نکاح معاطاتی (منابع مطالعاتی)
نکاح معاطاتی به معنای انعقاد رابطه زوجیت بدون صیغه ایجاب و قبول است. در نکاح معاطاتی کلیه شرایط نکاح محقق است؛ ولی فقط انشاء آن با الفاظ نیست؛ همانند خرید و فروش‌های روزمره که حقیقتشان بیع است؛ ولی الفاظ ایجاب و قبول در آن وجود ندارد. نکاح معاطاتی به منظور تشکیل خانواده و با رضایت باطنی طرفین به داشتن حق تمتع جنسی بین زن و مرد بسته می‌شود و در بردارنده وضعیت حقوقی خاصی از قبیل پرداخت نفقه و مهریه از طرف مرد و همچنین ارث بردن از یکدیگر است. نکاح معاطاتی با ازدواج سفید متفاوت است؛ چراکه در ازدواج سفید حقیقت نکاح با شرایط معتبر فقهی نادیده گرفته شده است.
فقه معاصر درباره نکاح معاطاتی با سؤالاتی روبرو است: آیا امکان انعقاد عقد نکاح به صورت معاطاتی جایز است؟ آیا ثبت ازدواج در دفاتر رسمی به منزله ایجاب و قبول است؟ آیا انعقاد نکاح با الفاظ در زمان شارع حکم تطبیقی بوده است یا تشریعی؟ تفاوت نکاح معاطاتی با ازدواج سفید و زنا در چیست؟ قصد انشاء و اراده در نکاح معاطاتی چگونه ابراز می‌شود؟
در اینکه نکاح بدون انشاء الفاظ، صحیح است یا خیر، اختلاف نظر وجود دارد. اکثر فقهای گذشته معاطات در نکاح را صحیح نمی‌دانند؛ ولی برخی از فقهای معاصر از جمله امام خمینی چنین ازدواجی را صحیح می‌دانند. در این صفحه منابعی با موضوع نکاح معاطاتی را جمع‌آوری کرده‌ایم.
کتاب‌ها
فارسی
- نکاح معاطاتی در اسلام، مصطفی شاکری و مرتضی چیت‌سازیان، تهران، انتشارات میعاد اندیشه، ۱۳۹۸ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- معاطات در نکاح، محمدجواد فاضل لنکرانی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۶ش.
- معاطات در نکاح، عفت زارع، تربت حیدریه، نشر چشم‌انداز قطب، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
عربی
- المعاطاة فی النکاح، محمدجواد فاضل لنکرانی، قم، انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- اشتراط الفاظ خاص در عقد نکاح معذورین، مهدی احمدی و مهدی سعادتی نسب، دوفصلنامه پژوهه‌های فقهی تا اجتهاد، شماره ۱۴، ۱۴۰۲ش. از اینجا ببینید
- تبیین فقهی حقوقی ازدواج بدون عقد لفظی(معاطاتی) از دیدگاه امام خمینی(ره)، احمد راستگردانی و محمود قیوم زاده و محمد رسول آهنگران، جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره ۵، شماره ۱۱، ۱۴۰۱ش. از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی نکاح معاطاتی با رویکردی بر نظر امام خمینی، مرضیه ملکی و سپیده بوذری، فصلنامه پژوهشنامه متین، سال ۲۲، شماره ۸۶، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نکاح معاطاتی زنا نیست، خلیل الله احمدوند یزدان کرمی، فصلنامه قانون یار، دوره ۴، شماره ۱۶ ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی مشروعیت نکاح معاطاتی، مریم آقایی بجستانی و فاطمه شکری و نرگس خاتون امینی کمرودی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، سال ۲۴، شماره ۷۰، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تفاوت‌ها و همسویی‌های ازدواج سفید با نکاح معاطاتی از منظر فقه امامیه، علیرضا جعفرزاده کوچکی و فاطمه صدیقی، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام، ۱۳۹۸ش.
