وجه التزام (منابع مطالعاتی)
وجه التزام عبارت است از مقدار معینی از وجه نقد و یا غیر نقد که در صورت عدم انجام تعهد طرفین قرارداد از آنها اخذ می‌شود. این وجه در قرارداد از قبل مشخص شده است که از آن به خسارت از پیش تعیین شده نیز تعبیر می‌کنند. وجه التزام از زمان تدوین قانون مدنی وارد ادبیات حقوقی ایران شده است و سابقه‌ای در متون دینی با این عنوان خاص ندارد. در بانکداری اسلامی اخذ وجه التزام در مقابل تأخیر پرداخت دیون در نظر گرفته شده است.
از آنجا که اخذ وجه التزام در دعاوی بسیار متداول بوده، فقه معاصر را با سؤالاتی روبرو کرده است: آیا اشتراط این وجه در قرارداد شرعی است؟ فرق این وجه با ربا چیست؟ در صورت عدم انجام تعهد طرفین چه ضمانت اجرایی برای اخذ وجه التزام وجود دارد؟ آیا میزان وجه التزام حد و مرزی دارد؟ نقدی و غیر نقدی بودن وجه التزام در حکم آن تأثیر دارد؟
برخی از فقیهان در شرعی بودن وجه التزام تشکیک دارند و آن را با ربا همسان می‌دانند.
در این صفحه منابع مرتبط با وجه التزام در فقه معاصر جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- وجه التزام و کاربرد آن در حقوق جمهوری اسلامی ایران (با تکیه بر نظرات فقها و حقوقدانان)، احمد عمادی، تهران، نشر پویانما، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی جریمه تأخیر، محمدرضا مالک، قم، نشر رسم وفا، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- ابطال وجه التزام ناعادلانه، فاطمه مقدسی قره‌چشمه و محمد ملکان و امین احمدی، تهران، نشر ایماد، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- شرح شرط کیفری (وجه التزام) در قانون مدنی، رضا خسروی فرد شیرازی، شیراز، نشر برازمان، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- جایگاه وجه التزام در نظام حقوقی ایران با رویکرد به قانون عملیات بانکداری بدون ربا، مهدی رحیمی غیاثی و صادق جعفری شریک‌آباد و بهاره کریم‌دادی شمس‌آبادی، قم، نشر اعتدال، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تعدیل وجه التزام، عفت مختاری و امیرمحمد کریمی و مسعود همت، تهران، نشر فکرسازان، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مختصر دعوای وجه التزام در رویه دادگاه‌ها، توحید زینالی، تهران، نشر چراغ دانش، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- وجه التزام (نگاهی جامع به ماده ۲۳۰ قانون مدنی) رضا شهسواری، تهران، نشر آرایان، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- ضمانت اجراهای نقض قرارداد (الزام به انجام عین تعهد، فسخ قرارداد، خسارت تأخیر و تادیه، وجه التزام)، امید محمدی، تهران، نشر جاودانه، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- رساله عملی در وجه التزام، نجادعلی الماسی و محمد خاکباز، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مجموعه تحلیلی مقررات خسارت تاخیر انجام تعهد (خسارت تاخیر دیه؛ وجه التزام) با جدیدترین آراء رویه‌های قضایی، امید محمدی، تهران، نشر اندیشه سبز نوین، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- وجه التزام: بررسی امکان تعدیل و تغییر آن، محمد ملکی، تهران، نشر هزار رنگ، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- دعوای مطالبه وجه التزام در رویه دادگاه‌ها، توحید زینالی، تهران، نشر چراغ دانش، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدای کتاب را از اینجا ببینید.
- وجه التزام و کاربرد آن در حقوق جمهوری اسلامی ایران (با تکیه بر نظرات فقها و حقوقدانان)، احمد عمادی، تهران، فرهنگ آوران، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- وجه التزام در حقوق ایران، کشورهای اسلامی و انگلیس "همراه با رویه قضایی و نمونه قراردادهای حاوی شرط وجه التزام، مجید خلیل پورگرگانی و اصغر حسین‌زاده، تهران، نشر فردوسی، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مبانی عدم مشروعیت وجه التزام بانکی، محمدرسول آهنگران و فرشته ملاکریمی، تهران، فرهنگ اهل بیت (ع)، ۱۳۹۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
عربی
- تطبيقات الشرط الجزائي في المعاملات المالية دراسة مقارنة بين الشريعة والقانون، محمد سالم محمد عبدالله الظنحانی، قاهره (مصر)، دار النهضه العربيه، ۲۰۱۷م.
