اوراق مشارکت (منابع مطالعاتی)
اوراق مشارکت از ابزارهای تأمین مالی پروژه‌های اقتصادی و عمرانی بخش خصوصی و دولتی است. اکثر فقها این اوراق را از مصادیق عقد شرکت دانسته‌اند. اوراق مشارکت با اوراق قرضه که مبتنی بر بهره است، تفاوت‌هایی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از: ۱. اوراق قرضه نشان‌دهنده طلب صاحب آن از صادرکننده آن است و دارنده این اوراق هیچ‌گونه حقی نسبت به مالکیت بخشی از سهام پروژه را ندارد. برخلاف اوراق مشارکت که حاکی از مالکیت مشاع صاحب آن در بخشی از طرح موردنظر است. ۲. نرخ بهره در اوراق قرضه یکسان و ثابت است و استرداد اصل سرمایه تضمین شده است چه اینکه طرح سوددِه یا زیان‌آور باشد. در حالی که نرخ بهره اوراق مشارکت به نسبت سهم اوراق از سرمایه طرح و مدت زمان مشارکت، علی‌الحساب خواهد بود.
تضمین بازپرداخت اصل سرمایه و سود از چالش‌های فقهی انتشار اوراق مشارکت است. در مورد تضمین اصل سرمایه، به نظر عده‌ای مانند محقق خویی تحمل ضرر از جانب بعضی از افراد موجب بطلان عقد شرکت می‌گردد. برخی دیگر از فقها نیز مانند صافی گلپایگانی این شرط را باطل دانسته‌اند؛ اما اصل شرکت را صحیح می‌دانند. در مقابل بعضی از فقها مانند امام خمینی شرط مصون ماندن یکی از شرکا از زیان را صحیح می‌دانند. بر اساس نظریه صحت، ناشر اوراق می‌تواند اصل سرمایه را در قالب شرط ضمن عقد به عهده بگیرد. اما تضمین سود اوراق مشارکت میان فقها، موافقی ندارد البته برخی از فقها سود علی‌الحساب را به مانند قرض قلمداد می‌کنند که در پایان مشارکت با سود قطعی تعدیل می‌شود.
گروهی از فقها نیز سازوکار عقد مشارکت به شرط بیع یا ضمانت ضرر محتمل از سوی شخص ثالث (اعمّ از شخصیت حقوقی و حقیقی) را به‌عنوان راه برون‌رفت از ربا در اوراق مشارکت همراه با تضمین اصل سرمایه و سود، پیشنهاد کرده‌اند.
اوراق مشارکت با چالش‌ها و مسائل دیگری نیز در فقه معاصر مواجه است از جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: فروش ثانویه اوراق مشارکت چه حکمی دارد؟ آیا شرط سود بیشتر از نسبت سهم به کل سرمایه در این اوراق صحیح است؟ در این صفحه منابع گردآوری شده که به پاسخ سوالات فوق و دیگر مسائل مرتبط با اوراق مشارکت در فقه معاصر می‌پردازد.
مقاله‌ها
فارسی
- تحلیل فقهی و حقوقی رابطهٔ بانی و ناشر در اوراق مشارکت رهنی، علی‌اکبر جعفری ندوشن و اصغر زیرک باروقی، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۴، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- چالش‌های کارکردی و فقهی انتشار اوراق مشارکت ریالی در ایران، محمدمهدی عسگری و محسن محمدزاده، فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره ۲۴، پاییز ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی سود اوراق مشارکت دولتی در طرح‌های عام‌المنفعه، وهاب قلیچ، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره ۱۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- جایگاه اوراق مشارکت در نظام مالی اسلامی، سید ابوالقاسم نقیبی، فصلنامه دانش حقوق و مالیه، شماره ۱، پاییز ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی ماهیت و مسئله تضمین سود در اوراق مشارکت، محمد روشن و مجتبی جهان‌تیغی، دوفصلنامه آموزه‌های حقوقی گواه، شماره ۴، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- امکان‌سنجی فقهی اوراق مشارکت مصون از تورم، سید عباس موسویان و علی صالح‌آبادی و مجتبی کاوند، دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، شماره ۱۲، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- آسیب‌شناسی اوراق مشارکت بانک مرکزی از دیدگاه فقهی‌ـاقتصادی: دلالت‌هایی بر لزوم تقویت ابزار فعلی عملیات بازار باز در نظام بانکی کشور، حسین میثمی، پورتال پژوهشکده پولی و بانکی، اسفند ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- استخراج و رتبه‌بندی چالش‌های فقهی‌ـاقتصادی اوراق مشارکت بانک مرکزی براساس نظر خبرگان، حسین میثمی و سید عباس موسویان و کامران ندری، فصلنامه پژوهش‌های پولی‌ـبانکی، سال هشتم، شماره ۲۴، تابستان ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- آسیب‌شناسی فقهی، اقتصادی و مالی انتشار اوراق مشارکت در ایران، سید عباس موسویان و ابوذر سروش، فصلنامه بورس اوراق بهادار، سال چهارم، شماره ۱۴، تابستان ۱۳۹۰ش. لینک چکیده مقاله
- بررسی ماهیت فقهی و حقوقی و سود علی‌الحساب اوراق مشارکت، محمدنقی نظرپور و سید عبدالله صادقی فدکی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۲۵، تابستان ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- اوراق مشارکت در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران، محمد دالوند، کارشناسی ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی ماهیت فقهی حقوقی اوراق قرضه و اوراق مشارکت در کشورهای اسلامی، سید محمدرضا باقری، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- چالش‌های کارکردی و فقهی انتشار اوراق مشارکت ریالی در ایران در راستای تدوین الگوی تأمین مالی دولت در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، محسن محمدزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی، حقوقی سودهای علی‌الحساب سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت، بهنام جامی زندآبادی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه مرکز پیام‌نور تهران، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- طراحی اوراق بدهی (مشارکت) مرکب مبتنی بر نظام اقتصاد اسلام، علی سعیدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، معارف اسلامی و مدیریت، ۱۳۸۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- احکام و آثار اوراق قرضه و اوراق مشارکت در شرکتهای سهامی، حجت‌الله عسکری، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
منابع دیگر
- حکم فقهی خرید و فروش «اوراق بهادار»، «اوراق مشارکت»، «حق انحصار»، «حق برند»، «حق معنوی» و «امتیاز وام»، درس خارج محمدتقی شهیدی، ۱۴۰۰ش. لینک متن درس
- جایگاه اوراق مشارکت در نظام اقتصاد اسلامی، گفت‌وگو با آیت الله محمد مؤمن، مجله معرفت، شماره ۲۸، ۱۳۷۸ش. لینک متن گفت‌وگو