المبسوط في فقه المسائل المعاصرة: المسائل الطبية (کتاب)

المبسوط في فقه المسائل المعاصرة: المسائل الطبية
اطلاعات کتاب
نام‌های دیگر	المسائل الطبیه
نویسنده	محمد محمدی قائنی
موضوع	فقه پزشکی
زبان	عربی
تعداد جلد	۲
تعداد صفحات	جلد اول: ۴۰۰ص - جلد دوم: ۷۲۸ص
قطع	وزیری (گالینگور)
ترجمه به دیگر زبان‌ها	فارسی: پزوهشی در مسائل فقه پزشکی
اطلاعات نشر
ناشر	مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)
محل نشر	قم
تاریخ نشر	جلد اول: ۱۳۸۲ش - جلد دوم: ۱۳۸۵ش
شمارگان	هزار
ترجمه فارسی
مترجم	محمدعلی قاسمی، احمد رخی، محمدعلی کریمی‌نیا
مشخصات نشر	قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۴ش.

نویسنده

محمد محمدی قائنی از شاگردان آیت‌الله‌العظمی میرزا جواد تبریزی و یکی از استادان دروس خارج فقه و اصول فقه در حوزه علمیه قم است که در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ش به تدریس هفتگی درس خارج فقه پزشکی برای طلاب و فضلای حوزه علمیه قم پرداخته است.

وی یکی از اعضای کمیته ده‌نفره اخلاق در پژوهش پژوهشگاه ابن‌سینا است.

نظرات و دیدگاه‌ها

محمد قائنی، فقه مقاصدی را اجتهاد در مقابل نص دانسته و بر آن است که اگر عمومات تعلیلی مبنای فقه قرار گیرد، فقه جدیدی تأسیس شده و اجتهاد از مسیر صحیح خود خارج خواهد شد. به باور او، با تغییر شریعت مطابق با وضعیت اجتماعی، و بر اساس فقه مقاصدی، به‌مرور فقه و شریعت جدیدی تأسیس خواهد شد و چیزی جز نشانه‌هایی از دین باقی نخواهد ماند.

قائنی همچنین معتقد است که اصل در احکامِ ذکر شده در روایات، مولوی بودن است نه تدبیری بودن؛ چرا که ائمه نیز در مقام پاسخ، قضایای عامی صادر می‌کردند و از مردم می‌خواستند تا روایات را بنویسند تا به دست دیگران برسد. وی با این حال تدبیری بودن روایات را در صورت وجود قرائن و شواهد می‌پذیرد. وی با این حال بر آن است که احکام تدبیری پیامبر برای تمام زمان‌ها حجت است؛ چرا که حتی احکام ولایی پیامبر هم بر تمام امت، چه معاصران و چه متأخران، نافذ خواهد بود. وی این نظر خود را به روایتی از امام صادق(ع) مستند ساخته است که در باب حکم ولایی پیامبر(ص) درباره زکات است.

پژوهش‌ها و تألیفات

• تألیف کتاب دوجلدی المبسوط في فقه المسائل المعاصرة که بخشی از آن در باب معاملات و بخش دیگر درباره مسائل پزشکی است و بخش دوم با عنوان «پژوهشی در مسائل فقه پزشکی» در دو جلد به فارسی ترجمه شده است. این کتاب در بیستمین همایش کتاب سال حوزه در سال ۱۳۹۷، در میان آثار علمی-پژوهشی در گروه فقه و اصول فقه، رتبه شایسته تقدیر را به دست آورد.
• تعلیقه بر کتاب تبصرة المتعلمین في أحکام الدین، نوشته علامه حلی. این اثر همچنین با تحقیق محمدهادی یوسفی غروی و سید احمد حسینی اشکوری، توسط انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجمع ذخائر اسلامی چاپ شده است.
• تحقیق کتاب حدیثی الفصول المهمة في أصول الأئمة (تکملة الوسائل)، نوشته حر عاملی. این کتاب از سوی مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع) در سال ۱۳۷۶ش (۱۴۱۸ق) در سه جلد به چاپ رسیده است.

ساختار و فهرست

کتاب در دو جلد، یک بخش با عنوان مدخل، شش باب، و نیز بخشی با عنوان ملحقات سامان یافته است: جلد اول:

• تصدیر المرکز الفقهی
• مقدمة المؤلف
• المدخل و فیه جهات
  • الجهة الاولی: توقیفیة المعاملات کالعبادات
  • الجهة الثانیة: ضابطة المسألة المستحدثة وبیان أنواعها
  • الجهة الثالثة: بحوث تمهیدیة عامة للمسائل المستجده
• الباب الأول: مسائل تتعلق بترقیع الأعضاء
  • المسألة الأولی: لا یجوز قطع عضو من الحی المحترم
  • هل یجوز قطع عضو للترقیع من المهدور بقصاص أو رجم أو حد؟
• الباب الثانی: مسائل تتعلق بالنطفة والحمل وجملة من أحکامهما
• الباب الثالث: مسائل فی التلقیح الصناعی
• فهرس الموضوعات

جلد دوم:

• مقدمة المؤلف
• الباب الرابع: فی العلاج وما یرتبط به أو یتشعب عنه
• الباب الخامس: فی عیوب الزوجین والأمراض المستجده
• الباب السادس: فی الاستنساخ والاستتئام
• الملحقات
• فهرس الموضوعات

مبانی

توقیفی بودن معاملات مانند عبادات

قائنی بر این باور است که احکام معاملات هم همانند احکام عبادات توقیفی است، و در نتیجه بدون دستیابی به حکم از جانب شرع نمی‌توان صرفاً با اتکا به فهم عرفی به تبیین احکام آن پرداخت.

ملاک مستحدثه بودن: نامعقول بودن در عصر تشریع

از نظر محمد قائنی، ملاک و ضابطه مستحدثه بودن یک موضوع آن است که وجود خارجی موضوع، در عصر تشریع معقول نباشد و بنابراین نتوان از شمول یا اطلاق نص درباره آن بحث کرد، از جمله پیوند دست انسان به کسی که آن عضو را ندارد؛ چرا که چنین امری در نظر مردمان عصر تشریع، قابل تصور و تحقق نبوده و از همین رو سؤالی در باب آن نیز طرح نشده است. وی مسائل مستحدثه را سه قسم می‌داند: ۱. اموری که درباره آنها در عصر تشریع سؤالی نشده است، اما اگر سؤال می‌شد در همان عصر قابل تحقق بود، مثل نماز و روزه در مکان‌های خاص مثل قطب شمال و جنوب، ۲. اموری که اگر به آنها توجه می‌شد هم برای مردم قابل تصور نبود، مثل پیوند اعضای انسان مرده به انسان زنده، و ۳. اموری که در نصوص شرعی بیان شده است، اما فقیهان به آن توجهی نکرده‌اند، مثل جواز بی‌حس کردن عضو در هنگام اجرای شلاق یا مجازات دیگر برای عدم احساس درد.

حجیت عمومات برای مسائل مستحدثه

قائنی، با رد نظر کسانی که عمومات و اطلاقات را برای صدور احکام درباره مسائل جدید قاصر می‌دانند، به نقد دلایل آنان پرداخته و با بهره‌گیری از روایات، پنج وجه را در تأیید منظر خود بیان کرده است؛ از جمله روایاتی دال بر اینکه کتاب و سنت شامل تمام احکامی است که انسان‌ها تا روز قیامت بدان محتاجند، روایاتی مبنی بر اینکه احکام قرآن دائمی و متعلق به همه زمان‌ها و همه انسان‌ها است و نیز تأکید فراوان معصومان(ع) بر نقل روایات و انتقال آنها به نسل‌های آینده.

مدعیات

جواز سقط جنین حتی بعد از دمیده شدن روح

به‌باور محمد محمدی قائنی، اگر جنین برای مادر خطری اعم از قتل یا غیر آن داشته باشد که سقط جنین به‌معنای دفاع از خود تلقی شود، حتی اگر روح در جنین دمیده شده باشد، سقط آن جایز است.