مقاله‌ها
فارسی
- اغتفار از ربا در توابع عقود با تأملی نو بر وجه التزام قراردادی، علی اصغر گل محمدی و علی تولایی و سید جعفر هاشمی باجگانی، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۶۷، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مهار وجه التزام قراردادی با اصول عدالت و انصاف، سید عباس موسوی، دوفصلنامه نقد و تحلیل آراء قضایی، شماره ۲، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیلی بر وجه التزام در حقوق نوین فرانسه و ضرورت اصلاح حقوق ایران، مصطفی هراتی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۷۴، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ماهیت حقوقی وجه التزام و تعدیل آن در حقوق ایران و فرانسه، مصطفی هراتی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۷۴، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- اعتبار شرط وجه التزام در دیون پولی؛تحلیل رأی وحدت رویه شماره 805 هیأت عمومی دیوان عالی کشور، سید محمد حسن ملائکه پور شوشتری و محسن علیجانی، فصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی، شماره ۲۱، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تعدیل وجه التزام قراردادی در فقه و حقوق موضوعه ایران، حسن جوهری، فصلنامه حقوق و مطالعات سیاسی، شماره ۳، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وضعیت شروط مشتمل بر سود و وجه التزام در قراردادهای بانکی، ولی اکبری تازه کند، فصلنامه مطالعات حقوقی، شماره ۲۹، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وجه التزام تأخیر در ایفای تعهدات پولی، علیرضا محرابی‌زاده، فصلنامه رأی، شماره ۳۴، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل و بررسی شروط مشروعیت وجه التزام درقراردادهای پزشکی با تاکید بر قرآن و حقوق معاصر، حامد مهام و حمید کاویانی فرد و سیدمحمد شفیعی دارابی، فصلنامه قرآن و طب، دوره ۶، شماره ۳، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی تعدیل وجه التزام در فقه و حقوق موضوعه، حمید سهرابی و اصغر عربیان و نجادعلی الماسی، فصلنامه حقوق پزشکی، جلد ۱۵، ویژه‌نامه نوآوری حقوقی، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تخلف انحلال قهری قراردادها از قصد متعاملین (با تاکید بر ضمان ناشی از وجه التزام قراردادهای آتی)، محمدرسول آهنگران و نوید امساکی، دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، شماره ۲۱، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وجه التزام ناشی از تعهدات پولی تحلیل مبانی فقهی و حقوقی و پاسخ به سوالات، اشکالات و ابهامات رای وحدت رویه 805 هیئت عمومی دیوان عالی کشور، غلامعلی صدقی، فصلنامه مجموعه حقوقی (دیوان عالی کشور)، شماره ۱، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل حقوقی شیوه‌ی دریافت وجه‌التزام در قراردادهای بانکی، پیام محمدی میرعزیزی و ابراهیم عبدی پورفرد، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۶۷، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ارکان و شرایط صحت شرط خسارت قراردادی وجه التزام در قراردادهای بانکی، عباس قاسمی حامد و امیرحسین آبادی و سید محسن حسینی پویا، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره ۸۶، تابستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- حدود اعتبار شرط وجه التزام از حیث «میزان» در تعهّدات پولی، سید حسین سادات حسینی، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱۷، سال ۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ضوابط شروط ضمن قرارداد؛ مطالعه موردی: وجه التزام بانکی، سید امراله حسینی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش ۶۶، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تاثیر قوه قاهره بر مطالبه وجه التزام قراردادی، علی رضائی، فصلنامه رأی، شماره ۱۳، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ارایه جایگزین‌هایی برای جریمه‌ی تأخیر تأدیه در بانکداری بدون ربای ایران، محمدنقی نظرپور و فرشته ملاکریمی و لیلا محرابی، فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، شماره ۱۹، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی وجه التزام درقراردادهای آتی یکسان، نوروز صابری، فصلنامه فقه اقتصادی، شماره ۵، زمستان ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تعدیل وجه التزام، عباس میرشکاری، دوفصلنامه رویه قضائی حقوق خصوصی، شماره ۱، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- شرط وجه عدم التزام به قرارداد، محسن ایزانلو و حسن مکرمی، فصلنامه قضاوت، شماره ۸۷، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وجه التزام ضمن قولنامه ادله اعتبار و ویژگی های آن، علیرضا لطفی، دوفصلنامه