ارز دیجیتال (منابع مطالعاتی)
ارز دیجیتال که با عناوین دیگری چون رمزارز، ارز رمزنگاری شده، پول مجازی، پول رمزنگاری شده نیز شناخته می‌شود، شکل نوینی از پول در عرصه اقتصاد است. این نوع پول ثمره توسعه فن‌آوری اطلاعات است و به دنبال خود منافع و همچنین جرایمی پدید آورده که نیاز به بررسی فقهی و حقوقی دارد. در این زمینه پرسش‌هایی مطرح است از جمله؛ ماهيت ارزهای دیجیتال چیست؟ ارزهای دیجیتال پول هستند یا کالا؟ آیا رمز ارزها مالیت دارند؟ آیا خرید و فروش و استخراج آن مشروع است؟
ماهیت ارزهای دیجیتال • استخراج ارزهای دیجیتال • خرید و فروش ارزهای دیجیتال
درباره مشروعیت ارز دیجیتال بسته به انواع آن و همچنین از منظر فقه فردی و حکومتی اختلاف نظر وجود دارد. مهمترین دلایل رد مشروعیت این نوع پول نزد فقها، ابهام داشتن این نوع ارز، مشخص نبودن مبدأ و مقصد آن، پرخطر و ریسک‌پذیر بودن آن است. در مقابل برخی از پژوهشگران دینی با استناد به این دلیل که پول مورد تأیید فقه محصور به وجوه نقد نیست و اینکه مالیت یک ارز رابطه مستقیمی با مطلوبیت آن نزد عقلا و عرف مردم دارد، قائل به مشروعیت ارزهای دیجیتال شده‌اند. از منظر فقه حکومتی نیز گفته شده به استناد ادله‌ای چون قاعده حفظ نظام و قاعده عدالت تا زمانی که از طرف حاکمیت، نظم حقوق برای کنترل رمزارزها در اقتصاد کشور ایجاد نشود، باید از معاملات ارزهای دیجیتال جلوگیری کرد.
در این صفحه، کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابعی که از منظر فقه معاصر به بررسی ارزهای دیجیتال پرداخته‌اند جمع‌آوری گردیده است.
کتاب‌ها
فارسی
- فقه رمزارزها: ماهیت رمزارزها - احکام رمزارزها - بررسی فقهی از SDR تقریرات درس آیت‌الله سیدمحمدرضا مدرسی‌طباطبائی‌یزدی، جواد احمدی، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تجارت ارز دیجیتال (موضوع‌شناسی فقهی، اخلاقی، سیستمی به همراه کارکرد رمز ارزهای بنیادین)، محمود محمدی ارمندی، تهران، انتشارات رستان، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مقدمه‌ای بر پول رمزنگاری شده؛ مبانی فنی، مالی و فقهی، علیرضا نواب‌پور، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- جایگاه فقهی و حقوقی ارزهای دیجیتال، فهیمه ملک‌زاده و سینا واحدزاده، تهران، نشر خرسندی، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- جرایم و مجازات‌های بیتکوین و بلاکچین در حقوق ایران، حسین مظلومان، تهران، نشر مهر کلام، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- وضعیت‌شناسی پژوهش‌های اسلامی رمزارزها در جهان، محمود رفیعیان و سعید مهدیان، قم، انتشارات دفتر پژوهشگاه فضای مجازی. ۱۳۹۹ش. کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی ابعاد حقوقی ارزهای دیجیتال، سید مهران ریاضی‌مند، تهران، نشر برتراندیشان، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
عربی
- النقد الافتراضی، مجموعه نویسندگان، عربستان، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، ۱۴۴۳ق. لینک کتاب
- النقود الرقمیة؛ وأثر التعامل بها فی الفقه الإسلامی، أحمد عید عبد الحمید إبراهیم، مصر، دار الاصول للنشر و التوزیع، ۲۰۲۰م.