دلایل

وی در این باره چند دلیل را ذکر کرده است:

1. اضطرار موجب حلال شدن محرمات می‌شود و این اصل اطلاق دارد، بنابراین اگر جنین خطری برای مادر داشته باشد، می‌توان آن را سقط کرد، و در این باره تفاوتی نمی‌کند که روح در جنین دمیده شده باشد یا نه.
2. با تکیه بر دو روایت درباره لزوم دفاع از نفس، سقط جنین نیز مصداق دفاع از مادر تلقی می‌شود.
3. با تکیه بر بناء عقلا، دفاع از نفس و به‌تبع آن سقط جنینی که برای مادر خطر دارد، جایز می‌شود.

ملاک مادر بودن: تولد از تخمک زن، نه پرورش جنین در شکم

محمد محمدی قائنی در موضوع تلقیح مصنوعی، بر آن است که ملاک مادر بودن، تولد فرزند از تخمک زن است، و صرف پرورش کودک در شکم یک زن، منتهی به مادر بودن وی از نظر شرعی نمی‌شود. با این حال سید ابوالقاسم خویی با استناد به آیه ظهار، معتقد است که مادر، زنی است که جنین را در رحم خود پرورش داده است.

دلایل

وی در این باره چند دلیل ذکر کرده است:

1. اصل وجود و استمرار جنین در رحم زن، نمی‌تواند منجر به صدق تولد شود؛ چرا که این امر همانند شیر دادن به نوزاد است که زن شیرده را مادر نمی‌سازد.
2. فاصله و دور بودن جنین از مادر نیز به‌خودی‌خود نمی‌تواند معنای رابطه مادر و فرزندی را دچار اشکال کند.
3. قائنی در برابر کسانی که معنای کلمه «أم» یا «مادر» را مختص به وجهی می‌دانند که جنین در شکم وی رشد یافته باشد، گفته است که چنین دلیلی مردود است؛ چرا که آنچه زن را مادر و جنین را فرزند می‌کند، ترکیب نطفه مرد و تخمک زن است و اهمیتی ندارد که پس از این، جنین در چه محیطی پرورش پیدا می‌کند.

فایل یا لینک کتابخانه

نسخه متنی کتاب المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة: المسائل الطبیه در سایت کتابخانه مدرسه فقاهت در دسترس عموم قرار گرفته است. از اینجا ببینید. همچنین نسخه تصویری و متنی کتاب، در کتابخانه دیجیتال نور از این صفحه قابل دستیابی است؛ با این حال مطالعه کامل آن در این کتابخانه اینترنتی نیازمند خرید اشتراک است.

منابع

• «آرشیو سال ۹۸-۹۹ درس خارج فقه-احکام پزشکی: استاد محمد محمدی قائینی»، سایت ارتباط شیعی، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۰ش.
• «عالم بزرگوار استاد عالی مقام آقاي شیخ محمد قائنی»، سایت آیت‌الله العظمی تبریزی، تاریخ درج: ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۵م، تاریخ بازدید: ۱ تیر ۱۴۰۰ش.
• قائنی، محمد، المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة: المسائل الطبیة، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۴۲۴ق.
• قائنی، محمد، پژوهشی در مسائل فقه پزشکی، ترجمه محمدعلی قاسمی و احمد رخی و محمدعلی کریمی‌نیا، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۴ش.
• «کمیته اخلاق در پژوهش»، سایت پژوهشگاه ابن‌سینا، تاریخ بازدید: ۱۹ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «گزارشی از آنچه در بیستمین همایش کتاب سال حوزه گذشت»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۴ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۹ اسفند ۱۳۹۹ش.
• «گفتگوی نقادانه اندیشمندان درباره جایگاه احکام تدبیری و مقاصد شریعت در اجتهاد»، سایت شبکه اجتهاد، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مهر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۲ اسفند ۱۳۹۹ش.