کانون وکلای دادگستری اردبیل، شماره ۱، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل اقتصادی و حقوقی اعتبار شرط کیفری(وجه التزام)، محمد عابدی، فصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی، دوره ۲۰، شماره ۴، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- شرط وجه التزام غیر عادلانه، علی‌اصغر حاتمی و عبدالرضا صادقی، دوفصلنامه دانش و پژوهش حقوقی، شماره ۲، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی ماهیت و مبانی فقهی حقوقی وجه التزام، رضا رنجبر و اسماعیل سالاری پور، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مقایسه‌ی تطبیقی وجه التزام و خسارت تنبیهی، علی خسروی فارسانی و شاهپور بیرانوند، مجله حقوقی دادگستری، شماره ۷۰، ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی وجه التزام بانکی، محمدرسول آهنگران و فرشته ملاکریمی خوزانی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۴۰، ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی وجه التزام مندرج در قرارداد، امیر حسین‌آبادی، فصلنامه الهیات و حقوق دانشگاه رضوی (آموزه‌های حقوقی)، شماره ۶، ۱۳۸۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- الشرط الجزائي في الفقه الاسلامي (دراسة مقارنة)، عباس کاشف الغطا، مجلة کلیة الفقه، جامعة الکوفه، مجلد۲، شماره ۱۹، ۲۰۱۴م. از اینجا ببینید
- حكم التكسب بالشرط الجزائي في الالتزامات المالية - دراسة فقهية، عبد العظيم أبوزيد، مجلة إسرا الدولية للمالية الإسلامية، مجلد ۱۲، شماره ۱، ۲۰۲۲م. از اینجا ببینید
- مدی جواز الشرط الجزائی عند تعثر سداد الدّین: دراسة فقهیة تطبیقیة علی البنوک التشارکیة فی ترکیا، خالد دیرشوی و اشرف محمود، مجله اقتصاد اسلامی، ۲۰۲۲م. از اینجا ببینید
- مشکلة الدیون المتعثرة فی المصارف الإسلامیة، برلنت سیلغروفا، مجلة کلیة الشریعة والقانون، جامعة العلوم الإسلامیة العالمیة، الأردن، شماره ۲۳، ۲۰۲۱م. از اینجا ببینید
- عقوبة المدین المماطل مالیا دراسة فقهیة مقارنة، مدحت عبدالعزیز عبدالحکم عبد الحمید، مجلة قطاع الشریعه و القانون، شماره ۱۱، ۲۰۱۹م. از اینجا ببییند
- إدارﺓ الدیون المتعثرﺓ فی البنوک الاسلامیة، نهلة قاصدی و عبدالحفیظ بن ساسی، المجله الجزائریة للتمنیه الاقتصادیة، الجزایر، شماره ۶، ۲۰۱۷م. اینجا ببینید
- الأحکام الفقهية المتعلقة بالشرط الجزائي في القروض المالية، نائفة خمیس عشوی العنزي، مجلة کلية الشريعة و القانون بطنطا (مصر)، مجلد ۳۲، شماره ۴، ۲۰۱۷م. از اینجا ببینید
- طرق معاجلة الدیون المتعثرة من المرابحة الإسلامیة فی المصارف اللیبیة فی ضوء الفقه الإسلامی، عبدالعزیز جمعه المبروک المبروک، مجلة اصول الشریعة للابحاث التخصصیة، مالزی، شماره ۲، ۲۰۱۶م. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائی فی القروض المالیة، نائفه خمیس العنزی، المجلة العلمیة لکلیة أصول الدین والدعوة بالزقازیق، جامعة الأزهر، از اینجا ببینید
- أحکام الشروط المستحدثه فی عقود المعاملات المالیة: دراسة تاصیلیة، عبدالسلام اسماعیل اوناغنن، مالزی، جامعة الاسلامیة العالمیة، ۲۰۰۵م. از اینجا ببینید
- الالتزمات الآجلة فی عقود الموسسات المالیه و التمویلیة، الیاس دردور، تونس، جامعة الزیتونة. از اینجا ببینید
- المؤیدات الشرعیة لحمل المدین المماطل علی الوفاء وبطلان الحکم بالتعویض المالی عن ضرر المماطلة، نزیه کمال حماد، المکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۵ق. از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- ضمانت اجرای عدم انجام تعهدات قراردادی در فقه امامیه و حقوق افغانستان، ناظر حسین‌محمدی، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی وجه التزام در عقود مالی از دیدگاه فقه امامیه و حقوق موضوعه، رضا گودرزی، کارشناسی ارشد، ساری، مؤسسه آموزش عالی روزبهان، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- وجه التزام ناشی از دیون پولی در حقوق ایران، اعظم بوداغی، کارشناسی ارشد، ساری، مؤسسه آموزش عالی روزبهان، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی تعدیل قضایی وجه‌التزام در فقه و حقوق ایران، سلمان شیری، کارشناسی ارشد، مازندران، مؤسسه آموزش عالی ادیب، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اعمال خیار غبن در وجه التزام از منظر فقه و حقوق ایران، بنیامین علی نقی بیگی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نگرش بر وجه التزام از نظرگاه فقهی و حقوقی با مطالعه تطبیقی در حقوق کانادا، سیاوش غلامی‌پور، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- وجه التزام در قراردادها از منظر حقوق ايران و فقه اماميه، محمد حسن دشتی، قم، پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی، پایان‌نامه حوزوی سطح ۳، ۱۳۹۷ش.
