ارز دیجیتال (منابع مطالعاتی)
ارز دیجیتال که با عناوین دیگری چون رمزارز، ارز رمزنگاری شده، پول مجازی، پول رمزنگاری شده و پول الکترونیک نیز شناخته می‌شود، شکل نوینی از پول در عرصه اقتصاد است. این نوع از پول ثمره توسعه فن‌آوری اطلاعات است و به دنبال خود منافع و همچنین جرایمی را پدید آورده است که نیاز به بررسی فقهی و حقوقی دارد. ارزهای دیجیتال در فقه فردی و حکومتی مورد بحث قرار گرفته شده و احکامی نیز درباره آن از سوی فقها صادر شده است.
مقاله حاضر، کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابعی که از منظر فقه معاصر به بررسی ارزهای دیجیتال پرداخته‌اند را جمع‌آوری کرده است.
کتاب‌ها
فارسی
- مقدمه‌ای بر پول رمزنگاری شده؛ مبانی فنی، مالی و فقهی، علیرضا نواب‌پور، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۹۹ش.
- جایگاه فقهی و حقوقی ارزهای دیجیتال، فهیمه ملک‌زاده، سینا واحدزاده، تهران، نشر خرسندی، ۱۳۹۹ش.
- جرایم و مجازات‌های بیتکوین و بلاکچین در حقوق ایران، حسین مظلومان، تهران، نشر مهر کلام، ۱۳۹۹ش.
- بررسی ابعاد حقوقی ارزهای دیجیتال، سید مهران ریاضی‌مند، تهران، نشر برتراندیشان، ۱۳۹۷ش.
عربی
- النقود الرقمیة؛ وأثر التعامل بها فی الفقه الإسلامی، أحمد عید عبد الحمید إبراهیم، مصر، دار الاصول للنشر و التوزیع، ۲۰۲۰م.
- حکم التعامل بالبیتکوین- هل هو مقامرة أم متاجرة، منصور بن عبد الرحمن بن محمد الغامدی، عربستان، ریاض، مرکز التمیز البحثی فی فقه القضایا المعاصرة، ۱۴۴۰ق. لینک مقاله
- الأحکام الفقهیّة المتعلقة بالعملات الإلکترونیة، عبد الله بن محمد بن عبد الوهاب العقیل، المدینة المنورة، الجامعة الإسلامیة، ۲۰۱۷م.لینک کتاب
مقاله‌ها
فارسی
- جستار فقهی حقوقی در مسئله قانونمندسازی ارزهای رمزنگاری شده، مهدی مددی، محسن قائمی خرق، قاسم شفیعی، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره ۱۰۵، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- واکاوی ارزهای دیجیتال از منظر فقه و حقوق، زهرا خورسندی کوچصفهانی، مرتضی چیتسازیان، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای فقه، شماره ۲، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- تحلیل ماهیت، استخراج و مبادله انواع رمزارزها و توکن‌ها از منظر فقه اسلامی و قوانین کشور، حسین میثمی و زینب بیابانی، تهران، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- مشروعیت رمزارزها از منظر فقه حکومتی و فردی، سیدعلی ربانی موسویان، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۶۰، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- تحلیل فقهی- حقوقی مبادله ارزهای قابل استخراج در اقتصاد اسلامی، حسین عیوضلو، محسن رضائی صدرآبادی، جواد نوری، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۷۷، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- مبانی فقهی حقوقی ارز دیجیتال با رویکرد سرمایه‌گذاری، نسترن ارزانیان، علیرضا مظلوم رهنی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره۴، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- بررسی تحلیلی معاملات بر پایه ارز دیجیتالی از منظر فقه امامیه و نقش زنجیره بلوکی در صنایع مختلف، نسترن ارزانیان، فاطمه اسدی، به‌آرا فرزین فر، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره ۷، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- تحلیل فقهی-اقتصادی استخراج ارزهای مجازی در نظام اقتصادی اسلام؛ (مطالعه موردی بیت کوین)، حسین عیوضلو، سید عباس موسویان، محسن رضایی صدرآبادی جواد نوری، نشریه معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۲۱، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- نگاهی به رمزارزها از پنجره فقه اسلامی، وهاب قیلچ، دوماه‌نامه تازه‌های اقتصاد، شماره ۱۵۷، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بررسی فقهی استخراج و مبادله ی رمز ارزها با تمرکز بر شبکه ی «بیت کوین»، محسن خردمند، در نشریه معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۲۰، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بررسی وضعیت فقهی و حقوقی بیت