شورش (منابع مطالعاتی)
شورش علیه قدرت حاکم از مباحث فقه سیاسی و به معنای حرکت اعتراضی افراد یا گروه‌های خاص با هدف ایجاد تغییر یا براندازی قدرت حاکم است. تفاوت شورش با صورت‌های دیگر اعتراض اجتماعی مانند اعتصاب و نافرمانی مدنی در آن است که با بی‌نظمی و رفتارهای خشونت‌آمیز مانند تخریب اموال عمومی و درگیری مسلحانه یا غیرمسلحانه همراه است.
از نگاه فقه معاصر، شورش می‌تواند بسته به شیوهٔ اجرای آن و همچنین بسته به نوع حکومت و نظام حاکم، احکام مختلفی داشته باشد؛ برای مثال حکم شورش علیه حکومت اسلامی و نظام بنا شده بر پایه عدالت و موازین شرعی، با شورش علیه حکومت جور متفاوت است. برخی منابع فقهی، شورش مسلحانه علیه حکومت اسلامی را مصداق بَغی دانسته‌اند. در صفحه پیش رو منابعی که از نگاه فقهی به پژوهش و بررسی در خصوص شورش پرداخته یا شامل مباحثی دربارهٔ آن هستند، جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- بغی و تمرد از ولایت فقیه در فقه امامیه، علی صفری، تهران، نشر سنجش و دانش، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اعتراض سیاسی در حکومت اسلامی از منظر فقه شیعه، عارف لطفی و محمد لطفی، اصفهان، نشر کنکاش، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر این کتاب در اصل پایان‌نامه نویسنده است. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خروج بر حاکم از دیدگاه اهل سنت، قاسم میرزایی، قم، نشر رهپویان اندیشه، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مسئولیت مدنی اشخاص در اعتراض‌های عمومی، ایمان غریب‌نواز، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بغی و تمرد در حکومت اسلامی، مهدی پورحسین، تهران، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی خروج از حاکمیت دینی، صادق فرازی، قم، نشر زمزم هدایت، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- التمرد مخاطره و علاجه، علی محمد سلمان محیمید آل عسکر العبیدی، بی‌جا، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المظاهرات فی میزان الشریعة الإسلامیة، عبدالرحمن بن سعد الشثری، بی‌جا، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی جرم بغی در فقه و حقوق کیفری ایران، سیدحسین هاشمی و احمدعلی محمودی، دوفصلنامه حقوق طبیقی، دوره ۹، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش.
- استراتژی بازدارندگی از منظر فقه سیاسی، علیرضا احمدی، دوفصلنامه افق‌های نو در فقه سیاسی، شماره ۹، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی شاخص‌های بغی و براندازی، سعید ضیائی‌فر، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۹۵، ۱۴۰۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موانع اجرای حکم فقهی شورش و بغی در عصر حاضر، محمد شهریاری شاد، فصلنامه فرهنگ پژوهش، دوره ۱۳، شماره ۴۳، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مسئله اعتراض علیه حکومت اسلامی از منظر فقهی و حقوقی، حسین رزاقی، فصلنامه گفتمان اندیشه، دوره ۳، شماره ۶، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مفهوم شورش و شورشی و چگونگی رو در رویی دولت اسلامی با شورشیان از منظر فقه، علی‌اکبر کلانتری، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۸۷، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مطالعه تطبیقی جرم شورش در فقه امامیه، حقوق فرانسه و انگلستان، عبدالرضا اصغری و علیرضا زاهدی اصل، فصلنامه گفتمان حقوقی، شماره ۳۳، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی جرم بغی در فقه امامیه و حقوق ایران، اسمعیل رحیمی‌نژاد و محدثه صفرخانی، فصلنامه حقوق اسلامی، دوره ۱۱، شماره ۴۰، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مشروعیت قیام علیه حاکم جائر در فقه سیاسی شیعه، محمدعلی میرعلی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۰، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه انقلاب و خروج علیه حاکم جائر در فقه فریقین، عبدالرحیم اخلاقی و محمدجواد نوروزی، دوفصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- شورش و قیام علیه حکومت‌ها از نگاه اسلام و مسیحیت، صالح حسن‌زاده، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، دوره ۱، شماره ۳، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مقاومت در برابر پلیس؛ دفاع مشروع یا تمرد؟، بهزاد جهانی، نشریه کارآگاه، شماره۱۸، ۱۳۹۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مروری بر مبانی نامشروع بودن خروج از حاکمیت نظام اسلامی، صادق فرازی، مجله حصون، شماره ۶، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- حکم المظاهرات فی الشریعة الإسلامیة، ظلال مهدی صالح، مجلة کلیة القانون للعلوم القانونیة و السیاسیة(عراق)، المجلد ۱۰، العدد ۳۶، ۲۰۲۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الأصل العقدی فی تحریم المظاهرات، مجلة بحوث کلیة الآداب، سلطان بن عبید بن عبدالله العرابی، جامعة المنوفیة(مصر)، دوره ۱۱۷، شماره ۲۰، مصر، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المسئولیة الجزائیة عن جرائم الشغب (دراسة مقارنة)، محمد علی عبدالرضا عفلوک و علی حسن عبدالصاحب، مجلة دراسات البصرة، المجلد ۲۸، العدد ۱۹۹۴–۴۷۲۱، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مشروعیة استخدام المعدات الأمنیّة أثناء المظاهرات وفقاً لأحکام الشریعة الإسلامیة، إبراهیم مفتاح إبراهیم الفلاق و رزمان محمد نور، مجلة الاحکام(اندونزی)، دوره ۱۶، شماره ۱، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أحکام استخدام المعدات الأمنیّة أثناء المظاهرات فی الشریعة الإسلامیة، رزمان محمد نور و إبراهیم مفتاح إبراهیم الفلاق، مجلة جامعة المدینة العالمیة (مجتمع)، العدد ۱۴، مالزی، ۲۰۱۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مدی مشروعیة استخدام القوة فی مواجهة الشغب، ولید فاروق جمعة، القیادة العامة لشرطة الشارقة - مرکز بحوث الشرطة(الإمارات)، مجلد ۱۶، عدد ۳، ۲۰۰۷م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ضوابط المظاهرات: دراسة فقهیة، أنس مصطفی حسین أبو عطا، مجلة جامعة دمشق للعلوم الاقتصادیة و القانونیة، المجلد ۲۱، العدد ۱، ۲۰۰۵م. مقاله را اینجا ببینید
