مالکیت فضا و قرار (منابع مطالعاتی)
مالکیت فضا و قرار، مالکیت بخش بالایی و زیرین زمین است. با توجه به قابلیت‌هایی که امروزه برای فضای محاذی و اعماق زمین پیدا شده، بحث مالکیت فضا و قرار، به‌طور خاص در فقه معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. بهره‌برداری از معادن زیرزمینی، ایجاد خطوط برق، گاز و آب، خطوط قطارهای زیرزمینی و هوایی، استفاده از بالکن‌هایی که وارد املاک افراد خاص یا بخش عمومی شده از موضوعاتی است که ذیل مسئله مالکیت فضا و قرار مورد بررسی فقهی قرار می‌‌گیرند.
پرسش‌هایی در این باره پیش‌روی فقه معاصر طرح می‌شود؛ آیا افراد به صرف خرید زمین، فضای محاذی آن را مالک می‌شوند؟ میزان تصرف افراد در فضای محاذی املاکشان چه مقدار است؟ آیا افراد می‌توانند در فضای محاذی اماکن عمومی با نصب تابلو، یا ایجاد بالکن تصرف کنند؟ آیا در صورت وجود منابع طبیعی یا گنج در زیر زمین، فرد مالک آن می‌شود؟
از دیدگاه فقهی و حقوقی چند احتمال در مورد مالکیت فضا و قرار متصور است: ۱. نفی این مالکیت برای اشخاص و تحت اختیار دولت باقی ماندن آن، ۲. امکان بهره‌برداری اشخاص به نحو محدود و مشخص، ۳. امکان بهره‌برداری اشتراکی بین مالک و دولت، ۴. امکان بهره‌برداری مشروط. ماده ۳۸ قانون مدنی ایران در تبیین حدود ملک، مالکیت زمین را مستلزم مالکیت فضای محاذی آن، تا هر کجا بالا و پایین رود، می‌داند، مگر آنچه را که قانون استثنا کرده است. بنابر نظر مشهور فقیهان، مالک زمین، امکان تصرف نامحدود در ملک خود را دارد؛ ولی به نظر فقهایی چون سید ابوالقاسم خویی و محمدحسین نائینی اگر گنج در حدود نامتعارف زمین کشف شد، یابنده گنج، مالک آن خواهد بود نه مالک زمین.
کتاب‌ها
فارسی
- مالکیت فضای محاذی زمین و احکام بهره‌برداری از آن، محمدحسن نجفی‌راد، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مالکیت عمق و فضای محاذی زمین، لقمان رضانژاد، علامه بهبهانی، قم، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- چالشهای فقهی مالکیت شهری، مبتنی بر ماده ۳۸ قانون مدنی ایران، زینب سنچولی و محمدرضا کیخا، فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی، دوره ۸، شماره ۱، پیاپی ۲۶، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ماهیت عمق و فضای محاذی زمین از حیث عینیت، حق و منفعت، محمدرسول آهنگران و لقمان رضانژاد، دوره ۷، شماره ۱، پیاپی ۲۲، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی احکام و آثار مالکیت بر فضا و قرار زمین: مطالعه تطبیقی در فقه اسلامی و کامن‌لا، علی‌محمد یثربی قمی و پوریا شیرخانی، پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۶، شماره ۳، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- معماری شهری و مالکیت فضای فراتر از حد متعارف ارتفاع، حمید رضا آرامی و محمود حکمت‌نیا و عزیزالله فهیمی، فصلنامه حقوق اسلامی، دوره ۱۶، شماره ۶۳، شماره پیاپی ۶۳، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحلیل فقهی حقوقی در فضای محاذی زمین (قسمت اول)، مرتضی مرادی گلستانی، ماهنامه، دادرسی، شماره ۱۳۱، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قلمروی مالکیت فضا و قرار در حقوق اسلام و غرب با تأکید بر نظرات فقهی حضرت امام خمینی (ره)، جمشید میرزایی و عبدالسعید شجاعی، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره ۴، شماره ۳، پیاپی ۱۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی مالکیت فضا و قرار در نظام حقوقی اسلام و غرب، محمد صالحی مازندرانی و جمشید میرزایی، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره ۲، شماره ۳، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حق ارتفاق نسبت به ملک غیر و در احکام و آثار املاک، نسبت به املاک مجاور. مقاله را از اینجا بخوانید.
عربی
- أحکام فضاء العقار فی القانون المدنی (دراسة مقارنة بالفقه الإسلامی)، عقیل فاضل الدهان و زینب حسین عبد القادر، مجلة جامعة کربلا، المجلد ۶، شماره ۴، ۲۰۰۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- عناصر نطاق الملکیة العقاریة الخاصة فی التشریع الجزائری، عمار نکاع، مجلة العلوم الانسانیة، المجلد ب، العدد ۴۷، ۲۰۱۷م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- قاعدة الهواء تابع للقرار: تأصیلاً وتطبیقاً، ولید بن فهد الودعان، مجلة العلوم الشرعیة، العدد ۳۳، ۲۰۱۴م. مقاله را از اینجا بخوانید.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- ارتفاق از دیدگاه مذاهب اسلامی، محمد امین احسانی، پایان‌نامه دکتری، مدرسه عالی فقه و اصول، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- قلمرو مالکیت اشخاص و دولت‌ها بر فضای محاذی و زیر زمین، رضا روان‌خواه، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مالکيت هوا و فضا، علی گلی کريمی، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، قم، پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حقوقی حقوق مجاورت املاک با توجه به تحولات شهرسازی نوین، مرضیه امامی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی حقوق مالک زمین بر فضا و قرار در حقوق ایران، فرانسه و انگلیس، جمشید میرزایی، دکتری تخصصی، دانشگاه قم، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی شرایط و آثار حق ارتفاق قراردادی در حقوق موضوعه ایران و اسلام، عادل شیخلو، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه
عربی
- النظام القانونی لحقوق الارتفاع (دراسة مقارنة بین القانون المدنی العراقی و القانون المدنی المصری)، حسنین احمد جواد ابوعباسیه، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۲۰۲۰م. اطلاعات پایان‌نامه