- مقایسه نکاح معاطاتی در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، فاطمه یزدان‌جو، دومین کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در مدیریت و حقوق، ۱۳۹۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تاملی در حکم نکاح معاطاتی یا ازدواج سفید در فقه، فرهنگ افراسیابی، فصلنامه فقه، حقوق و علوم جزا، شماره ۶، جلد ۲، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی، حقوقی نکاح معاطاتی و شیوه ابراز اراده در آن، فاطمه افشاری و حمید اسدی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، سال ۲۰، شماره ۶۳، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نکاح معاطاتی و تفاوت آن با زنا، مهدی سلیمی و عباسعلی سلطانی، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال ۱۴، شماره ۲، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- انشای فعلی نکاح؛ جستاری در عدم مشروعیت، سید مهدی میرداداشی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۲، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش معاطات در عقود با تاکید بر نکاح، حمید ولی‌زاده و محدثه صفرخانی، نخستین همایش ملی فلسفه حقوق با تاکید بر فلسفه حقوق اسلامی، ۱۳۹۱ش. از اینجا ببینید
- عدم جریان معاطات در نکاح، سید کاظم حسینی حائری، فصلنامه فقه اهل بیت (ع)، سال ۱۷، شماره ۶۶ و ۶۷، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی نکاح معاطاتی از نظر فقه و حقوق موضوعه، سید باقر سیدی بنابی و عسگر نظری احمدآباد، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۳، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نکاح معاطاتی از منظر فقه، فرج الله هدایت‌نیا، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۴۰، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نکاح معاطاتی، سید ابوالحسن حسینی ادیانی، دوفصلنامه مقالات و بررسی‌ها، شماره ۷۴، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الفروق الفقهية بين عقد البيع وعقد النکاح، أمين محفوظ الشنقيطي، مجلة كلية الشريعة والقانون بطنطا (مصر)، مجلد ۳۶، شماره ۱، ۲۰۲۱م.از اینجا ببینید
- المعاطاة في النكاح (جلد یک کتاب فقه العقود)، السید کاظم الحسینی الحائری، مندرج در سایت نویسنده، تاریخ بازید ۳ خرداد ۱۴۰۳ش. از اینجا ببینید
- فساد نكاح المعاطاة عند الفريقين، سعید جعفر حماد، مجلة رسالة القلم، شماره ۱۳، ۲۰۱۶م. از اینجا ببینید
- عدم جریان المعاطاة فی النکاح، سید کاظم حسینی حائری، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۵۹-۶۰، ۱۴۳۱ق. از اینجا ببینید
- دراسة حول حکم المعاطاة فی النکاح، محسن اراکی، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۴۳، ۱۳۲۷ق. از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- تشریفات عقد نکاح و روش‌های اعلام اراده در فقه و حقوق ایران، زهرا شکریان، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت‌الله آملی، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی مغایرت‌های موضوعی و حکمی ازدواج سفید و ازدواج معاطاتی در نظام حقوقی اسلام و ایران، سجاد رستمی نسب، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی ازدواج سفید و نکاح معاطاتی در فقه و حقوق و آثار قانونی آن، سحر یادآوری، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر گروه حقوق، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی احکام سبک‌های نوین روابط زن و مرد، الهام بینایی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۹۸ش.اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقش صیغه لفظی در انشاء عقد نکاح از دیدگاه مذاهب اسلامی و قانون ایران، گونا محمودی، کارشناسی ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- احکام و مبانی فقهی معاطات با اتکا برکتاب بلغةالفقیه و تطبیق آن با حقوق موضوعه ایران، سمیه اسدی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مقایسه ازدواج سفید با ازدواج معاطاتی در حقوق ایران با تأکید بر رویه قضایی، حسین مقصودلو محلی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نکاح معاطاتی در مذاهب خمسه اسلامی، مصطفی شاکری، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نکاح‌های فاسد از منظر فقه اسلامی با رویکرد به مصادیق جدید، مسلم زارع، ۱۳۹۷. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ازدواج سفید و مقایسه آن با نکاح معاطاتی، طیبه ابراهیم پیری، کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- معاطات در غیر بیع، شیوا دیناروند، کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور خرم‌آباد، دانشگاه پیام نور استان لرستان، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- انحاء ایجاب و قبول عقد نکاح از منظر فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، احمد صابری مجد، کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه تهران، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی نکاح معاطاتی از منظر فقه اسلامی و حقوق فرانسه، الهه احمدی‌گرکانی، کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز گروه حقوق. ۱۳۹۵ش.