انگلیسی
- بررسی جرم بغی در فقه و حقوق کیفری ایران، سیدحسین هاشمی و احمدعلی محمودی، دوفصلنامه حقوق طبیقی، دوره ۹، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش. مقاله را اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- حکم حفظ کشورهای اسلامی در حالت تزاحم با اطاعت از حاکم، احمد شفیعی‌نیا، پایان‌نامه دکتری، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۴۰۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- احکام شرعی و آثار حقوقی تمرد در برابر حکومت در فقه امامیه و حقوق اساسی ایران، شقایق ماککی، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قیام علیه حکومت جائر از منظر فقه اهل بیت (ع) و حنبلی، علی واعظی، پایان‌نامه دکتری، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۴۰۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- راهبردها و راهکارهای دولت اسلامی در مواجهه با شورش سیاسی در عصر حاضر، محمد شهریاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جرائم علیه مأمورین دولت در فقه و حقوق ایران و افغانستان، حامد حسنی، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مطالعه دیدگاه‌های مذاهب چهارگانه اهل سنت در رابطه با حق مخالفت علیه حاکم، ساسان زمانی دادانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رویکرد کیفری بر آزادی اجتماعات و راهپیمایی‌ها، احمد شکری بخشایش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مسئولیت مدنی اشخاص در اعتراض‌های عمومی (قانونی و غیرقانونی)، حسین رضاییان علی بیگلویی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حکم فقهی مخالفت با حاکم اسلامی، محمدامین حدادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی بغی از منظر فقه و حقوق کیفری ایران، فاطمه جعفری میدانسر، مؤسسه آموزش عالی ادیب مازندران، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مقاومت در برابر مأمور دولتی حین انجام وظیفه از دیدگاه فقه اهل‌بیت (علیهم السلام)، فقه حنفی و حقوق افغانستان، شمس الدین انصاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی نقش حکومت اسلامی در مواجهه با تهدیدات امنیتی، محمدحسین علیپور، پایان‌نامه دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مسئولیت بین‌المللی دولت اسلامی در قبال جنبش‌های آزادی‌بخش در پرتو فقه سیاسی، امیر کشت‌گر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران پردیس فارابی، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حقوق مخالفان داخلی حکومت در فقه و حقوق، مائده چراغی گیلانی، دانشکده حقوق و الهیات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی فقهی محاربه و افساد فی‌الارض با بغی و شورش از دیدگاه فریقین (مذاهب خمسه)، منصور رضوانی، پایان‌نامه دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قیام علیه حاکم جور در فقه امامیه و اهل سنت با لحاظ فتاوای اهل سنت در جریان بیداری اسلامی، فاطمه ابراهیمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اعتراض سیاسی در حکومت اسلامی از منظر فقه شیعه، عارف لطفی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قیام علیه حاکم در فقه مذاهب اسلامی با تأکید بر جریان بیداری اسلامی، محمدعلی ابراهیمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم حدیث، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی- قانونی جرم قیام مسلحانه علیه حکومت اسلامی، محمدعلی موحدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جرایم علیه امنیت ملی در فقه و حقوق اسلامی، طاهره ابولی گوکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تمرد نسبت به مأمورین دولتی در حقوق کیفری ایران، مریم امینی‌نیک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تمرد در حقوق کیفری ایران، محمدحسین محسنی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قیام در مقابل حکومت ظلم (انقلاب) از دیدگاه اسلام، محمدرضا حاتمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم سیاسی و معارف اسلامی، ۱۳۷۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تمرد در حقوق کیفری ایران، محمد میرزائی فدافنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تمرد نسبت به مأمورین دولتی در حقوق کیفری ایران، محمدحسین غلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۶۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تأثیر قوه قاهره بر تعهدات، حسین علیزاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۶۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- أحکام الشرطة النسائیة فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة بقانون الشرطة النسائیة الکویتی، حسین علی سعید القحطانی، پایان‌نامه دکتری، کلیة دارالعلوم، جامعة المنیا، کویت، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر