اجبار زوجه به رابطه جنسی (منابع مطالعاتی)
اجبار زوجه به رابطه جنسی به‌معنای هرگونه مقاربت جنسی اجباری و یا اجبار برای نوعی از رابطه جنسی تعریف می‌شود. تجاوز زناشویی یا تجاوز خانگی از دیگر عناوین همسو با عنوان فوق است.
رشد مفاهیم حقوق زنان و عدم جرم‌انگاری چنین عناوینی در قانون کیفری ایران، فقه معاصر را به چالش کشیده است تا در منابع فقهی به دنبال راه‌کاری برای حل موضوع باشد. آیا در فقه برای حرمت اجبار زوجه به رابطه جنسی دلیلی وجود دارد؟ حدود و ثغور حق زوج در رابطه جنسی تا کجاست؟ آیا دلائل حرمت بعضی از مصادیق رابطه جنسی برای حکم کلی اجبار کفایت نمی‌کند؟
بعضی برای حرمت‌انگاری اجبار زوجه در رابطه جنسی به قاعده لاضرر و قاعده لزوم حسن معاشرت تمسک کرده‌اند؛ اگرچه در فقه عناوینی وجود دارد که با محق بودن زوجه در رابطه جنسی در تعارض است. آنچه مسلم است قائلین به نظامند بودن احکام اسلامی، باید حقوق و تکالیف انسان‌ها را به گونه‌ای تبیین کنند تا استفاده از این حقوق موجب آزار و اذیت دیگران نشود که رابطه جنسی هم از این مقولات است. پژوهشگران تلاش کرده‌اند با اتکا به آیاتی از قرآن، روایات معصومان و پاره‌ای از نظرات و فتاوای فقیهان، لزوم معاشرت مبتنی بر رضایت دوطرفه را تبیین کنند. پاره‌ای از آثار منتشر شده در این باره نیز با نگاهی آسیب‌شناسانه به بررسی زمینه‌ها و دلایل شکل‌گیری پدیده اجبار زوجه به رابطه جنسی پرداخته‌اند.
در ادامه فهرستی از کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌ها در این باره آمده است.
کتاب‌ها
فارسی
- بایسته‌های حقوقی و آموزه‌های فقهی نحوه حمایت از زنان قربانی تجاوز در نهاد ازدواج، امیر سماواتی پیروز و حسن بیگدلی، قزوین، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۴۰۰ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- العنف الأسری، منی یونس بحری و نازک عبدالحلیم قطیشات، عمان، دار صفاء، ۱۴۳۲ق/۲۰۱۱م، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- بازخوانی حقوق جنسی زوجه از منظر اصول کلان اخلاقی و حقوقی، طوبی شاکری گلپایگانی و لیلا بهرامی، پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، ش۲۵، زمستان ۱۴۰۰ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جرم‌انگاری رابطه جنسی بدون رضایت زوجه در اسناد بین‌المللی و قوانین ایرلند، اندونزی، ترکیه و ایران، مهزاد صفاری‌نیا و سارا صبور، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، سال ۲۶، ش۷۵، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- آزار مبتنی بر جنسیت در خانواده در فتاوای مشهور، سید مسعود نوربخش، دوفصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال ۵۴، ش۱، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ظرفیت گسترده حقوق بشر امامیه برای حمایت از حقوق جنسی زوجه: مطالعه تطبیقی فقه امامیه، حقوق ایران و انگلیس، رضا زهروی و مهسا علیزاده، دوفصلنامه حقوق بشر، ش۲۹، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تجاوز زناشویی: مفهوم‌شناسی، مبانی، مصادیق و رویکردهای جرم‌شناسی و قانونی، عاطفه زرعکانی و فرهاد میرزایی، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، ۱۳۹۹ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- از تحریم تا تجریم تجاوز جنسی در روابط میان زوجین در پرتو نظریه تنظیم‌گری پاسخگو، محمد فرجیها و رحیم نوبهار و ایمان شاه‌بیگی، فصلنامه پژوهشنامه زنان (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، سال ۱۰، ش۳، پاییز ۱۳۹۸ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قیمومیت مرد بر زن دلیل خشونت در برابر ناشزگی زن، معصومه بانو عظیمی مهرآبادی و احمد مرادخانی، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، ش۳۳، بهار ۱۳۹۷ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی حقوقی جرم‌انگاری تجاوز زناشویی، سید علیرضا میرکمالی، فصلنامه خانواده‌پژوهی، شماره ۵۱، پاییز ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی روانشناختی تجاوز جنسی زناشویی با نگاهی بر جنبه فقهی و حقوقی موضوع، فریبا گودرزی و سید محمد موسوی بجنوردی و شکوه نوایی‌نژاد، فصلنامه پژوهشنامه زنان (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، سال۷، زمستان ۱۳۹۵ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- أنماط العنف ضد المرأة و سبل الحمایة القانونیة: حسب التشریع الوطنی الجزائری، ربعیة رضوان، مجلة المنار للبحوث و الدراسات القانونیة و السیاسیه، ش۱، ژوئن ۲۰۱۷م، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تکییف المسئولیة الجنائیة عن فعل مواقعة الزوجة بالإکراه (الاغتصاب الزوجی): دراسة فی الفقه الاسلامی و القانون و الوضعی، محمد نورالدین سید عبدالمجید، دار النهضة العربية، ۲۰۱۵م.
- المسئولية الجنائية للزوج عن مواقعة زوجته دون رضاها (دراسة مقارنة)، محمد نورالدین سید عبدالمجید، المجلة القانونية الاقتصادية لجامعة الزقازيق، عدد ۳۲، ۲۰۱۲م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی تطبیقی حقوق جنسی زوجه در اسلام و نظریات فمینیسم جهانی با تاکید بر نظام حقوقی ایران، لیلا سادات شمس، کارشناسی ارشد، پژوهشکده خانواده، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی جرم انگاری تجاوز جنسی توسط همسر، زهره نجیب زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- امکان سنجی فقهی و حقوقی جرم انگاری اجبار همسر به تمکین با مطالعه تطبیقی با حقوق کشور اندونزی، محمد مصطفی نجیب‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- دور المجتمع المدنی فی مواجهة العنف الزواجی: دراسة حالة لعینة من المؤسسات العاملة فی مجال العنف ضد المرأة، پایان‌نامه دکترا، میس صبیح خلیل زکریا، قسم اجتماع، کلیة البنات، جامعة عین شمس (قاهره)، ۱۴۴۰ق/۲۰۱۹م، لینک.
- العنف الأسری ضد المرأة: دراسة فقهیة تطبیقیه، ماجد بن عبدالعزیز القرشی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قسم الفقه المقارن، المعهد العالی للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، ۱۴۲۹-۱۴۳۰ق، لینک.