گسترش مطاف (منابع مطالعاتی)
گسترش مطاف یا توسعه محل طواف پدیده‌ای است که طی سال‌های گذشته و با توجه به طرح توسعه مسجدالحرام و ازدحام جمعیت، پیش روی فقیهان و پژوهشگران فقه معاصر قرار گرفته است. در این زمینه چند پرسش مطرح است؛ آیا طواف فقط در محدوده خاصی از مسجدالحرام (بین کعبه و مقام) صحیح است یا اینکه بیرون مقام نیز می‌تواند محدوده طواف باشد؟ آیا طواف در طبقات فوقانی مسجدالحرام که بالاتر از سقف کعبه است، مشروعیت دارد؟ آیا احکام مطاف به مقادیر توسعه یافته نیز سرایت می‌کند؟ آیا طواف در مقادیر توسعه یافته فقط در حال اضطرار امکان‌پذیر است یا در حال اختیار نیز می‌توان در آن طواف انجام داد؟
درباره گسترش مطاف سه احتمال مطرح شده است؛ ۱. طواف روبروی ساختمان کعبه ولی خارج از محدوده بین کعبه و مقام؛ ۲. طواف از طبقه اول و ۳. طواف از فضای بالای کعبه تا آسمان (طبقات فوقانی). بسیاری از مراجع تقلید شیعه طواف روبروی ساختمان کعبه (محاذی کعبه) خارج از محدوده بین کعبه و مقام را به شرطی که بالاتر از سقف کعبه نباشد جایز دانسته‌اند. طواف از طبقه اول یا طبقات فوقانی که از سقف کعبه بالاتر است، به باور بیشتر فقها در حال اختیار جایز نیست؛ ولی در شرایط اضطرار، ازدحام جمعیت و عدم توان زائر بر انجام طواف به صورت پیاده، آن را جایز دانسته‌اند. در مقابل، تعدادی از فقها، طواف از طبقات بالا را به دلیل اینکه عرفا بر آن صدق طواف می‌کند، در حال اختیار نیز جایز می‌دانند.
کتاب
فارسی
- تاثیر ازدﺣﺎم در اﺣﮑﺎم ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻘﻪ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ، عبدالصمد علی‌آبادی، تهران، نشر مشعر، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نگاهی فقهی به تغییر اماکن حج (از منظر فقهای معاصر)، فاطمه هوشیاری، تهران، نشر گیوا، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی در سامانه خانه کتاب
- محدوده طواف، روزبه برکت رضایی، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله
فارسی
- امکان‌سنجی سرایت احکام اماکن مقدس به مقادیر توسعه‌یافته، مهدی ساجدی و حسام‌الدین ربانی، فصلنامه پژوهشنامه حج و زیارت، شماره ۱۸، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مصادیق ارتفاعی طواف بیت در آیۀ «وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ» بر مبنای مرجعیت عرف، محمدرضا کاظمی گلوردی و حسین مهدوی دامغانی و سید محسن رزمی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۲۷، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- واکاوی فقهی نقش مسجد الحرام در نماز طواف، مهدی درگاهی، فصلنامه پژوهشنامه حج و زیارت، شماره ۱۴، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم طواف از طبقات بالاتر از کعبه، محمدجواد عنایتی‌راد، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۰۹، تابستان ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- محدوده مطاف از منظر فقهای مذاهب اسلامی، یوسف مهربان سیدآباد، فصلنامه حبل‌المتین، سال ششم، شماره نوزدهم، تابستان ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقد و بررسی قاعده «الهواء تابع للأرض» در اثبات جواز توسعه اماکن مناسک حج، یوسف مهربان سیدآباد، فصلنامه پژوهشنامه حج و زیارت، شماره ۱، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تاملی در آیه «ولیطوفوا بالبیت العتیق» در پیوند با طواف از طبقات بالاتر از کعبه، محمدجواد عنایتی‌راد، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره ۷۴، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موضوع‌شناسی برخی از اماکن مکه مکرمه و مدینه منوره، محمدحسین فلاح‌زاده، فصلنامه میقات حج، شماره ۸۹، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- محدودهٔ طواف، روزبه برکت رضایی، فصلنامه میقات حج، شماره ۷۸، زمستان ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه حج: طواف از طبقه دوم مسجدالحرام، مصطفی آخوندی، فصلنامه میقات حج، شماره ۷۲، تابستان ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه حج: مقام ابراهیم و جایگاه آن در فقه، مصطفی آخوندی، فصلنامه میقات حج، شماره ۷۰، زمستان ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- طواف و محدوده آن از نگاه فقیهان مسلمان، محمد زروندی رحمانی، دوفصلنامه پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۲۹، پاییز ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه حج: پژوهشی فقهی دربارهٔ طواف از طبقه اول مسجدالحرام، محمدجواد فاضل لنکرانی، فصلنامه میقات حج، شماره ۴۸، تابستان ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مقام ابراهيم و نقش آن در طواف و نماز، علی‌اکبر ذاکری، فصلنامه میقات حج، شماره ۲۳، ۱۳۷۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه حج: طواف و محدوده آن، محمد رحمانی، فصلنامه میقات حج، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- پژوهشی فقهی درباره طواف از طبقه اوّل مسجدالحرام، سید علی حسینی، در سایت موسسه موضوع‌شناسی احکام فقهی، بی‌تا.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- توسعة المطاف والمسعی والجمرات والبناء علیها أدوارا بسبب الزحام، محمود محمد الکبش، الوعی الإسلامی (کویت)، سال ۵۴، شماره ۶۲۶، ۲۰۱۷م/ ۱۴۳۸ق. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- الاستحسان بالضرورة وتطبيقاته فى المسألة المعاصرة: توسعة صحن مطاف الحرم المكى، أحمد حسن الربابعة، مجلة التنوير (تونس)، ع۱۳، ۲۰۱۴م.