- حکم التعامل بالبیتکوین- هل هو مقامرة أم متاجرة، منصور بن عبد الرحمن بن محمد الغامدی، عربستان، ریاض، مرکز التمیز البحثی فی فقه القضایا المعاصرة، ۱۴۴۰ق. لینک کتاب
- الأحکام الفقهیّة المتعلقة بالعملات الإلکترونیة، عبد الله بن محمد بن عبد الوهاب العقیل، عربستان، المدینة المنورة، الجامعة الإسلامیة، ۲۰۱۷م. لینک کتاب
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی ماهیت فقهی ارز دیجیتال و نقش آن در پیشگیری از جرم پولشویی، عباس جلیلی و علی صادقی شهپر و مرضیه پیله ور، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، شماره ۹، بهار ۱۴۰۲ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- واکاوی حقوقی ارزهای دیجیتال از گستره محلی تا جهانی با مطالعه نظام حقوقی ایران و فقه امامیه، مجتبی انصاری، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، شماره ۹، بهار ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش استخراج رمزارزها در توسعه تجارت با رویکرد فقهی، مینا نوروزی و اکبر احمدی و حسن اسدی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره ۱۵، زمستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- انطباق‌سنجی استخراج رمزارزها با جعاله، احمد محمدی و جواد سلطانی‌فرد و حسین رنجبر و محمداسماعیل پهلوانی، فصلنامه فقه، شماره ۱۱۱، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- پدیده‌های نوظهور مالی (بیت کوین) از دیدگاه قرآن کریم و فقه امامیه، سکینه آذری و روح الله افضلی و میثم تارم، ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره ۵، شماره ۱۰، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ارزهای دیجیتال از منظر فقه، با تأکید بر استخراج، معاملات و مشروعیت، نرجس‌خاتون محبی پور و مهدی زارع و محمد رمضانی و بابک خسروی‌نیا، ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره ۵، شماره ۱۰، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی جرایم ارزهای مجازی از دیدگاه فقه جزایی، سکینه آذری و روح‌الله افضلی و میثم تارم، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، دوره ۲، شماره ۲، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- جستار فقهی حقوقی در مسئله قانونمندسازی ارزهای رمزنگاری شده، مهدی مددی و محسن قائمی خرق و قاسم شفیعی، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره ۱۰۵، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقد دو دلیل بر حرمت استخراج بیتکوین و اثبات حلّیت آن به‌عنوان جعاله، سید روح‌الله ذاکری، سال چهاردهم، شماره ۴۹، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تاثیر فناوری زنجیره بلوکی در حکم فقهی و حقوقی رمزارزها و انتشار پول، اکبر ثقفیان و سید محمد صدری و محمد صادق جمشیدی‌راد و حیدر امیرپور، فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، سال چهارم، شماره ۴، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی احکام فقهی ارز مجازی: مورد مطالعاتی بیتکوین، سکینه آذری و روح‌الله افضلی گروه و میثم تارم، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، سال سوم، شماره ۴، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- موضوع‌شناسی رمزارزها و تحلیل فقهی آن‌ها (مورد مطالعه بیت کوین)، مجید اسدیان لالیمی و مجید حبیبیان نقیبی، ماهنامه معرفت، شماره ۲۸۱، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- واکاوی ارزهای دیجیتال از منظر فقه و حقوق، زهرا خورسندی کوچصفهانی و مرتضی چیتسازیان، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای فقه، شماره ۲، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی انتشار رمزارز نفت پایه توسط جمهوری اسلامی ایران، احمد نوروزی و احمد شعبانی، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره ۱، سال ۱۴، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل ماهیت، استخراج و مبادله انواع رمزارزها و توکن‌ها از منظر فقه اسلامی و قوانین کشور، حسین میثمی و زینب بیابانی، تهران، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مشروعیت رمزارزها از منظر فقه حکومتی و فردی، سیدعلی ربانی موسویان، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۶۰، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل فقهی- حقوقی مبادله ارزهای قابل استخراج در اقتصاد اسلامی، حسین عیوضلو و محسن رضائی صدرآبادی و جواد نوری، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۷۷، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی حقوقی ارز دیجیتال با رویکرد سرمایه‌گذاری، نسترن ارزانیان و علیرضا مظلوم