دانشنامه فقه معاصر
دانشنامه فقه معاصر دانشنامه‌ای آنلاین درباره موضوعات مرتبط با فقه معاصر. این دانشنامه با هدف گردآوری، گزارش و ارزیابی دستاوردهای علمی در حیطه فقه معاصر، علاوه بر صفحات منابع مطالعاتی، صفحه‌هایی مستقل برای هر کدام از مسائل، آراء و نظریه‌ها، مبانی، دلایل و شخصیت‌های فقه معاصر دارد.
دانشنامه فقه معاصر به‌عنوان سامانه مدیریت دانش، از سال ۱۳۹۹ شمسی آغاز به کار کرده و از سوی پژوهشگاه فقه معاصر انتشار می‌یابد. تا بهمن ۱۴۰۱ بیش از ۳۳۰ صفحه در این دانشنامه ایجاد شده است.
معرفی دانشنامه
دانشنامه فقه معاصر، دانشنامه‌ای آنلاین است که مدخل‌های آن درباره موضوعات مرتبط با فقه معاصر یا مسائل مستحدثه است. مقاله‌های این دانشنامه زیر نظر هیئت تحریریه و با ارزیابی اساتید و پژوهشگران فقهی در حوزه و دانشگاه تدوین می‌شود.
هدف این دانشنامه گردآوری و دسترس‌پذیرسازی پژوهش‌هایی است که پیش از این در حوزه دانشی فقه معاصر انجام شده است. مقالات این دانشنامه گزارشی از اجتهادها و پژوهش‌های فقهی موجود است و در پی تحقیق دست‌اول در مسائل فقهی معاصر نیست. بدین ترتیب در این دانشنامه مفاهیم، موضوعات، مسائل، مبانی، منابع، دلایل و شخصیت‌های مرتبط با فقه معاصر معرفی می‌شود.
فقه معاصر چیست؟
منظور از فقه معاصر حیطه‌ای از فقه است که مسائل و موضوعات آن در حدود دو قرن اخیر پیش روی فقیهان گذاشته شده یا پیش از آن نیز در فقه وجود داشته اما در دوره معاصر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. بدین ترتیب دانشنامه فقه معاصر علاوه بر آنکه به موضوعات تازه و مستحدثه می‌پردازد، موضوعات سنتی فقه را که در دوره معاصر به هر دلیل برجسته شده و بحث‌ها و نقدهای جدید درباره آن صورت گرفته نیز توجه می‌نماید.
مداخل دانشنامه فقه معاصر
دانشنامه فقه معاصر مجموعه مفاهیم وابسته به فقه معاصر را در چند گروه کلی و در قالب مدخل‌های دانشنامه‌ای معرفی کند؛ این موضوعات عبارتند از: مسائل، آراء و نظریه‌ها، مبانی، دلایل، شخصیت‌ها، و فهرست منابع.
موضوعات فقه معاصر
مدخل‌های معرفی موضوعات فقه معاصر مهمترین مقالات دانشنامه فقه معاصر هستند. در این مقالات نخست عنوان تعریف شده و سپس مسائل فقهی وابسته به آن گزارش می‌شود، نظرات و فتاوای مطرح در آن مسائل به‌همراه دلایل آن فتاوا بیان می‌شود. مقاله‌های فتوای معیار و مجسمه‌سازی نمونه این مقالات هستند.
آراء و نظرات
در دانشنامه فقه معاصر، نوآوری‌ها و نظریه‌پردازی‌های جدید فقهی معرفی و گزارش می‌شود. این نظریات در یک مقاله با معرفی نظریه‌پرداز، اصل نظریه، دلایل و نقدهای ناظر به آن گزارش می‌شود. نظریه خطابات قانونی در اصول فقه، و نظریه تقدم اخلاق بر فقه در مبانی فقه معاصر، از این جمله‌اند.
شخصیت‌ها و نظریه‌پردازان
در دو سده اخیر اندیشمندان متعددی از حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های کشورهای اسلامی در حوزه معرفتی فقه معاصر اندیشیده و آثاری بر جای گذاشته‌اند. دانشنامه فقه معاصر تلاش می‌کند بخشی از مقالات خود را به معرفی زیست علمی، مبانی، آراء و آثار این اندیشمندان اختصاص دهد؛ مثل مقاله‌های محمدحسین نائینی، امام خمینی، و محمدابراهیم جناتی شاهرودی.
مبانی فقه معاصر
پاره‌ای از مدخل‌های دانشنامه فقه معاصر به معرفی مبانی نظری در فقه معاصر اختصاص یافته است. از آنجا که فقه معاصر نتیجه رویارویی با برخی مسائل جدید و گاه نتیجه بازخوانی اندیشه‌های گذشته فقه است، برخی از مبانی رایج در استنباطات فقهی که در بین فقیهان رایج بوده، دچار چالش و گاه نقد شده است و از این منظر، معرفی و بازخوانی این مبانی دارای اهمیت است. برخی مداخل مبانی فقه معاصر در دانشنامه حاضر عبارتند از منطقة الفراغ و فلسفه فقه.
معرفی کتاب‌ها و مجله‌ها
بخشی از مقالات دانشنامه فقه معاصر به معرفی اجمالی یا تفصیلی و گاه انتقادی کتاب‌ها و مجله‌های منتشر شده در حوزه فقه معاصر اختصاص دارد. اجمالی، تفصیلی و انتقادی بودن این معرفی‌ها تابع جایگاه، محتوا و اهمیت کتاب و مجله است؛ برای نمونه بررسی فقهی فرمانبرداری و نافرمانی مدنی، المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة، وسائل الإنجاب الصناعیة و فصلنامه فقه.
دلایل
برخی از دلایل فقهی اعم از آیات، احادیث و قواعد فقهی در فقه معاصر کاربرد فراوانی دارند. معرفی برخی از این دلایل و روش‌های پرکاربرد در استنباط فقیهان نیز جزو اهداف دانشنامه فقه معاصر است. در این مقالات تلاش می‌شود گستره کاربرد این دلایل در فقه معاصر، شیوه استدلال به آنها، مبانی نظری و نقدهای ناظر به این ادله گزارش شود.
فهرست منابع پژوهشی
بخشی از مداخل دانشنامه فقه معاصر به معرفی و فهرست‌نگاری منابع مطالعاتی عناوین فقه معاصر اختصاص دارد. در اینگونه صفحات تلاش شده مجموعه کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و سایر منابع مرتبط با یک موضوع گردآوری شود: همه صفحات منابع مطالعاتی.
درختواره موضوعات فقه معاصر
تهیه درختواره و نمایه موضوعی از مباحث جدید فقه یکی از وظایف دانشنامه فقه معاصر است. مقوله‌بندی مسائل فقه معاصر و نیز مقوله‌بندی منابع تولید شده در این عرصه تحت‌عنوان «رده» ارائه می‌شود. ارائه این مقوله‌بندی کاری است زمان‌بر و محتاج تأملات و گفت‌وگوهای اندیشمندانه. عناوین اصلی این مقوله‌ها در ۲۸ عنوان در بخش رده‌ها قابل مشاهده است.
گزارش عملکرد
تا نیمه بهمن ماه ۱۴۰۱ شمسی بیش از ۳۳۰ صفحه در این دانشنامه ایجاد شده است که حدود ۲۹۰ صفحه از این صفحات به معرفی منابع پژوهشی اختصاص دارد. حدود ۴۰ مقاله نیز با محور مسائل، مبانی، شخصیت‌ها، و معرفی تفصیلی کتاب‌ها نگاشته شده است.