کوین، محمد روشن، مصطفی مظفری، هانیه میرزایی، نشریه تحقیقات حقوقی، شماره ۸۷، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- درک ماهیت پولهای رمزپایه و تعیین برخی از الزامات قانونگذاری آن در ایران از منظر اقتصاد اسلامی، عبدالمحمد کاشیان، زهرا بهرامی، فهیمه قلی‌پور گودرزی، زهرا شهروی، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، شماره ۲۶، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- درک ماهیت پولهای رمزپایه و تعیین برخی از الزامات قانونگذاری آن در ایران از منظر اقتصاد اسلامی، عبدالمحمد کاشیان و همکاران، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، شماره ۲۶، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- تحلیل ارزهای مجازی در پرتو فقه، حقوق و مطالعات تطبیقی، اصغر محمودی، نشریه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۴۹، شماره ۳، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بیتکوین و ماهیت مالی−فقهی پول مجازی، رضا میرزاخانی، حسینعلی سعدی، نشریه جستارهای اقتصادی، شماره ۳۰، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- تحلیل فقهی کارکردهای پولهای رمزنگاری شده (مورد مطالعه بیت کوین)، علیرضا نواب پور، احمد علی یوسفی، محمد طالبی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۷۲، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- بررسی جامع فقهی بیت کوین، ارزهای دیجیتال و بلاک چین، محمد ابوبکر، مترجم محمد آذرنیوار، درج شده در سایت ارزدیجیتال، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- بررسی فقهی پول مجازی، محمدمهدی سلیمانی پور، حامد سلطانی‌نژاد، مهدی پورمطهر، نشریه تحقیقات مالی اسلامی، شماره ۱۲، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- تحلیل وضعیت زنجیره‌های بلوکی و معاملات ارزهای دیجیتال از منظر حقوق ایران و فقه امامیه، سیدحسن حسینی مقدم، به‌آرا فرزین‌فر، دوفصلنامه تمدن حقوقی، شماره ۵، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
عربی
- البیتکوین وحکم التعامل بها فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، عبدالصمد محمد إبراهیم محمد، جامعة الازهر، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط، شماره ۳۳، ۲۰۲۱م.
- التنظیم القانونی والشرعی للعملة الافتراضیة: البتکوین نموذجا، باسم محمد فاضل مدبولی، مجلة الأمن والقانون، مجلد ۲۹، شماره ۲، ۲۰۲۱م.
- التکییف الفقهی والقانونی والحکم الشرعی للعملات الرقمیة وأثره على الإلتزامات التعاقدیة: دراسة مقارنة، عثمان محمد النظیف محمد، اردن، المجلة العربیة للعلوم الإنسانیة والاجتماعیة، شماره ۷، ۲۰۲۱م.
- البتکوین من منظور فقهی، صالح بن علی بن محمد السعود، عربستان، مجلة العلوم الشرعیة واللغة العربیة، مجلد ۵، شماره ۲، ۲۰۲۰م.
- العملات الافتراضیة: دراسة فقهیة تأصیلیة، سبتی بن مصیلیت سبتی العنزی، مجلة جامعة الملک عبدالعزیز، الآداب والعلوم الإنسانیة، مجلد ۲۸، شماره۱۲، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
- النقود الافتراضیة: تأصیلها الفقهی وحکم زکاتها، السعد، أحمد محمد، مجلة رماح للبحوث والدراسات، اردن، شماره ۴۸، ۲۰۲۰م.
- عملة البتکوین دراسة فقهیة تأصیلیة، عبد الله نجم الدین ، مجلة التراث، مجلد ۱۰، شماره ۱، ۲۰۲۰. لینک مقاله
- النقود الإلکترونیة أحکام فقهیة و آثار اقتصادیة دراسة مقارنة، إبراهیم محمد عبد السمیع محمد، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط دوریة علمیة محکمة، شماره ۳۱، ۲۰۱۹م. لینک مقاله
- حکم التعامل بالعملة الافتراضیة "البتکوین" والآثار المترتبة على ذلک: دراسة فقهیة، سارة بنت عبدالمحسن بن سعد ابن سعید، مجلة المدونة، مجمع الفقه الإسلامی بالهند، مج۶، ع۲۱-۲۲، ۲۰۱۹م.
- مخاطر العملة الافتراضیة "البتکوین" من منظور الاقتصاد الإسلامی، زکریا سلامة عیسى شطناوی، مجلة أبحاث الیرموک، سلسلة العلوم الإنسانیة والاجتماعیة، مجلد ۲۸، شماره ۱، ۲۰۱۹م.
- أحکام التعامل بالعملات الإلکترونیة "البیتکوین ومثیلاتها": دراسة مقارنة بین الفقه الإسلامى والقوانین الدولیة، عمار عبد حافظ عبد الکبیسی، مجلة الجامعة العراقیة، شماره ۴۴، ۲۰۱۹م.
