مصونیت قانونی (منابع مطالعاتی)
مصونیت قانونی در معنای عام خود به هرگونه معافیت از مجازات و پیگرد اطلاق می‌شود که در متن قانون به آن تصریح شده باشد، یا دست‌کم از لوازم اجرای قانون باشد. این معافیت قانونی از مجازات، چنانچه مربوط به اعضای دادگاه و افراد حاضر در فرایند دادرسی باشد مصونیت قضایی خوانده می‌شود. معافیت قضایی شامل معافیت قضات از پیگرد درباره آرای اشتباه، معافیت وکلا از محتوای دعاوی یا دفاعیات موکلان، معافیت کارشناسان دادگستری و شاهدان حاضر از دادگاه است. نبودن چنین مصونیتی عملاً باعث اخلال در روند دادرسی عادلانه خواهد بود.
•مصونیت قانونی • مصونیت قضایی • مصونیت دیپلماتیک • مصونیت سیاسی• مصونیت فرامان‌روا• قضاوت‌سپاری
چنانچه مصونیت قانونی مربوط به معافیت مقامات دولتی یا بین‌المللی از مجازات باشد، مصونیت سیاسی خوانده می‌شود. مصونیت سیاسی شامل مصونیت فرمان‌روا در برابر نتایج اعمالش در دوران زمام‌داری، مصونیت دیپلماتیک سفیران و دیپلمات‌ها در زمان خدمت و حتی گاهی مصونیت مستشاران خارجی می‌شود. این مفهوم در پیوندی وثیق با مفهوم قضاوت‌سپاری (کاپیتلاسیون) قرار دارد. همچنین مصونیت پارلمانی، یعنی مصون بودن نمایندگان مجلس از پیگرد قضایی یا تعرض نیز از جمله مصونیت‌های قانونی سیاسی است.
علاوه بر مصونیت قضایی و سیاسی، موارد دیگری از مصونیت قانونی وجود دارد. برای مثال مصونیت شهروندان زیر سن قانونی و مصونیت مرد از پیگرد درباره قتل در فراش ممکن است جزو مصونیت‌های قانونی دسته‌بندی شوند. در این زمینه پژوهش‌های متعددی مربوط به فقه مصونیت قانونی وجود دارد.
کتاب
فارسی
- مصونیت سیاسی در فقه امامیه، زهراسادات حسینی، قم، چاپکو، ۱۳۹۹ش. فهرست کتاب
- مصونیت نمایندگان سیاسی کشورها و اماکن دیپلماتیک در فقه و حقوق بین‌الملل، محمدجمعه حسینی، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، ۱۴۰۱ش. فهرست کتاب
عربی
- الحصانة القضائية ومبدأ أستقلال القضاء في التشريع الإسلامي: دراسة مقارنة، عبد القادر محمد القيسي، المركز القومي للإصدارات القانونية، مصر، ۲۰۱۷م
- ضمانات الحصانة الدبلوماسية في الفقه الاسلامی و القانون الدولی، عبدالله بن حسین آل هادی، مکتبة القانون و الاقتصاد للنشر و التوزیع، عربستان، ۲۰۱۶م.
مقاله
فارسی
- بررسی ادله فقهی مصونیت دیپلماتیک در کشور اسلامی، قاسم شبان‌نیا رکن‌آبادی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۱۰۲، زمستان ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مصونیت دیپلماتیک از منظر فقه، نبی‌اله جهانگیری، فصلنامه معارف قرآن و عترت، سال چهارم، شماره ۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مصونیت جانی نمایندگان کشورها درفقه، قاسم شبان‌نیا، محمدجمعه حسینی، دوفصلنامه گفتمان فقه حکومتی، سال دوم، شماره ۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مطالعه تطبیقی مصونیت کیفری نمایندگان مجلس با موازین دادرسی عادلانه، فاطمه جعفریان، فصلنامه فقه، حقوق و علوم جزا، شماره ۵، جلد ۱، پاییز ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید.
