مالکیت خمس (منابع مطالعاتی)
مالکیت خمس در زمان حضور به امام معصوم اختصاص دارد اما درباره مالکیت آن در زمان غیبت، در میان فقها و صاحبنظران اختلاف نظر وجود دارد و این موضوع در آثار فقهای متقدم و همچنین در فقه معاصر مورد توجه قرار گرفته است. از نگاه فقه معاصر اهمیت این موضوع در آن است که مالکیت خمس مربوط به شخص امام است یا به منصب امام به‌عنوان حاکم و رهبر جامعه اختصاص یافته است. همچنین در صورتی که مالکیت خمس متعلق به شخص امام باشد، تصرف در خمس در زمان غیبت چه شرایطی دارد. برخی مانند صاحب جواهر معتقدند که خمس ملک شخص امام است و برخی مانند امام خمینی برآنند که خمس و اختیار مصرف آن به عهده ولی فقیه است. همچنین برخی دیگر مانند ابوالقاسم خویی معتقدند که خمس ملک شخص امام است اما مصرف آن با اذن مجتهد جامع الشرایط و در مواردی که وی تعیین می‌کند جایز است.
در بررسی مالکیت خمس این پرسش‌ها و مانند آن قابل طرح است: آیا پرداخت خمس در عصر غیبت همانند دوران حضور امام واجب است؟ چنانچه شخص امام مالک خمس باشد، در فرض غبیت امام، خمس چگونه باید مصرف شود؟ آیا لازم است خمس به مراجع تقلید اعطا شود یا خود مکلفین می‌توانند خمس را به مصارف شرعی آن برسانند؟ آیا میان مصرف سهم امام و سهم سادات تفاوت وجود دارد؟ آیا در اعطا خمس میان مرجع تقلید اعلم یا ولی فقیه با دیگر فقها تفاوتی وجود دارد؟ آیا می‌توان حاکم جامعه اسلامی را مالک خمس به شمار آورد؟ به دیگر سخن آیا می‌توان خمس را به‌عنوان یکی از منابع مالی حکومت به‌شمار آورد؟ رابطه خمس و مالیات چگونه است؟
کتاب‌ها
فارسی
- فقه نظام مالیاتی اسلام: منابع و مصارف، محمدتقی اکبرنژاد و همکاران، قم، نشر دارالفکر، ۱۴۰۰ش. فهرست مطالب کتاب
- فقه منابع مالی دولت اسلامی، غلامرضا مصباحی‌مقدم، تهران، نشر دانشگاه امام صادق، ۱۳۹۷ش. فهرست مطالب کتاب
- سیره معیشتی معصومان، یداالله مقدسی، قم، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۷ش.
- خمس: حق مالی مشترک یا وحدانی، اسدالله عبداللهی جمی، تهران، نشر صاحب‌الامر(عج)، ۱۳۹۷ش. فهرست مطالب کتاب
- خمس و مالیات در اسلام، محمود مشایخ، تهران، انتشارت آن، ۱۳۸۲ش.
- نظام مالی اسلام: رابطه خمس و زکات با مالیاتهای حکومتی (مجموعه مقالات)، احمدعلی یوسفی، قم، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- خمس پشتوانه بیت المال، ناصر مکارم شیرازی، قم، نشر مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، ۱۳۸۰ش. کتاب را اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- امکان‌سنجی فقهی معافیت مؤدی خمس و زکات از مالیات در حکومت اسلامی با رویکردی بر اندیشه امام خمینی، حمیدرضا دهقان نیری و احمدعلی قانع، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۷، شماره ۴، ۱۴۰۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در تحول موضوعات و تغییر احکام فقهی خمس با تأکید بر نظر امام خمینی، جعفر اقلیمی و ذبیح الله مطهری‌خواه و مرضیه پیله‌ور، فصلنامه سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، دوره ۶، شماره ۳، ۱۴۰۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- رابطه دو مالیات شرعی و حکومتی بر مال واحد، محمد خانزاده فیروزآبادی، پژوهش‌های فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۵، ۱۴۰۰ش.
- تبیین جایگاه حکومتی مالیات در فقه سیاسی امامیه، حسینعلی امینی و مسعود راعی و احمدرضا توکلی، دوفصلنامه پژوهشنامه مذاهب اسلامی، دوره ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- واکاوی رویکرد حکومتی به خمس و زکات، حسینعلی امینی و مسعود راعی و احمدرضا توکلی، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۰، شماره ۱۹، ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- تأملی پیرامون صاحبان (مستحقین) خمس، عباس نیکزاد، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۴، شماره ۵۰، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- تأملی در مالکیت خمس در عصر غیبت، رمضانعلی تقی‌زاده چاری و علی پیردهی حاجیکلا، دوفصلنامه فقه مقارن، دوره ۴، شماره ۸، ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی دوگان‌های تقدّم وجوهات شرعی یا مالیات و مکمّل یا جانشین بودن آنها با تأکید بر ابعاد حکومتی خمس و زکات در اقتصاد اسلامی ایران، عبدالمحمد کاشیان و احمد شعبانی و محمدمهدی عسکری، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، دوره ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- مصرف سهم امام در زمان غیبت از منظر فقها، سجاد یوسفی، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۴۷، شماره ۲، ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببیند
- ارتباط وجوهات شرعی و مالیاتهای حکومتی در الگوی پیشرفت اسلامی-ایرانی (دلالت‌هایی برای حل پرداختهای دوسویه)، مهدی موحدی بکنظر و محمدجواد رضائی، فصلنامه پژوهشنامه مالیات، دوره ۲۰، شماره ۱۵، ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- ارائه الگویی برای پذیرش خمس به عنوان بخشی از مالیات بر درآمد، محمدقاسم رضایی و محبوبه سبزرو، فصلنامه پژوهشنامه مالیات، دوره ۲۰، شماره ۱۵، ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- تعلق خمس به حاکم اسلامی، مهدی کیخا و محسن رزمی، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، شماره ۴، ۱۳۹۱ش.