- العملات المشفرة فی ضوء مقاصد الشریعة الإسلامیة: عملة Bitcoin أنموذجا، محمد مطلق محمد سعید عساف، جامعة قطر، مجلد ۳۶، شماره ۲، ۲۰۱۹م. لینک مقاله
- العملة الإلکترونیة فی المعاملات المالیة "البیتکوین": دراسة فقهیة قانونیة معاصرة، شیماء حامد محمد جاب الله، جامعة الازهر، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بدمنهور، مجلد ۴، شماره ۳، ۲۰۱۹م.
- أثر سد الذرائع فی التعامل بالعملات الإفتراضیة البیتکوین أنموذجا، عبداللطیف حاجی صادق العوضی، جامعة الکویت، العوضی، عبداللطیف حاجی صادق، مجلد ۳۴، شماره ۱۱۶، ۲۰۱۹م.
- التعامل بالعملات الافتراضیة وزکاتها، أسماء محمود محمدی، جامعة الأزهر، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بدمنهور، مجلد ۴، شماره ۲، ۲۰۱۹م. لینک مقاله
- العملات الإفتراضیة تکییفها الفقهی وحکم التعامل بها: البیتکوین نموذجا، مراد رایق رشید عودة، مجلة الجامعة الإسلامیة للعلوم الشرعیة بالمدینة المنورة، مجلد ۵۲، شماره ۱۸۹، ۲۰۱۹م.
- عملة البیتکوین وحکم التعامل بها فی الفقه الإسلامی والقانون الجزائری، بویشیش صالح، احمد امداح، الجزایر، مجلة الإحیاء، شماره ۲۲، ۲۰۱۹م. لینک مقاله
- المخالفات الشرعیة للعملات الرقمیة: البیتکوین أنموذجا: دراسة فقهیة تأصیلیة، أحمد نبیل محمد الحسینان، مجلة الجامعة الإسلامیة للعلوم الشرعیة بالمدینة المنورة، مجلد ۵۳، شماره ۱۹۰، ۲۰۱۹م.
- العملات الافتراضیة المشفرة: ماهیتها - خصائصها - تکییفاتها الفقهیة: بیتکوین Bitcoin أنموذجاً، أحمد سعد علی البرعی، مجلة دار الإفتاء المصریة، شماره ۳۹، ۲۰۱۹م.
- الأحکام الفقهیة المتعلقة بالعملات الإلکترونیة عملة بیتکوین نموذجا: دراسة فقهیة مقارنة، عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب العقیل، مجلة جامعة الطائف للعلوم الإنسانیة، مجلد ۴، شماره ۱۷، ۲۰۱۸م.
- العملات الرقمیة البیتکوین انموذجا ومدى توافقها مع ضوابط النقود فی الاسلام،باسم احمد عامر، بحرین، مجلة الجامعة الشارفة للعلوم الشرعیة و الدراسات الاسلامیة، ۲۰۱۸م. لینک مقاله
- العملة المشفرة (البتکوین) تکییفها الفقهی وحکمها الشرعی: دراسة فقهیة مقارنة، حسن عبدالله عبدالمقصود أبو زهو، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بکفر الشیخ، جامعة الأزهر، مجلد ۲، شماره ۲، ۲۰۱۸م. لینک مقاله
- البتکوین وحکمها الشرعی، منصور الغامدی، مجلة الدراسات المالیة والمصرفیة، الاکادیمیة العربیة للعلوم المالیة والمصرفیة - مرکز البحوث المالیة والمصرفیة، اردن، مجلد ۲۶، شماره ۱، ۲۰۱۸م.
- النقود الافتراضیة مفهومها وأنواعها وآثارها الاقتصادیة، عبدالله بن سلیمان بن عبدالعزیز الباحوث، مجلة العلمیة للاقتصاد و التجارة، کلیة الاقتصاد والعلوم الإداریة جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، مجلد ۴۷، شماره ۱، ۲۰۱۷م. لینک مقاله
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی فقهی حقوقی ارز دیجیتال، محمود حاج‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در مؤسسه آموزش عالی اشراق، دانشکده حقوق، ۱۳۹۹ش.
- تبیین اقتصادی ماهیت پولهای مجازی و تحلیل آن از منظر اقتصاد اسلامی، محسن رضائی صدرآبادی، رساله دکتری در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، ۱۳۹۹ش.
- سیاست جنایی تقنینی ایران در زمینه ارزهای دیجیتال(با نگاهی به فقه امامیه)، مجید بیاتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، دانشکده پیشگیری از جرم و اصلاح و تربیت، ۱۳۹۹ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی فقهی حقوقی معاملات ارزهای مجازی با تأکید بربیت کوین، سید محمد عبداللهی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه عدالت، گروه حقوق خصوصی، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- مطالعه تطبیقی رمزارزها از دیدگاه مذاهب اسلامی و قوانین پولی بانکی ایران، کوثر بابایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- ماهیت ارزهای دیجیتال و آثار مترتب بر آن در فقه امامیه، زهرا خورسندی کوچصفهانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- ابعاد حقوقی پول مجازی، مسعود شمس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی ماهیت فقهی و حقوقی بیت کوین، انسیه جدیدیان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، دانشکده حقوق و الهیات، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- امکان‌سنجی مالی-فقهی استفاده از بیت کوین در بازار ایران، سعید میرزاجان‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه علم و فرهنگ تهران، دانشکده فنی و مهندسی، ۱۳۹۷ش.