- اصول حاکم بر مصونیت سازمان‌های بین‌المللی بر مبنای دیدگاه قرآن نسبت به آن‌ها، محمد قطبیان و مجتبی جعفری، دومین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، ۱۳۹۵ش.
- بررسی فقهی-حقوقی مسؤولیت و مصونیت قاضی، حسین احمری و موسی احمدی، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، سال ششم، شماره ۲، تابستان ۱۳۸۸ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مصونيت جزائى ديپلماتيک، مهدي مؤمني، ماهنامه معرفت، شماره ۱۰۶، مهر ۱۳۸۵ش. مقاله را اینجا ببیند.
- مصونیت پارلمانی از نگاه فقه، قاسم ابراهیمی، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۳۰، تابستان ۱۳۸۱ش. مقاله را اینجا ببینید.
عربی
- أساس الحصانة الدبلوماسية في القانون الدولي مقارنة بالفقه الإسلامي، موسى واعلي بكير، بن سهلة ثاني بن علي، مجلة الواحات للبحوث والدراسات (الجزایر)، دوره ۱۵، شماره ۲، ۲۰۲۲م. مقاله را اینجا ببینید.
- صيانة الحكم القضائي وحصانته في الفقه الإسلامي: جمعا ودراسة، عبدالرحمن بن سعد بن حمود الخطابي الحربي، مجلة العلوم الشرعية (عربستان)، دوره ۱۴، شماره ۵، ۲۰۲۱م / ۱۴۴۲ق.
- طرق تقليد القضاة وعالقتها بالحصانة القضائية في ضوء الشريعة اإلسالمية والنظام القضائي الأفغاني (دراسة مقارنة)، حميدالله عمري، المجلة األكاديمية لألبحاث والنشر العلمي،شماره ۱۳، ۲۰۲۰م. مقاله را اینجا ببینید
- الحصانة الدبلوماسية بين الشريعة والقانون: دراسة مقارنة، محمد ضياء الحق، الدراسات الإسلامية (پاکستان)، دوره ۵۵، شماره ۱، ۲۰۲۰م / ۱۴۴۱ق.
- الحصانة الدبلوماسية في مفهوم السيرة النبوية، عبدالهادى التازى، المناهل (مراکش)، سال ۷، شماره ۱۷، ۱۹۸۰م / ۱۴۰۰ق.
- أمن الرسل في الفقه الإسلامي، عبدالرحمان بشيري، مجلة العلوم القانونية والاجتماعية (الجزایر)، دوره ۴، شماره ۴، ۲۰۱۹م. مقاله را اینجا ببینید.
- الحصانة البرلمانية فى الفقه الإسلامى، معاذ عبدالستار شعبان الهيتى، مجلة جامعة الأنبار للعلوم الإسلامية (عراق)، دوره ۹، شماره ۳۸، ۲۰۱۸م.
- المبعوث الدبلوماسي والحصانات من منظور السياسة الشرعية: دراسة بين المفاهيم والأسس، فيصل الطيب نجي العاتي، أنيس الرحمن منظور الحق، مجلة الراسخون (مالزی)، دوره ۴، شماره ۱، ۲۰۱۸م. مقاله را اینجا ببینید.
- سقوط العقوبة عن المبعوث السياسي: دراسة في ضوء السياسة الشرعية، خالد بن إبراهيم بن محمدالحصين، مجلة الجمعية الفقهية السعودية (عربستان)، شماره ۴۲، ۲۰۱۷م/ ۱۴۳۹ق.
- أثر حصانة القاضي على مسؤوليته في الفقه الإسلامي والقانون الوضعي، كريمة سيليني، مجلة البحوث العلمية والدراسات الإسلامية (الجزایر)، شماره ۱۶، ۲۰۱۸م / ۱۴۳۹ق.
- الحصانات الدبلوماسية من المنظور الإسلامي والقانون الدولي، محمد محمد حسين خضر، مجلة البحوث الإسلامية، سال ۳، شاره ۱۰، ۲۰۱۶م / ۱۴۳۸ق.