- بررسی مقایسه‌ای ماهیت، شرایط و آثار نکاح معاطاتی و قرارداد کونکوبیناژ در فرانسه، محمدنقی تقوی زاد کلسرکی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- معاطات در سایر عقود غیر از بیع با تأکید بر عقد نکاح، ساناز سعادتی، کارشناسی ارشد، دانشکده اصول الدین، دانشکده اصول الدین مرکز قم، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی تحلیلی نکاح فضولی، معاطاتی و مدلّس و آثار مترتب بر آنها، مژگان شاکری، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی وضعیت فقهی و حقوقی عدم مشروعیت نکاح معاطاتی، مجید رستمی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، ۱۳۹۴ش.
- نظریه مقاصدالشریعه و نکاح معاطاتی، بهارک ریسه، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان. ۱۳۹۳ش.
- بررسی کیفیت ابراز قصد انشاء معتبر عقد نکاح در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران، فاطمه مولایی ایل‌ذوله، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی نکاح معاطاتی در فقه امامیه و حقوق ایران، منصور رضایی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق ـ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ۱۳۹۲ش.
- بررسی نکاح معاطاتی در حقوق ایران و اسلام، الهام ربیع‌پور، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی نکاح معاطاتی، عفت جوریان، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده الهیات، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حقوقی نکاح معاطاتی، فاطمه توشه‌روز، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشروعیت عقد نکاح معاطاتی در فقه و حقوق، صدیق دهشدتی‌اخوان، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال. ۱۳۸۶ش.
سایر منابع
- درس خارج نکاح معاطاتی (بررسی اعتبار لفظ در عقد نکاح)، سید مجتبی نورمفیدی، مندرج در سایت اطلاع‌رسانی استاد سید مجتبی نورمفیدی، تاریخ درج از ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ تا ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید ۳ خرداد ۱۴۰۳ش. جلسه اول؛ جلسه دوم، جلسه سوم؛ جلسه چهارم؛ جلسه پنجم
- لزوم انشاء عقد لفظی (نظر حضرت آیت الله محمدصادق روحانی درباره ازدواج معاطاتی)، مندرج در سایت نشست دروره‌ای اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم، تاریخ درج ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۱ خرداد ۱۴۰۳ش. از اینجا ببینید
- مهمترین ادله موافقان و مخالفان نکاح معاطاتی، مصطفی شاکری، یادداشت علمی، مندرج در سایت اجتهاد، تاریخ درج ۸ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۱ خرداد ۱۴۰۳ش. از اینجا ببینید
- نظر حضرت آیت‌الله محمد صادق روحانی دربارهٔ ازدواج معاطاتی: لزوم انشاء عقد لفظی، سید کاظم روحانی، ۱۴۰۰ش. از اینجا ببینید
- تحلیل فقهی حقوقی شیوه‌های نوین اجرای عقد، فرج‌الله هدایت‌نیا، نشست علمی، مندرج در سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تاریخ درج ۷ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۱ خرداد ۱۴۰۳ش. از اینجا ببینید
- نکاح معاطاتی و ازدواج سفید؛ تفاوت‌ها و شباهت‌ها، محمد استوار میمندی، یادداشت علمی، مندرج در خبرگزاری رسمی حوزه، ۲ اسفند، ۱۴۰۰ش. از اینجا ببینید
- نقش روابط بین افراد در شکل‌گیری نکاح معاطاتی، نشست علمی با حضور احمد احمدی‌تبار و محمدحسین وکیلی مقدم، مندرج در سایت اجتهاد، تاریخ درج ۱۵ اسفند، ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۱ خرداد ۱۴۰۳ش. از اینجا ببینید
- درس خارج نکاح معاطاتی، سید احمد خاتمی، مندرج در سایت مدرسه فقاهت، ۱۴۰۰ش. لینک جلسه اول، لینک جلسه دوم، جلسه سوم
- مجمومه دروس ازدواج معاطاتی، علی ریاحی، مندرج در سایت موسسه حکمت اسلامی احتجاج، سی جلسه، ۱۳۹۹-۱۴۰۰ش. از اینجا ببینید
- بررسی نکاح معاطاتی از منظر فقه اهل بیت(ع)، ابوالفضل اسماعیلی جمکرانی، یادداشت علمی در سایت مدرسه فقهی امام محمد باقر(ع)، تاریخ درج ۲۸ اسفند ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید ۱ خرداد ۱۴۰۳ش.از اینجا ببینید
- شباهت‌های ازدواج سفید با نکاح معاطاتی، نامشخص، یادداشت اینترنتی، شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا، شناسه خبر ۳۵۶۰۰۲، ۱۳۹۴ش. از اینجا ببینید