رهنی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره۴، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی تحلیلی معاملات بر پایه ارز دیجیتالی از منظر فقه امامیه و نقش زنجیره بلوکی در صنایع مختلف، نسترن ارزانیان و فاطمه اسدی و به‌آرا فرزین‌فر، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره ۷، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی قانونی سازی بیتکوین، امیرمحسن شعبانی و محمد محسنی دهکلانی و سعید ابراهیمی، پژوهشنامه حقوق تطبیقی، شماره ۵، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل فقهی-اقتصادی استخراج ارزهای مجازی در نظام اقتصادی اسلام؛ (مطالعه موردی بیتکوین)، حسین عیوضلو و سید عباس موسویان و محسن رضایی صدرآبادی و جواد نوری، نشریه معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۲۱، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نگاهی به رمزارزها از پنجره فقه اسلامی، وهاب قیلچ، دوماهنامه تازه‌های اقتصاد، شماره ۱۵۷، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی استخراج و مبادله رمزارزها با تمرکز بر شبکه بیتکوین، محسن خردمند، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۲۰، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی وضعیت فقهی و حقوقی بیتکوین، محمد روشن و مصطفی مظفری و هانیه میرزایی، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره ۸۷، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- درک ماهیت پول‌های رمزپایه و تعیین برخی از الزامات قانون‌گذاری آن در ایران از منظر اقتصاد اسلامی، عبدالمحمد کاشیان و زهرا بهرامی و فهیمه قلی‌پور گودرزی و زهرا شهروی، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، شماره ۲۶، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- درک ماهیت پول‌های رمزپایه و تعیین برخی از الزامات قانون‌گذاری آن در ایران از منظر اقتصاد اسلامی، عبدالمحمد کاشیان و همکاران، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، شماره ۲۶، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل ارزهای مجازی در پرتو فقه، حقوق و مطالعات تطبیقی، اصغر محمودی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۴۹، شماره ۳، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بیتکوین و ماهیت مالی−فقهی پول مجازی، رضا میرزاخانی و حسینعلی سعدی، دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، شماره ۳۰، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل فقهی کارکردهای پول‌های رمزنگاری شده (مورد مطالعه بیتکوین)، علیرضا نواب پور و احمدعلی یوسفی و محمد طالبی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۷۲، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی جامع فقهی بیتکوین، ارزهای دیجیتال و بلاک چین، محمد ابوبکر، مترجم محمد آذرنیوار، درج شده در سایت ارزدیجیتال، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی پول مجازی، محمدمهدی سلیمانی پور و حامد سلطانی‌نژاد و مهدی پورمطهر، دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، شماره ۱۲، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل وضعیت زنجیره‌های بلوکی و معاملات ارزهای دیجیتال از منظر حقوق ایران و فقه امامیه، سیدحسن حسینی مقدم و به‌آرا فرزین‌فر، دوفصلنامه تمدن حقوقی، شماره ۵، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- زكاة العملات الافتراضية، عبدالمجيد موسی إبراهیم بن جديد، مجلة البحوث الفقهية والقانون، مجلد ۴۰، شماره ۴۰، ۲۰۲۳م. مقاله را از اینجا ببینید
- الأحكام الفقهية للعملات الرقمية دراسة مقارنة، جاســم كاظم عبد الله جاسم، مجلة الشريعة والقانون، جامعة الأزهر - كلية الشريعة والقانون بالقاهرة، شماره ۴۰، ۲۰۲۲م. مقاله را از اینجا ببینید
- أحكام النقود الرقمية في الشريعة الإسلامية "Bitcoin" البتكوين أنموذجاً، ياسر السيد عبد العظيم، مجلة الشريعة والقانون بالقاهرة، شماره ۴۰، ۲۰۲۲م. مقاله را از اینجا ببینید
- العملات الافتراضية ـ الماهية والنظرة الشرعية (البتكوين أنموذجا)، الطیب زلباح و كمال أوقاسین، مجلة البحوث العلمية والدراسات الإسلامية (الجزائر)، مجلد ۱۴، شماره ۱، ۲۰۲۲م. مقاله را از اینجا ببینید
- العملات الافتراضية حكمها، ودور الدولة تجاهها "دراسة فقهية مقارنة"، وائل محمد رزق موسى، مجلة كلية الشريعة والقانون بتفهنا، مجلد ۲۵، شماره ۴، ۲۰۲۲م. مقاله را از اینجا ببینید
- البیتکوین وحکم التعامل بها فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، عبدالصمد محمد إبراهیم محمد، جامعة الازهر، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط، شماره ۳۳، ۲۰۲۱م.
