قاعده عدل و انصاف (منابع مطالعاتی)
قاعده عدل و انصاف به عنوان یک قاعده فقهی موثر در استنباط احکام معرفی شده که آثار زیادی در فقه دارد. این قاعده مستندِ برخی از فقهای معاصر برای صدور فتوا و همچنین حقوق‌دانان برای اظهار نظر حقوقی قرار گرفته است. به گفته محققان، استناد به قاعده عدل و انصاف اولین بار توسط سید محمد عاملی صاحب کتاب مدارک الاحکام صورت گرفت و بیشتر در دوران معاصر قاعده بودن آن مطرح شده است. این قاعده را در همه ابواب فقهی جاری می‌دانند.
درباره تأثیر قاعده عدل و انصاف در فقه معاصر، کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌های به رشته تحریر در آمده که در این صفحه جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- عدل و احسان در قوانین کیفری اسلام: (برگرفته از آیه ۹۰ سوره مبارکه نحل)، عطیه پورخرمی، تهران، نشر سنجش و دانش، ۱۴۰۰ش.
- تاملاتی فقهی در قاعده‌انگاری عدل و انصاف، صالح منتظری، تهران، گنچ دانش، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
- قاعده عدالت در فقه امامیه: گفت و گو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، حسنعلی اکبریان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- جستاری فقهی و حقوقی پیرامون قاعده عدالت، حسین پندار، کرج، موسسه نشر سیمرغ آسمان آذرگان، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
- انصاف و نقش آن در حقوق خصوصی در ایران و فقه امامیه، احمد ولی‌پور، تهران، اندیشه طلایی، ۱۳۹۵ش.
- قاعده عدالت و نفی ظلم: به ضمیمه گفت و گو با حضرت آیه‌الله العظمی صانعی (مدظله)، هادی قابل جامی، قم، نشر فقه الثقلین، ۱۳۹۳ش.
- قاعده فقهی عدالت با تقریظ آیه‌الله سیدمحمدمهدی موسوی خلخالی، مسعود ضیائی، علی الهی خراسانی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
- عدالت به مثابه قاعده همراه با قواعد: لاضرر، لاحرج، عدل و انصاف و ...، سید محمد اصغری، تهران، نشر اطلاعات، ۱۳۸۸ش.
- قاعده عدالت در فقه امامیه، حسنعلی اکبریان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۶ش. صفحات ابتدایی کتاب از سامانه خانه کتاب
سایر زبان‌ها
- انصاف و عدالت در اسلام، Equity and Fairness in Islam، Mohammad Hashim Kamali، Cambridge، The Islamic Texts Society، 2005.
مقاله‌ها
فارسی
- عدالت و ابواب فقهی آن در فقه اسلامی، سجاد سمندری، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف، شماره ۱۲، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- بررسی قاعده عدل و انصاف از دیدگاه فقه اسلامی، غلامرضا اسدی و زهرا مسیبیان، ماهنامه پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، شماره ۱۵، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی به مقاله
- نقد و بررسی مبانی فقهی دیدگاه مشهور در مفهوم‌شناسی عدالت فقهی، رامین فغانی و محمدمهدی زارعی و سعید ابراهیمی و علی‌اکبر ایزدی فرد، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۶، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- جریان قاعدۀ نفی ظلم در فقه عدلی‌مسلک، محمد سلطانی رنانی، فصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، شماره ۲۱، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- کاربرد انصاف در فقه خانواده، محمد اسحاقی و فریبا حاجی علی و زینب نفر، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۸۸، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- مفاد قاعده عدالت از دیدگاه استاد مطهری، سید علی حسینی و سید امرالله حسینی، دوفصلنامه فقه میان رشته‌ای اجتماعی، شماره ۱۷، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- بررسی قاعده عدالت از دیدگاه فقه امامیه، علیرضا محمدبیکی و مهری توتونچیان، فصلنامه مطالعات فقه افتصادی، شماره ۳، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بررسی فقهی قاعده عدالت اجتماعی، عباس سلیمانی و محمدعلی راغبی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۱، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- قاعدۀ عدالت و انصاف و تاثیر آن بر فقه و حقوق موضوعه، علیرضا عسگری و علی‌اکبر غفاری و سید حسن عابدیان، فصلنامه مطالعات فقهی فلسفی، شماره ۳۲، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- نقش‌یابی عدالت در اجتهاد فقهی در پرتو بررسی چالش حکمت‌انگاری عدالت در خطابات قرآنی، علی الهی خراسانی و حمیدرضا تمدن، فصلنامه فقه، شماره ۸۷، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- بررسی اعتبار قاعدۀ عدالت در موارد منصوص و غیرمنصوص، سیف‌الله صرامی، فصلنامه فقه، شماره ۸۷، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- نسبت قاعدۀ عدالت با قواعد فقهی دیگر، سید محمود طباطبائی، فصلنامه فقه، شماره ۸۷، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- تأملاتی فقهی در قاعده‌انگاری عدل و انصاف، صالح منتظری و محمدمهدی زارعی و محمد محسنی دهکلانی، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۲، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- نقش عدالت در فرآیند استنباط اول و دوم، ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه فقه، شماره ۸۱، ۱۳۹۳ش. لینک مقاله
- درآمدی بر تطبیق قاعده عدالت، سید محمود صادق‌زاده طباطبایی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۹۸، ۱۳۹۳ش. لینک مقاله
