵، شماره ۱۱، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مبانی حق انسان بر بدن خویش؛ بیان نظریۀ کار و طرح نظریۀ بدن برای بدن، حسن بادینی و مجتبی بانشی، مجله حقوقی دادگستری، دوره ۸۵، شماره ۱۱۳، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی مبانی فقهی و حقوقی مالکیت انسان بر بدن، معصومه مطلبی و احمد مرادخانی و سید محمد شفیعی مازندرانی، پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۶، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مالیت‌داشتن اعضای بدن انسان در راستای ماده ۷۵ منشورحقوق شهروندی و فقه اسلامی در قبال فروش اعضای بدن، جبرئیل فلاح ملامحمود و جلال سلطان احمدی و ابراهیم شعاریان ستاری، فصلنامه حقوق پزشکی، ویژه‌نامه حقوق بشر و شهروندی، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مبانی فقهی مالکیت انسان بر اعضای بدن، مظاهر حیدری، جستارهایی در فقه پزشکی، دوره ۹۹، شماره ۱، پیاپی ۵، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تبیین فقهی رابطه انسان با اعضای بدن خود، حبیب‌اله رحیمی و فاطمه طرف، دوفصلنامه فقه پزشکی، دوره ۱۰، شماره ۳۶و۳۷، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی فقهی و حقوقی رابطه انسان با اعضای بدن خود، فاطمه رجایی و مصطفی محقق داماد و سید محمدصادق موسوی، مطالعات حقوقی معاصر، دوره ۲، شماره ۲، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- جنایت بر اعضای بدن از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی، سید مصطفی محقق داماد، فقه پزشکی، شماره ۵ و ۶، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- نحوه‌ی ارتباط انسان با اعضای بدن خود از دیدگاه فقه و حقوق، فخرالدین اصغری آقمشهدی و هاجر کاظمی افشار، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱، شماره ۱، ۱۳۸۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی مالكيت انسان بر اعضای بدن خود، محمدحسن میرشکاری،
عربی
- الحق في ملكية الجسد البشري دراسة مقارنة، محمد محمد سادات، مجلة كلية الحقوق للبحوث القانونية و الاقتصادية، العدد ۲، ۲۰۱۸م.
- تحلیل علاقة الانسان بأعضاء جسده فقهیا و قانونیا، مجلة فقه اهل البیت ، العدد ۷۱ و ۷۲، ۱۴۳۴ق.
پایان‌نامه
فارسی
- حق سلطنت زن بر بدن خود و تزاحم با حقوق زوج، منیره سادات بدری، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، دانشکده حقوق و الهیات، ۱۴۰۰ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- مالکیت و تعیین عوض عضو مقطوع آدمی از دیدگاه فقه امامیه، خدیجه خدادادی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، ۱۴۰۰ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- قلمرو مالکیت انسان بر اعضاءخویش از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی، فاطمه یعقوبی، کارشناسی ارشد، دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۴۰۰ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- مسئله مالکیت و تعیین عوض عضو مقطوع آدمی از دیدگاه فقه امامیه، خدیجه خدادادی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، ۱۳۹۹ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- استیفاء دیون از اعضای بدن متوفی، پولادعلی صفری، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد صفادشت، ۱۳۹۸ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- گستره قاعده سلطنت با تاکید بر تسلط انسان بر اعضا و جوارح، حسین حارث آبادی و فاطمه طالبی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی اترک، قوچان، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- امکانسنجی قراردادن اعضای بدن به عنوان مهریه در عقد نکاح، ندا یوسفی روشن، کارشناسی ارشد، دانشگاه شمال، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- حق تسلط بر بدن از دیدگاه فقه شیعه با رویکرد پاسخگویی به شبهات فمینیستی، سیده مبارکه میرداداشی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- اختیار انسان بر اعضای بدن در مسائل پزشکی، فاطمه رجایی، دکتری، بنیاد ایرانشناسی، ۱۳۹۱ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی فقهی و حقوقی رابطه حقوق انسان بر اعضای بدن، جواد وارسته شاکری، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۸۸ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.