- التنظیم القانونی والشرعی للعملة الافتراضیة: البتکوین نموذجا، باسم محمد فاضل مدبولی، مجلة الأمن والقانون، امارات (دبی)، مجلد ۲۹، شماره ۲، ۲۰۲۱م.
- التکییف الفقهی والقانونی والحکم الشرعی للعملات الرقمیة وأثره علی الإلتزامات التعاقدیة: دراسة مقارنة، عثمان محمد النظیف محمد، المجلة العربیة للعلوم الإنسانیة والاجتماعیة، اردن، شماره ۷، ۲۰۲۱م.
- ضوابط قبول التعامل بالأموال الافتراضیة، هانی محمد مؤنس حماد، المجلة القانونیة (مصر)، المجلد ۷، العدد ۲، ۲۰۲۰م. مقاله را از اینجا ببینید
- البتکوین من منظور فقهی، صالح بن علی بن محمد السعود، مجلة العلوم الشرعیة واللغة العربیة، عربستان، مجلد ۵، شماره ۲، ۲۰۲۰م.
- العملات الافتراضیة: دراسة فقهیة تأصیلیة، سبتی بن مصیلیت سبتی العنزی، مجلة جامعة الملک عبدالعزیز، الآداب والعلوم الإنسانیة، عربستان (ریاض)، مجلد ۲۸، شماره۱۲، ۲۰۲۰م. مقاله را از اینجا ببینید
- النقود الافتراضیة: تأصیلها الفقهی وحکم زکاتها، أحمد محمد السعد، مجلة رماح للبحوث والدراسات، اردن، شماره ۴۸، ۲۰۲۰م.
- مدى مشروعية العملات الافتراضية وأثرها في عقود التبرعات في الفقه الإسلامي، أحمد عبد الجيد حسيني، مجلة قطاع الشريعة والقانون، شماره ۱۱، ۲۰۲۰م. مقاله را از اینجا ببینید
- عملة البتکوین دراسة فقهیة تأصیلیة، عبدالله نجم الدین، مجلة التراث، الجزایر، مجلد ۱۰، شماره ۱، ۲۰۲۰. مقاله را از اینجا ببینید
- حقيقة البتکوين وحکم التعامل به (دراسة فقهية مقارنة)، عبد الله أحمد محمد عبد الله ربعي، مجلة كلية الدراسات الإسلامية بنین بأسوان، شماره ۳، ۲۰۲۰م. مقاله را از اینجا ببینید
- النقود الإلکترونیة أحکام فقهیة و آثار اقتصادیة دراسة مقارنة، إبراهیم محمد عبد السمیع محمد، جامعة الازهر، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط، دوریة علمیة محکمة، شماره ۳۱، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا ببینید
- حکم التعامل بالعملة الافتراضیة "البتکوین" والآثار المترتبة علی ذلک: دراسة فقهیة، سارة بنت عبدالمحسن بن سعد ابن سعید، مجلة المدونة، مجمع الفقه الإسلامی بالهند، مج۶، شماره ۲۱–۲۲، ۲۰۱۹م.
- مخاطر العملة الافتراضیة البتکوین من منظور الاقتصاد الإسلامی، زکریا سلامة عیسی شطناوی، مجلة أبحاث الیرموک سلسلة العلوم الإنسانیة والاجتماعیة، اردن، مجلد ۲۸، شماره ۱، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا ببینید
- أحکام التعامل بالعملات الإلکترونیة "البیتکوین ومثیلاتها": دراسة مقارنة بین الفقه الإسلامی والقوانین الدولیة، عمار عبد حافظ عبد الکبیسی، مجلة الجامعة العراقیة، شماره ۴۴، ۲۰۱۹م.