- مساءلة القاضي عن خطأه بين الشريعة والقانون، أحمد محمد أمين حمدان المومني، صفوان محمد شديفات، مجلة التراث (الجزایر)، شماره ۱۳، ۲۰۱۴م.
- أثر الحصانة علی المسئولیة الجنائية في الفقه الإسلامي: دراﺳﺔ ﻓﻘﻬﻴﺔ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺔ ﻣﻘﺎرﻧﺔ، عماد محمد رضا علي التميمي، دراﺳﺎت ﻋﻠﻮم الشريعة واﻟﻘﺎﻧﻮن (اردن)، جلد ۴۱، شماره۱، ۲۰۱۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مساءلة القاضي عن خطأه بين الشريعة والقانون، حمد محمد المومني و صفوان محمد شديفات، مجلة التراث جامعة الجلفة (الجزایر)، شماره ۱۳، ۲۰۱۴م. مقاله را اینجا ببینید.
- أثر الحصانة على المسؤولية الجنائية في الفقه الإسلامي دارسة فقهية قانونية مقارنة، عماد محمدرضا التمیمی، و عادل حرب اللصاصمة، دراسات (علوم الشریعة والقانون)، دوره ۴۱، شماره ۱، ۲۰۱۴م. مقاله را اینجا ببینید.
- الحصانة الدبلوماسية في الشريعة الإسلامية، ماهر ذيب سعد الدين أبو شاويش، مجلة العلوم الشرعية (عربستان)، دوره ۷، شماره ۱، ۲۰۱۳م/ ۱۴۳۵ق. مقاله را اینجا ببینید.
- حصانة المبعوث الدبلوماسي في القانون الدولي العام الإسلامي: دراسة مقارنة مع القانون الدولي العام الوضعي، محمد على حسين، مجلة كلية القانون للعلوم القانونية والسياسية (عراق)، دوره ۲، شماره ۶، ۲۰۱۳م / ۱۴۳۴ق. مقاله را اینجا ببینید.
- حصانة القضاة ضد العزل في النظامين الوضعي والإسلامي، ابراهيم علي الهندي، محمد باكير جمعة، مجلة بحوث جامعة حلب - سلسلة العلوم الاقتصادية والقانونية (سوریه)، شماره ۵۹، ۲۰۰۹م.
- أسس الحصانة الفقهية للقاضى المعاصر: استقلال القاضى، معن توفيق دحام، مجلة أبحاث كلية التربية الأساسية (عراق)، دوره ۶، شماره ۱، ۲۰۰۷م.مقاله را اینجا ببینید.
- الحصانات الدبلوماسية بين الفقه الاسلامي والقانون الدولي، عبدالإله بن محمد بن احمد الملا، مجلة الدراسات العربية (مصر)، دوره۲، شماره ۱۰، ۲۰۰۴م.
- أمان الرسل في الشريعة الاسلامية، محمد بو زيدالدين الجيلالي، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة، دوره ۱۵، شماره ۵۸، ۲۰۰۳م / ۱۴۲۴ق.
- العلاقات والحصانات الدبلوماسية في الفقة الاسلامي والقانون الدولي، علي مقبول، البيان (انگلستان)، شماره ۸۹، ۱۹۹۵م / ۱۴۱۶ق. (ادامه ای مقاله در شماره‌های ۶ و ۱۱ همین مجله چاپ شده است.)
- مبدأ حصانة القاضي ضد العزل في الفقه الإسلامي والنظم الوضعية، عمار بوضياف، مجلة الحقوق (کویت)، دوره ۱۸، شماره ۴، ۱۹۹۴م. مقاله را اینجا ببینید.
