قاعده عدل و انصاف (منابع مطالعاتی)
قاعده عدل و انصاف از جمله قواعد فقهی موثر در استنباط احکام دانسته شده که آثار زیادی در فقه دارد. این قاعده مستندِ برخی از فقهای معاصر برای صدور فتوا و همچنین حقوق‌دانان برای اظهار نظر حقوقی قرار گرفته است. به گفته محققان، استناد به قاعده عدل و انصاف اولین بار توسط سید محمد عاملی صاحب کتاب مدارک الاحکام صورت گرفت و بیشتر در دوران معاصر قاعده بودن آن مطرح شده است. این قاعده را در همه ابواب فقهی جاری می‌دانند. برخی فقها مانند سید ابوالقاسم خوئی این قاعده را قبول ندارند.
درباره تأثیر قاعده عدل و انصاف در فقه معاصر، کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌های به رشته تحریر در آمده که در این صفحه جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- عدل و احسان در قوانین کیفری اسلام: (برگرفته از آیه ۹۰ سوره مبارکه نحل)، عطیه پورخرمی، تهران، نشر سنجش و دانش، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تاملاتی فقهی در قاعده‌انگاری عدل و انصاف، صالح منتظری، تهران، گنچ دانش، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- قاعده عدالت در فقه امامیه: گفت و گو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، حسنعلی اکبریان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- جستاری فقهی و حقوقی پیرامون قاعده عدالت، حسین پندار، کرج، موسسه نشر سیمرغ آسمان آذرگان، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- انصاف و نقش آن در حقوق خصوصی در ایران و فقه امامیه، احمد ولی‌پور، تهران، اندیشه طلایی، ۱۳۹۵ش.
- قاعده عدالت و نفی ظلم: به ضمیمه گفت و گو با حضرت آیه‌الله العظمی صانعی (مدظله)، هادی قابل جامی، قم، نشر فقه الثقلین، ۱۳۹۳ش.
- قاعده فقهی عدالت با تقریظ آیه‌الله سیدمحمدمهدی موسوی خلخالی، مسعود ضیائی، علی الهی خراسانی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- عدالت به مثابه قاعده همراه با قواعد: لاضرر، لاحرج، عدل و انصاف و ...، سید محمد اصغری، تهران، نشر اطلاعات، ۱۳۸۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- قاعده عدالت در فقه امامیه، حسنعلی اکبریان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
سایر زبان‌ها
- انصاف و عدالت در اسلام، Equity and Fairness in Islam، Mohammad Hashim Kamali، Cambridge، The Islamic Texts Society، 2005.
مقاله‌ها
فارسی
- عدالت و ابواب فقهی آن در فقه اسلامی، سجاد سمندری، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف، شماره ۱۲، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- بررسی قاعده عدل و انصاف از دیدگاه فقه اسلامی، غلامرضا اسدی و زهرا مسیبیان، ماهنامه پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، شماره ۱۵، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی به مقاله
- نقد و بررسی مبانی فقهی دیدگاه مشهور در مفهوم‌شناسی عدالت فقهی، رامین فغانی و محمدمهدی زارعی و سعید ابراهیمی و علی‌اکبر ایزدی فرد، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۶، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- جریان قاعدۀ نفی ظلم در فقه عدلی‌مسلک، محمد سلطانی رنانی، فصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، شماره ۲۱، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- کاربرد انصاف در فقه خانواده، محمد اسحاقی و فریبا حاجی علی و زینب نفر، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۸۸، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- مفاد قاعده عدالت از دیدگاه استاد مطهری، سید علی حسینی و سید امرالله حسینی، دوفصلنامه فقه میان رشته‌ای اجتماعی، شماره ۱۷، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- بررسی قاعده عدالت از دیدگاه فقه امامیه، علیرضا محمدبیکی و مهری توتونچیان، فصلنامه مطالعات فقه افتصادی، شماره ۳، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بررسی فقهی قاعده عدالت اجتماعی، عباس سلیمانی و محمدعلی راغبی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۱، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- قاعدۀ عدالت و انصاف و تاثیر آن بر فقه و حقوق موضوعه، علیرضا عسگری و علی‌اکبر غفاری و سید حسن عابدیان، فصلنامه مطالعات فقهی فلسفی، شماره ۳۲، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- نقش‌یابی عدالت در اجتهاد فقهی در پرتو بررسی چالش حکمت‌انگاری عدالت در خطابات قرآنی، علی الهی خراسانی و حمیدرضا تمدن، فصلنامه فقه، شماره ۸۷، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- بررسی اعتبار قاعدۀ عدالت در موارد منصوص و غیرمنصوص، سیف‌الله صرامی، فصلنامه فقه، شماره ۸۷، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- نسبت قاعدۀ عدالت با قواعد فقهی دیگر، سید محمود طباطبائی، فصلنامه فقه، شماره ۸۷، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- تأملاتی فقهی در قاعده‌انگاری عدل و انصاف، صالح منتظری و محمدمهدی زارعی و محمد محسنی دهکلانی، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۲، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- نقش عدالت در فرآیند استنباط اول و دوم، ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه فقه، شماره ۸۱، ۱۳۹۳ش. لینک مقاله
- درآمدی بر تطبیق قاعده عدالت، سید محمود صادق‌زاده طباطبایی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۹۸، ۱۳۹۳ش. لینک مقاله