- العملات المشفرة فی ضوء مقاصد الشریعة الإسلامیة: عملة Bitcoin أنموذجا، محمد مطلق محمد سعید عساف، جامعة قطر، مجلد ۳۶، شماره ۲، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا ببینید
- العملة الإلکترونیة فی المعاملات المالیة "البیتکوین": دراسة فقهیة قانونیة معاصرة، شیماء حامد محمد جاب الله، جامعة الازهر، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بدمنهور، مجلد ۴، شماره ۳، ۲۰۱۹م.
- أثر سد الذرائع فی التعامل بالعملات الإفتراضیة البیتکوین أنموذجا، عبداللطیف حاجی صادق العوضی، جامعة الکویت، مجلة الشریعة والدراسات الإسلامیة، مجلد ۳۴، شماره ۱۱۶، ۲۰۱۹م. لینک دسترسی
- التعامل بالعملات الافتراضیة وزکاتها، أسماء محمود محمدی، جامعة الأزهر، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بدمنهور، مجلد ۴، شماره ۲، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا ببینید
- العملات الإفتراضیة تکییفها الفقهی وحکم التعامل بها: البیتکوین نموذجا، مراد رایق رشید عودة، مجلة الجامعة الإسلامیة للعلوم الشرعیة بالمدینة المنورة، مجلد ۵۲، شماره ۱۸۹، ۲۰۱۹م.
- عملة البیتکوین وحکم التعامل بها فی الفقه الإسلامی والقانون الجزائری، بویشیش صالح و احمد امداح، مجلة الإحیاء، الجزایر، شماره ۲۲، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا ببینید
- المخالفات الشرعیة للعملات الرقمیة: البیتکوین أنموذجا: دراسة فقهیة تأصیلیة، أحمد نبیل محمد الحسینان، مجلة الجامعة الإسلامیة للعلوم الشرعیة بالمدینة المنورة، مجلد ۵۳، شماره ۱۹۰، ۲۰۱۹م.
- العملات الافتراضیة المشفرة: ماهیتها - خصائصها - تکییفاتها الفقهیة: بیتکوین Bitcoin أنموذجاً، أحمد سعد علی البرعی، مجلة دار الإفتاء المصریة، شماره ۳۹، ۲۰۱۹م.
- الأحکام الفقهیة المتعلقة بالعملات الإلکترونیة عملة بیتکوین نموذجا: دراسة فقهیة مقارنة، عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب العقیل، مجلة جامعة الطائف للعلوم الإنسانیة، مجلد ۴، شماره ۱۷، ۲۰۱۸م.
- العملات الرقمیة البیتکوین انموذجا ومدی توافقها مع ضوابط النقود فی الاسلام، باسم احمد عامر، مجلة الجامعة الشارفة للعلوم الشرعیة و الدراسات الاسلامیة، بحرین، ۲۰۱۸م. مقاله را از اینجا ببینید
- العملة المشفرة (البتکوین) تکییفها الفقهی وحکمها الشرعی: دراسة فقهیة مقارنة، حسن عبدالله عبدالمقصود أبو زهو، جامعة الأزهر، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بکفر الشیخ، مجلد ۲، شماره ۲، ۲۰۱۸م. مقاله را از اینجا ببینید
- البتکوین وحکمها الشرعی، منصور الغامدی، مجلة الدراسات المالیة والمصرفیة، الاکادیمیة العربیة للعلوم المالیة والمصرفیة - مرکز البحوث المالیة والمصرفیة، اردن، مجلد ۲۶، شماره ۱، ۲۰۱۸م.