- پژوهشی پیرامون قاعدۀ عدل و انصاف، علی‌مظهر قراملکی و علی دادخواه، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۹، شماره ۱ و ۲، ۱۳۹۲ش. لینک مقاله
- قاعده فقهی، حقوقی انصاف، معصومه مظاهری و زهرا آل اسحق، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۷، ۱۳۹۱ش. لینک دسترسی به مقاله
- قلمرو مصلحت و عدالت در تزاحم احکام و حقوق زنان، سید حمید جزایری و محمد عشایری منفرد، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۵۴، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- انصاف و عدالت از دیدگاه فقهی، رحیم وکیل‌زاده و اسماعیل صغیری و رمضان دهقان، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۵، ۱۳۸۹ش. لینک مقاله
- عدالت به مثابه قاعده فقهی و حقوقی، سید محمد اصغری، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۳۹، شماره ۱، ۱۳۸۸ش. لینک مقاله
- قاعده عدل و انصاف، علی الهی خراسانی، فصلنامه جستار، شماره ۲۰، ۱۳۸۷ش. لینک مقاله
- بررسی قاعده عدل و انصاف و آثار آن، علی محامد، فصلنامه پژوهش‌های کلامی فلسفی، شماره ۳۰، ۱۳۸۵ش. لینک مقاله
- جایگاه عدالت در استنباط مسائل فقهى حقوقى زنان، محمد سروش محلاتی، ماهنامه پیام زن، شماره ۱۵۵، ۱۳۸۳ش. لینک مقاله
- عدالت به مثابه قاعده فقهى، مهدی مهریزی، نشریه نقد و نظر، شماره ۱۰-۱۱، ۱۳۷۶ش. لینک مقاله
عربی
- العدالة بوصفها قاعدة فقهيّة، مهدی مهریزی، ترجمه حسن علی الهاشمی، مندرج در سایت نصوص معاصرة، ۲۰۲۱م. لینک مقاله
- بحث في قاعدة العدل والإنصاف، علی عقیل الجمری، مجلة رسالة القلم، شماره ۵۵، ۲۰۱۸م. لینک مقاله
- قاعدة العدل و الإنصاف، سید حسن طاهری خرم‌آبادی، فصلنامه پژوهش‌های اصولی، شماره ۷، ۱۳۸۶ش. لینک مقاله
- من قواعد العدل والأنصاف في التشريع الإسلامي، محمد بن إبراهيم بوزغيبة، تونس، مجلة التنوير، ۲۰۰۷م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی قاعده عدل و انصاف در فریقین، فهیمه سادات محمدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- جایگاه و تأثیر عدالت و انصاف در حقوق موضوعه ایران با تأکیدبر رویه قضایی ایران، هادی عبدلی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۸ش.
- تحلیل فقهی و حقوقی قاعده عدالت، سید محمدحسین تقوی اقدم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- بررسی احکام قاعده عدالت از منظر فقه شیعه، محمد کدوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- میزان و چگونگی نقش قاعده عدالت در قانونگذاری و قضاوت، علی آخوندی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۶ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- قاعده عدالت در فقه اسلامی، مرضیه ابراهیمی، پایان‌نامه کارشناس ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی٬ واحد دماوند، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۴ش.
- بررسی قاعده عدالت و انصاف در فقه و حقوق با رویکردی بر نظر آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی، به‌آفرین افشارپور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- جایگاه عدالت به مثابه قاعده فقهی نزد مذاهب اسلامی، مهدیه میان‌محله، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده مذاهب اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- بررسی فقهی قاعده عدل و انصاف، محمدرضا علی‌یاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سبزوار، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۲ش.
- اعتبار و قلمرو قاعده عدالت در فقه از منظر کتاب و سنت، سیدمحمود صادق‌زاده طباطبایی، رساله دکتری در دانشکده علوم حدیث، ۱۳۹۱ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- قاعده عدالت از منظر فقه امامیه، محمد داستین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یاسوج، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۰ش.
- قاعده عدل و انصاف (بررسی حقوقی و فقهی)، معصومه مظاهری، رساله دکتری در مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۸۹ش.
- بررسی فقهی و حقوقی قاعده عدل و انصاف، علی دادخواه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۹ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
- قاعده فقهی "عدالت و انصاف" در فقه اسلامی و بررسی تطبیقی آن در نظام حقوقی کامن لا، محمدجواد اکبری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تربیت معلم - تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۸۷ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
عربی
- اختيار قواعد العدالة والانصاف لحل منازعات التجارة الدولية، محمد توفيق علي محمد فهمي، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در مصر، جامعة عين شمس، كلية الحقوق، ۲۰۰۶م.
- مبدأ العدالة في الفقه الامامي، نرجس صالح صاحب الموسوي، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در عراق، جامعة کربلاء، كلية العلوم الاسلامية، ۲۰۱۹م. لینک پایان‌نامه
سایر منابع
- بررسی قاعده عدل و انصاف، درس خارج فقه آیت الله سبحانی، از ۱۳۹۲/۹/۱۲ تا ۱۳۹۲/۹/۲۰ش. جلسه اول، جلسه دوم، جلسه سوم، جلسه چهارم، جلسه پنجم، جلسه ششم
- مقایسه قاعده عدالت با قاعده لاضرر، گفتگو با حجت‌الاسلام و المسلمین محمدتقی شهیدی، به کوشش حسنعلی اکبریان، شماره ۵۶، ۱۳۸۷ش. لینک گفتگو