- الطواف من الطابق الأول دراسة فقهیة استدلالیة، محمدجواد الفاضل اللنکرانی، میقات الحج (ایران)، شماره ۲۱، بهار ۱۳۸۳ش.
- رؤية جديدة لتخفيف الزحام في المسجد الحرام، عمر سراج أبو رزيزة، أعمال ندوة مشكلة الزحام فى الحج وحلولها الشرعية (رابطة العالم الاسلامى - المجمع الفقهى الاسلامى)، مجلد ۱، ۲۰۰۳م.
- الزحام في المسجد الحرام: الظاهرة و الأسباب و وسائل المعالجة، عبدالله محمد فوده، أعمال ندوة مشكلة الزحام فى الحج وحلولها الشرعية (رابطة العالم الاسلامى - المجمع الفقهى الاسلامى)، مجلد ۱، ۲۰۰۳م.
- الزحام في الحرم المكي الشريف، جاسر بن محمد الجاسر العساف، أعمال ندوة مشكلة الزحام فى الحج وحلولها الشرعية (رابطة العالم الاسلامى - المجمع الفقهى الاسلامى)، مجلد ۱، ۲۰۰۳م.
- الزحام في المسجد الحرام، الأسباب و الحلول: دراسة شرعية، عبدالرحمن السدیس، أعمال ندوة مشكلة الزحام فى الحج وحلولها الشرعية (رابطة العالم الاسلامى - المجمع الفقهى الاسلامى)، مجلد ۱، ۲۰۰۳م.
- أعمال النسك المسببة للزحام في المسجد الحرام وموقف الفقهاء منها، عبدالله بن حمد بن ناصر الغطيمل، أعمال ندوة مشكلة الزحام فى الحج وحلولها الشرعية (رابطة العالم الاسلامى - المجمع الفقهى الاسلامى)، مجلد ۱، ۲۰۰۳م.
- الزحام في الحرم المكي الشريف، علي بن عبدالله الشهري، أعمال ندوة مشكلة الزحام فى الحج وحلولها الشرعية (رابطة العالم الاسلامى - المجمع الفقهى الاسلامى)، مجلد ۱، ۲۰۰۳م.
پایان‌نامه
فارسی
- اقوال فقهای امامیه در محدوده طواف و مستندات آن، مهدی خدائی، پایان‌نامه سطح سه، مؤسسه آموزش عالی حوزوی مرکز آموزش‌های غیر حضوری، حوزه علمیه قم، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تأثیر ازدحام در احکام حج و عمره از منظر فقه مذاهب اسلامی، عبدالصمد علی‌آبادی، دکتری، دانشکده مذاهب، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی محدوده مطاف در مذاهب اسلامی، سید محمد حسینی، دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، پژوهشکده حکمت و دین پژوهی، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی احکام فقهی مسائل مستحدثه حج در عصر حاضر، راضیه عبادیان، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج)، دانشکده ادبیات و علوم انسان، ۱۳۹۰ش. (فصل دوم: محدوده طواف) اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- طواف و محدوده آن، روزبه برکت‌رضایی، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، حوزه علمیه قم، رشته فقه و اصول، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی طواف از نظر مذاهب خمسه، علی دلاوری‌نژاد، دانشگاه قم، رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، ۱۳۸۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- محدوده مطاف از منظر فقهای مذاهب اسلامی، یوسف مهربان سیدآباد، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، حوزه علمیه خراسان، رشته فقه و اصول. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
منابع دیگر
- نشست علمی «تحلیل دیدگاه‌های فقهی توسعه مطاف» برگزار شد. گزارش را اینجا ببینید
- آراء و أفکار: مصاحبه با آیت‌الله جعفر السبحانی، محسن الأسدی، میقات الحج، شماره ۱۸، پاییز ۱۳۸۱ش. متن مصاحبه را اینجا ببینید
- (عدم وجوبِ) طواف بین مقام و بیت، جواد مروی (درس خارج)، مندرج در سایت اطلاع رسانی استاد حاج شیخ جواد مروی، بی‌تا. مکتوب درس را از اینجا ببینید