- النقود الافتراضیة مفهومها وأنواعها وآثارها الاقتصادیة، عبدالله بن سلیمان بن عبدالعزیز الباحوث، مجلة العلمیة للاقتصاد و التجارة، کلیة الاقتصاد والعلوم الإداریة جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، مجلد ۴۷، شماره ۱، ۲۰۱۷م. مقاله را از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- ماهیت و جایگاه رمز ارزها و چالش‌های آن در حقوق ایران، حسین صادقی امیری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشروعیت معاملات با رمز ارزها (بیتکوین به عنوان نمونه)، صادق نبیل جمعه، پایان‌نامه حوزوی سطح سه، جامعه المصطفی العالمیه، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشروعیت معامله با ارزهای رمزینه (دیجیتال)، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ماهیت و مبنای مشروعیت استخراج رمزارز در فقه و حقوق ایران، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- عناصر جرم پولشویی از طریق رمزارزها و سیاست کیفری جمهوری اسلامی، مجید بهاری غازانی، کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر - قم، گروه حقوق، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی جایگاه ارزهای دیجیتال درنظام فقهی حقوقی حاکم در کشورهای اسلامی، فاطمه رضایی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی اشراق، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی ارز دیجیتال از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی، سمیرا احمدی زاده شندی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران جنوب، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ماهیت و آثار حقوقی استخراج و بیع رمز ارزها در حقوق ایران، علیرضا امام، دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات متحده عربی، گروه حقوق، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بایسته‌های حقوقی ارز دیجیتال در نظام حقوق خصوصی ایران، مدینه یوسف زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی فیض‌الاسلام، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حقوقی ارز دیجیتال، محمود حاج‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، مؤسسه آموزش عالی اشراق، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تبیین اقتصادی ماهیت پول‌های مجازی و تحلیل آن از منظر اقتصاد اسلامی، محسن رضائی صدرآبادی، رساله دکتری، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- سیاست جنایی تقنینی ایران در زمینه ارزهای دیجیتال (با نگاهی به فقه امامیه)، مجید بیاتی، کارشناسی ارشد، دانشکده پیشگیری از جرم و اصلاح و تربیت، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حقوقی معاملات ارزهای مجازی با تأکید بر بیتکوین، سید محمد عبداللهی، کارشناسی ارشد، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه عدالت، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی رمزارزها از دیدگاه مذاهب اسلامی و قوانین پولی بانکی ایران، کوثر بابایی، کارشناسی ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ماهیت ارزهای دیجیتال و آثار مترتب بر آن در فقه امامیه، زهرا خورسندی کوچصفهانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ابعاد حقوقی پول مجازی، مسعود شمس، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی ماهیت فقهی و حقوقی بیتکوین، انسیه جدیدیان، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تحلیل فقهی کارکردهای پول رمزنگاری شده (مطالعه موردی بیت کوین)، علیرضا نواب‌پور، کارشناسی ارشد، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- امکان‌سنجی مالی-فقهی استفاده از بیتکوین در بازار ایران، سعید میرزاجان‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، ۱۳۹۷ش.
- ابعاد حقوقی بیتکوین، سمیرا صفویان، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- النقود الافتراضیة فی الفقه الإسلامی، محمد ریاض عبدالکریم أبو کرش، کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة والقانون، الجامعة الإسلامیة، غزة، ۲۰۱۹م. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- العملات الإفتراضیة المشفرة: دراسة اقتصادیة، شرعیة، محاسبیة، أحمد هشام قاسم النجار، کارشناسی ارشد، کلیة المعهد العالی للدراسات الاسلامیة، جامعة آل البیت، اردن، ۲۰۱۹م.