- پژوهشی پیرامون قاعدۀ عدل و انصاف، علی‌مظهر قراملکی و علی دادخواه، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۹، شماره ۱ و ۲، ۱۳۹۲ش. لینک مقاله
- قاعده فقهی، حقوقی انصاف، معصومه مظاهری و زهرا آل اسحق، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۷، ۱۳۹۱ش. لینک دسترسی به مقاله
- قلمرو مصلحت و عدالت در تزاحم احکام و حقوق زنان، سید حمید جزایری و محمد عشایری منفرد، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۵۴، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- انصاف و عدالت از دیدگاه فقهی، رحیم وکیل‌زاده و اسماعیل صغیری و رمضان دهقان، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۵، ۱۳۸۹ش. لینک مقاله
- عدالت به مثابه قاعده فقهی و حقوقی، سید محمد اصغری، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۳۹، شماره ۱، ۱۳۸۸ش. لینک مقاله
- قاعده عدل و انصاف، علی الهی خراسانی، فصلنامه جستار، شماره ۲۰، ۱۳۸۷ش. لینک مقاله
- بررسی قاعده عدل و انصاف و آثار آن، علی محامد، فصلنامه پژوهش‌های کلامی فلسفی، شماره ۳۰، ۱۳۸۵ش. لینک مقاله
- جایگاه عدالت در استنباط مسائل فقهى حقوقى زنان، محمد سروش محلاتی، ماهنامه پیام زن، شماره ۱۵۵، ۱۳۸۳ش. لینک مقاله
- عدالت به مثابه قاعده فقهى، مهدی مهریزی، نشریه نقد و نظر، شماره ۱۰-۱۱، ۱۳۷۶ش. لینک مقاله
عربی
- العدالة بوصفها قاعدة فقهيّة، مهدی مهریزی، ترجمه حسن علی الهاشمی، مندرج در سایت نصوص معاصرة، ۲۰۲۱م. لینک مقاله
- بحث في قاعدة العدل والإنصاف، علی عقیل الجمری، مجلة رسالة القلم، شماره ۵۵، ۲۰۱۸م. لینک مقاله
- قاعدة العدل و الإنصاف، سید حسن طاهری خرم‌آبادی، فصلنامه پژوهش‌های اصولی، شماره ۷، ۱۳۸۶ش. لینک مقاله
- من قواعد العدل والأنصاف في التشريع الإسلامي، محمد بن إبراهيم بوزغيبة، تونس، مجلة التنوير، ۲۰۰۷م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی قاعده عدل و انصاف در فریقین، فهیمه سادات محمدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- جایگاه و تأثیر عدالت و انصاف در حقوق موضوعه ایران با تأکیدبر رویه قضایی ایران، هادی عبدلی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۸ش.
- تحلیل فقهی و حقوقی قاعده عدالت، سید محمدحسین تقوی اقدم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- بررسی احکام قاعده عدالت از منظر فقه شیعه، محمد کدوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- میزان و چگونگی نقش قاعده عدالت در قانونگذاری و قضاوت، علی آخوندی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۶ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- قاعده عدالت در فقه اسلامی، مرضیه ابراهیمی، پایان‌نامه کارشناس ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی٬ واحد دماوند، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۴ش.
- بررسی قاعده عدالت و انصاف در فقه و حقوق با رویکردی بر نظر آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی، به‌آفرین افشارپور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- جایگاه عدالت به مثابه قاعده فقهی نزد مذاهب اسلامی، مهدیه میان‌محله، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده مذاهب اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- بررسی فقهی قاعده عدل و انصاف، محمدرضا علی‌یاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سبزوار، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۲ش.
- اعتبار و قلمرو قاعده عدالت در فقه از منظر کتاب و سنت، سیدمحمود صادق‌زاده طباطبایی، رساله دکتری در دانشکده علوم حدیث، ۱۳۹۱ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- قاعده عدالت از منظر فقه امامیه، محمد داستین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یاسوج، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۰ش.
- قاعده عدل و انصاف (بررسی حقوقی و فقهی)، معصومه مظاهری، رساله دکتری در مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۸۹ش.
- بررسی فقهی و حقوقی قاعده عدل و انصاف، علی دادخواه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۹ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- قاعده فقهی "عدالت و انصاف" در فقه اسلامی و بررسی تطبیقی آن در نظام حقوقی کامن لا، محمدجواد اکبری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تربیت معلم - تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۸۷ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- قاعده عدل و انصاف، علی‌موسی صادقی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة المصطفی العالمیه، مرکز قم، ۱۳۸۳ش.
عربی
- اختيار قواعد العدالة والانصاف لحل منازعات التجارة الدولية، محمد توفيق علي محمد فهمي، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در مصر، جامعة عين شمس، كلية الحقوق، ۲۰۰۶م.
- مبدأ العدالة في الفقه الامامي، نرجس صالح صاحب الموسوي، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در عراق، جامعة کربلاء، كلية العلوم الاسلامية، ۲۰۱۹م. لینک پایان‌نامه
سایر منابع
- بررسی قاعده عدل و انصاف، درس خارج فقه آیت الله سبحانی، از ۱۳۹۲/۹/۱۲ تا ۱۳۹۲/۹/۲۰ش. جلسه اول، جلسه دوم، جلسه سوم، جلسه چهارم، جلسه پنجم، جلسه ششم
- مقایسه قاعده عدالت با قاعده لاضرر، گفتگو با حجت‌الاسلام و المسلمین محمدتقی شهیدی، به کوشش حسنعلی اکبریان، شماره ۵۶، ۱۳۸۷ش. لینک گفتگو