پایان‌نامه
فارسی
- فلسفه مصونیت پارلمانی و دامنه آن در پرتو توسعه فقه و قانونگذاری مطالعه تطبیقی عراق و الجزایر، حسام عبدالرسول محمد محمد، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی مصونیت متهمان از نظر حقوق کیفری ایران، فقه امامیه و اسناد بین المللی، مریم شریفی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، موسسه آموزش عالی روزبهان، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مصونیت دیپلماتیک در قانون اساسی عراق ، حقوق بین الملل و قوانین اسلامی، محمد عبدالله حسون الباوی، دانشکده ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب، کارشناسی ارشد ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی جواز مصونیت بیگانگان در کشورهای اسلامی با تکیه بر فقه شیعه، وحیده قاجار کوهستانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی مصونیت متهمان از نظر حقوق کیفری ایران و فقه امامیه و اسناد بین المللی، منا کرمی راد، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، موسسه آموزش عالی طبرستان، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تحلیل مصونیت سیاسی در حکومت اسلامی بر اساس فقه امامیه، حسین عبدی گودرزی، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، کارشناسی ارشد، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ادله فقهی مصونیت قاضی، فتح شمس‌الدینی مطلق، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی حقوقی مصونیت کیفری در حقوق خانواده، سعیده وارثی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مصونیت کیفری در فقه امامیه و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، اعظم لشنی‌زند، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مصونیت دیپلماتیک در حقوق کیفری ایران و اسلام، حسین ایارگر، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- الدفع بالحصانة القضائية والحصانة التنفيذية أمام القاضي والمحكم، حسین العيساوي، رساله دکتری، كلية الحقوق، جامعة الجزائر، الجزایر، ۲۰۱۵م. رساله را اینجا ببینید.
- الحصانات و الامتيازات الدبلوماسية دراسة فقهية مقارنة، ميساء عوض أبوحسنين، کارشناسی ارشد، كلية الشريعة والقانون، الجامعة الإسلامية، فلسطين، ۲۰۱۲م / ۱۴۳۳ق. رساله را اینجا ببینید.
- حصانات وامتيازات الهيئات والمنظمات الدولية: دراسة مقارنة بين القانون الدولي العام والشريعة الإسلامية، ياسر عثمان محمد البدوي،کارشناسی ارشد، كلية الشريعة والقانون، جامعة أم درمان الاسلامية، سودان ۲۰۰۲م.
- الحصانة القضائية فى الفقه والقانون اليمنى والتونسى، يحيى بن احمد الخزان، رساله دکتری، المعهد الأعلى لأصول الدين، جامعة الزيتونة، تونس، ۲۰۰۱م / ۱۴۲۲ق.
- الحصانة وأثرها في المسؤولية الجزائية: دراسة فقهية مقارنة، عمر سليمان سالم الرشيدات، کارشناسی ارشد، كلية الشريعة والدراسات الإسلامية، اردن، ۲۰۱۸م.
- مبدأ الحصانة الدبلوماسية بين الفقه الإسلامي والقانون الدولي المعاصر، دلال عبدالرزاق، کارشاسی ارشد، معهد البحوث والدراسات العربية، المنظمة العربية للتربية والثقافة والعلوم، مصر، ۲۰۱۲م.
- الحصانات الإجرائية والموضوعية في الفقه والقانون: دراسة مقارنة، الحاج محمد الحاج الدوش، رسالة ماجستير، كلية الشريعة والقانون، جامعة أم درمان الاسلامية، سودان، ۲۰۰۸م / ۱۴۲۹ق.
- الحصانة الدبلوماسية في القانون الدولي العام مقارناً بالشريعة، أحمد إسحق شنب محمد، كلية الشريعة والقانون، جامعة أم درمان الاسلامية، سودان، ۱۹۹۸م.
- الحصانة القضائية في الإسلام: دراسة مقابلة بين التشريع الإسلامي والقانون الوضعي، محمد رويس خان محمد أيوب خان، کارشاسی ارشد، كلية الشريعة والدراسات الإسلامية، جامعة أم القرى، عربستان سعودی، ۱۹۸۷م / ۱۴۰۷ق.