- أحکام التعامل بالنقود الإلکترونیة و أثره على المعاملات المعاصرة، شیماء جودت مجدی عیادة منصور، کارشناسی ارشد، کلیه الشریعة و القانون، الجامعة الإسلامیة، غزة، ۲۰۱۵م. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- النقود الإلکترونیة دراسة فقهیة، یوسف بن عبد العزیز بن صالح التویجری، رساله دکتری، کلیة الشریعة، جامعة الامام محمد بن سعود، عربستان سعودی، ۱۴۳۰ق. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- النقود الإلکترونیة حکمها الشرعی وآثارها الاقتصادیة، سارة متلع القحطانی، رساله دکتری، کلیه الدراسات العلیا، جامعة الکویت، ۲۰۰۸م. پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سایر منابع
- بررسی کاربرد رمزپول‌ها از دیدگاه اقتصادی-بانکی- فقهی، نشست علمی با حضور غلامرضا مصباحی مقدم، حسین میثمی و مهدی نوری، پژوهشکده پولی و بانکی، شهریور ۱۴۰۰ش. از اینجا ببینید
- بیتکوین از نظر قواعد فقه اسلام، زینب عباس‌پور، محبوبه حسنی، حسینعلی قاسم‌پور، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، ۱۳۹۹ش. از اینجا ببینید
- بلاکچین و ارزهای رمزپایه، فرصت‌ها و چالش‌های دینی، علیرضا صدوق، کارگاه آموزشی دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی، ۱۳۹۹ش. از اینجا ببینید
- حکم خرید، فروش و استخراج پول رمزپایه دیجیتال، مرتضی ترابی، نشست علمی در مؤسسه دارالثقلین امام عصر (عج)، ۱۳۹۹ش. از اینجا ببینید
- بررسی ارزهای رمزنگاری شده از نگاه قواعد فقه امامیه، مجید بیاتی و حسن تقویان‌پور، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، ۱۳۹۹ش. از اینجا ببینید
- ماهیت بیتکوین و بررسی ابعاد فقهی و اجتماعی، گفتگوی سایت رسا با مرتضی ترابی، ۱۳۹۹ش. از اینجا ببینید
- توضیحات استاد هادوی تهرانی دربارۀ حکم شرعی رمزارز، مصاحبه با شبکه اجتهاد، ۱۳۹۸ش. از اینجا ببینید
- تحلیل جایگاه بیتکوین در نظام بانکداری اسلامی، محمدرضا نان‌آور و مهدی فدایی و سمیه نان‌آور، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد، حسابداری و بانکداری، ۱۳۹۸ش. از اینجا ببینید
- دیدگاه مراجع تقلید دربارهٔ رمز ارزها/ حکم رمز ارزها از نگاه فقه فردی و حکومتی، یادداشت در سایت وسائل، ۱۳۹۸ش. از اینجا ببینید
- بررسی بیتکوین و ارزهای دیجیتالی از نظر فقهی، آرش پارساپور، یادداشت در سایت دیجیاتو، ۱۳۹۷ش. از اینجا ببینید
- پول مجازی از منظر فقه حکومتی، احمدعلی یوسفی، نشست علمی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۷ش. از اینجا ببینید
- پول مجازی از دیدگاه فقه حکومتی، مهدی خوش‌اخلاق، یادداشت در پایگاه فقه حکومتی وسائل، ۱۳۹۷ش. از اینجا ببینید
- بررسی فقهی «پول مجازی»، گفتگوی سایت الف با محمدمهدی چگینی، ۱۳۹۷ش. از اینجا ببینید
- بیتکوین، مصداق اکل مال به باطل، معامله غرری و پول‌شوئی است، محمدجواد فاضل لنکرانی، نشست علمی در مؤسسه فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۷ش. از اینجا ببینید
- النقود الالکترونیة وأحکامها الفقهیة (البتکوین) نموذجا دراسة فقهیة اقتصادیة مقارنة، یاسر عبدالحمید جاداالله، درس‌نامه در کلیة الشریعة والقانون بالدقهلیة– جامعة الأزهر، ۱۴۳۹ق. از اینجا ببینید
- تب بیتکوین در ایران و تحلیل آن از دیدگاه مالی، حقوقی و فقه اسلامی، محمود صمدی لرگانی و امید شهیر، همایش ملی پژوهش‌های حسابداری و مدیریت با رویکرد کسب و کارهای نوین، ۱۳۹۶ش. از اینجا ببینید
- حکم شرعی بیت کوین از نظر مراجع تقلید، مؤسسه فقه اقتصادی طیبات. از اینجا ببینید