- ابعاد حقوقی بیت کوین، سمیرا صفوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شیراز، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
عربی
- النقود الافتراضیة فی الفقه الإسلامی، محمد ریاض عبدالکریم أبو کرش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در الجامعة الإسلامیة (غزة)، کلیة الشریعة والقانون، ۲۰۱۹م. لینک پایان‌نامه
- العملات الإفتراضیة المشفرة: دراسة اقتصادیة، شرعیة، محاسبیة، أحمد هشام قاسم النجار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در اردن، جامعة آل البیت، کلیة المعهد العالی للدراسات الاسلامیة، ۲۰۱۹م.
- أحکام التعامل بالنقود الإلکترونیة و أثره على المعاملات المعاصرة، شیماء جودت مجدی عیادة منصور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در الجامعة الإسلامیة، غزة، کلیه الشریعة و القانون، ۲۰۱۵م. لینک پایان‌نامه
- النقود الإلکترونیة دراسة فقهیة، یوسف بن عبد العزیز بن صالح التویجری، رساله دکتری در جامعة الامام محمد بن سعود، عربستان سعودی، کلیة الشریعة بالریاض، ۱۴۳۰ق. لینک رساله
- النقود الإلکترونیة حکمها الشرعی وآثارها الاقتصادیة، سارة متلع القحطانی، رساله دکتری در جامعة الکویت، کلیه الدراسات العلیا، ۲۰۰۸م. لینک رساله
سایر منابع
- بررسی کاربرد رمزپول‌ها از دیدگاه اقتصادی-بانکی- فقهی، نشست علمی با حضور غلامرضا مصباحی مقدم، حسین میثمی و مهدی نوری، در پژوهشکده پولی و بانکی، شهریور ۱۴۰۰ش. لینک دسترسی
- بیت کوین از نظر قواعد فقه اسلام، زینب عباس‌پور، محبوبه حسنی، حسینعلی قاسم‌پور، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- بلاکچین و ارزهای رمزپایه، فرصت‌ها و چالش‌های دینی، علیرضا صدوق، کارگاه آموزشی دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- حکم خرید، فروش و استخراج پول رمزپایه دیجیتال، مرتضی ترابی، نشست علمی، در مؤسسه دارالثقلین امام عصر(عج)، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- بررسی ارزهای رمزنگاری شده از نگاه قواعد فقه امامیه، مجید بیاتی و حسن تقویان‌پور، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- ماهیت بیت کوین و بررسی ابعاد فقهی و اجتماعی، گفتگوی سایت رسا با مرتضی ترابی، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- تحلیل جایگاه بیت کوین در نظام بانکداری اسلامی، محمدرضا نان‌آور، مهدی فدایی، سمیه نان‌آور، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش های نوین در مدیریت،اقتصاد،حسابداری و بانکداری، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- دیدگاه مراجع تقلید درباره رمز ارزها / حکم رمز ارزها از نگاه فقه فردی و حکومتی، یادداشت در سایت وسائل، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- بررسی بیت کوین و ارزهای دیجیتالی از نظر فقهی، آرش پارساپور، یادداشت در سایت دیجیاتو، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- پول مجازی از منظر فقه حکومتی، احمدعلی یوسفی، نشست علمی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- پول مجازی از دیدگاه فقه حکومتی، مهدی خوش‌اخلاق، یادداشت در پایگاه فقه حکومتی وسائل، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- بررسی فقهی «پول مجازی»، گفتگوی سایت الف با محمدمهدی چگینی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- بیت کوین، مصداق اکل مال به باطل، معامله غرری و پول‌شوئی است، محمدجواد فاضل لنکرانی، نشست علمی در مؤسسه فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- النقود الالکترونیة وأحکامها الفقهیة (البتکوین) نموذجا دراسة فقهیة اقتصادیة مقارنة، یاسر عبدالحمید جاداالله، درس‌نامه در کلیة الشریعة والقانون بالدقھلیة– جامعة الأزھر، ۱۴۳۹ق. لینک دسترسی
- تب بیت کوین در ایران و تحلیل آن از دیدگاه مالی، حقوقی و فقه اسلامی، محمود صمدی لرگانی، امید شهیر، همایش ملی پژوهش های حسابداری و مدیریت با رویکرد کسب و کارهای نوین، ۱۳۹۶ش. لینک دسترسی