- مصارف خمس از دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت، عصمت‌السادات طباطبایی لطفی و فاطمه پرتو، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، شماره ۵، ۱۳۹۰ش.
- مدیریت خمس در عصر غیبت، محمدصادق فیاض، فصلنامه پژوهشنامه فقهی، شماره ۴، ۱۳۹۰ش.
- مالیات در فقه سیاسی، اسدالله زائری، فصلنامه پژوهشنامه فقهی، شماره ۲، ۱۳۸۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- کاوشی در احادیث خمس صحیح بخاری، علی علمی اردبیلی و سیدعلی سجادی‌زاده، فصلنامه علوم حدیث، دوره ۱۵، شماره ۴، ۱۳۸۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- خمس در عصر امامان معصوم (علیهم السلام)، محمدباقر شریعتی سبزواری، مجله معارف اسلامی، شماره ۶۹، ۱۳۸۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- مالیاتهای اسلامی و خمس و زکات در اقتصاد اسلامی، سید عبدالله حشمتی رضوی، اقتصاد و توسعه، شماره ۱۷، ۱۳۸۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- حوزه فقه عبادت: جایگاه خمس در اقتصاد اسلامی، علیرضا فیض و طیبه قدرتی سیاه‌مزگی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱۰، ۱۳۸۶ش.
- بررسی فقهی مصرف خمس، غلامحسین هادویان، مجله علوم انسانی (دانشگاه امام حسین)، شماره ۵۴، ۱۳۸۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- رابطه خمس و زکات با مالیاتهای حکومتی، محمد مؤمن، فصلنامه اقتصاد اسلامی، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۸۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- دولت اسلامی و خمس معادن، علی‌اکبر کلانتری، فصلنامه فقه، شماره ۲۳، ۱۳۷۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- متولی سهم امام (ع)، محمد یزدی، فصلنامه فقه اهل‌بیت فارسی، شماره ۱۴، ۱۳۷۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- نگاهی به دیدگاه مشهور در هزینه کردن خمس، حبیب الله احمدی، فصلنامه فقه، شماره ۱۱ و ۱۲، ۱۳۷۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- خمس؛ حق الاماره، محمدصادق مزینانی، فصلنامه فقه، شماره ۳، ۱۳۷۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- احکام حکومتی و خمس، نعمت‌الله صفری، کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی (نقش زمان و مکان در اجتهاد)، ۱۳۷۴ش. مقاله را اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی فقهی منابع مالی حکومت اسلامی با رویکردی بر اندیشه امام خمینی، حمیدرضا دهقان نیری، پایان‌نامه دکتری، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۴۰۱ش.
- مسئله وحدانی یا اسداسی بودن خمس و مالکیت آن از دیدگاه فقه اهل‌بیت علیهم السلام، ضیغم جواد عباس، رساله سطح چهار، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۴۰۱ش. لینک چکیده
- بررسی تطبیقی آراء امام خمینی و صاحب جواهر الکلام در خصوص منابع مالی دولت اسلامی (وجوهات شرعی)، سید امین قربانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ۱۳۹۸ش. لینک چکیده
- مقایسه نهاد مالیات در نظام حقوق مالیه عرفی و اسلامی، یاسر نوربخش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی صفادشت، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی مصارف خمس در فقه فریقین با رویکردی به فقه حکومتی، حسین سهرابی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مبانی فقهی و حقوقی خمس و زکات و مقایسه آن با مالیات، مرتضی رمضانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- حق اخذ و تصرف در خمس، ندا ابراهیم‌وندی، دانشگاه قرآن و حدیث، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- نسبت خمس با مالیات‌ها در ایران، مجید حسینعلی‌پور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی دماوند، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی موارد مصرف خمس از دیدگاه فقه امامیه، سمانه اسطلکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ۱۳۹۴ش. لینک چکیده
- بررسی مصرف خمس از دیدگاه صاحب جواهر و امام خمینی (ره)، معصومه گودرزی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی خمس از دیدگاه امام خمینی (ره) همراه با مقایسه مذاهب چهارگانه، اسم‌علی ملکی علی‌بابالو، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۲ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی فقهی، اقتصادی خمس و زکات و رابطه آن با مالیاتهای حکومتی، حسین نهتانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۱ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- اصول مالیهٔ عمومی در اسلام و جنبه کاربردی آن در زمان حاضر، مهدی بنی‌اردلان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، ۱۳۹۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی سندی و دلالی روایات مصرف خمس از کتاب جامع الاحادیث الشیعه با تأکید بر اختصاص خمس به حاکم اسلامی، سیدحسن طالبی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
منابع دیگر
- خمس در دوره غیبت، سید احمد نوابی، سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی، ۱۴۰۱ش. متن یادداشت
- مالک خمس در زمان غیبت بر اساس فتوای متقدمین و متاخرین شیعه، پرسمان قرآن، ۱۴۰۱ش. متن یادداشت
- خمس و وجوهات شرعی از دیدگاه آیت الله منتظری، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، ۱۳۹۰ش. متن یادداشت