- وجه التزام نسبت به بدهی‌های پولی در حقوق ایران و فقه اسلامی، هادی رشیدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ضمانت اجرای ناشی از تعهدات نقدی، رضیه نوربخش، کارشناسی ارشد، دانشگاه کاشان، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ماهیت بیعانه در حقوق ایران و فقه با بررسی تطبیقی آن در حقوق انگلیس و مصر، علی اکبر هاتفی، کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع)، .ش۱۳۸۵
- بررسی حقوقی شرط وجه‌التزام در حقوق ایران، اسلام و حقوق انگلیس، اصغر حسین‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- الشرط الجزائي و أثره علی المتعاقدين(دراسة مقارنة بین القانون المدني الليبي و الشریعة الاسلامية)، ارمجد ارحومة محمد الخویلدی، اندونزی، جامعة مولانا مالک ابراهیم الاسلامیة الحکومیة، ۲۰۱۶م. از اینجا ببینید
- المماطلة في سداد الديون لدى المصارف إلاسلامية و عالجها، جمعة محمد عبدالسلام المغيربي، مراکش، جامعة الزاویة، ۱۴۴۱ق. از اینجا ببینید
- نظام القانوني لغرامة التأخير في إطار تنفيذ العقود الإدارية(دراسة مقارنة)، علیاء علی القحطانی، قطر، جامعة قطر، ۱۴۴۱ق. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائي في الفقه الإسلامي وتطبيقاته في العقود المعاصرة، محمد طه حميدي، الجزائر، جامعة الشهيد حمه لخضر، از اینجا ببینید
- الشرط الجزائي في المعاملات المالية : دراسة فقهية مقارنة، محمد صالح أحمد ملكاوي، کارشناسی ارشد، کلية الشريعة، جامعة آل البیت (الاردن)، ۲۰۱۰م. از اینجا ببینید
- نظرية الشرط الجزائي بين الفقه والقانون، جواد محمود أحمد بحر، فلسطین، جامعة الخلیل، ۲۰۰۹م. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائي و تطبيقاته المعاصرة، علي أحمد السالوس، قطر، جامعه قطر. از اینجا ببینید
- غرامة التأخير أحكامها الفقهية و آثارها الاقتصادية، خالد صالحی، الجزائر، جامعة الشهيد حمو لخضر. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائی و اثره فی العقود المعاصرة، محمد بن عبدالعزیز بن سعد الیمنی، ۱۴۲۵ق. از اینجا ببینید
منابع دیگر
- وجه التزام، حمید درایتی، دروس خارج فقه، از ۱ اسفند ۱۴۰۱ تا ۷ اسفند ۱۴۰۱ش. جلسه اول، جلسه دوم، جلسه سوم، جلسه چهارم، جلسه پنجم
- الشرط الجزائي، حسن الجواهری، دروس خارج فقه، ۲۳ جلسه، از ۲۰ محرم ۱۴۳۲ تا ۵ ربیع الاول ۱۴۳۲ق. لینک دسترسی به دروس
- وضعیت شرعی «وجه التزام» در قراردادهای بانکی چگونه است؟، محمدتقی مصباحی مقدم. از اینجا ببینید
- وجه التزام تأخیر در پرداخت دیون. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائي. از اینجا ببینید