اموال مشترک زوجین (منابع مطالعاتی)
اموال مشترک زوجین مجموعه دارایی‌هایی است که در طول دوران ازدواج حاصل می‌شود و به هیچ یک از زن یا شوهر اختصاص ندارد. جهزیه، اثاثیه، خانه و وسیله نقلیه از جمله اموالی هستند که ممکن است مال مشترک زوجین باشد. پرسش اساسی در این موضوع این است که آیا اموال حاصله پس از ازدواج، اموال شخصی هر یک از زوجین است یا همه درآمدها و اموالی که پس از ازدواج حاصل شود مال مشترک آنها به حساب می‌آید. در نظام قانون مدنی بسیاری از کشورهای اسلامی، به تبع فقه اسلامی، استقلال مالی هریک از زوجین (چه زن و چه مرد) به رسمیت شناخته شده است. پس زن و مرد می‌توانند مستقلاً در دارایی حاصل از فعالیت اقتصادی خود هر تصرفی داشته باشد. حال پرسش اینجا است که آیا ریاست اقتصادی شوهر بر خانواده باعث می‌شود تا اختیاری بر اموال همسر خود داشته باشد یا خیر؟ آیا این ریاست مالی استقلال زن را شرعاً محدود می‌کند؟ در صورت پاسخ مثبت به پرسشهای قبل، آیا این اختیارات پس از طلاق نیز اثری بر اموال غیر مشترک زن دارد؟ آیا اگر درآمد خانواده به فعالیت اقتصادی زن بستگی داشته باشد نیز همین احکام برقرار است؟ در صورت طلاق یا فسخ یا ابطال نکاح، نحوه تقسیم اموال چگونه است؟
علاوه بر پرسشهای قبل این نیز مهم است که بدانیم، آیا کار هر یک از زوجین در خانه، یا هرگونه فعالیت مربوط به خانواده، برای او حقی در اموال حاصل از فعالیت اقتصادی همسرش ایجاد می‌کند یا تمام اموال متعلق به همسری است که کار کرده؟ میزان کمی این حق چقدر است؟ نحوه اشتراک او در اموال به دست آمده از فعالیت اقتصادی همسرش از نوع مشاع است یا دیگر انواع ملکیت؟ اگر این اشتراک وجود نداشته باشد، آیا فرد می‌تواند بابت زمانی که صرف فعالیت غیراقتصادی در خانه کرده است طلب اجرت‌المثل کند؟ معیار فقهی پاسخ به هر یکی از این پرسش ها چیست؟
فقیهان معاصر در برخی پژوهشهای خود به این پرسشها پرداخته‌اند. بسیاری از پژوهشهای حقوقی در این زمینه نیز شامل بررسی برخی مبانی فقهی قوانین مربوط به ملکیت مشترک زوجین هستند.
کتاب
فارسی
- تحلیل فقهی حقوقی روابط مالی زوجین پس از انحلال عقد نکاح در رویه قضایی، سیدمحمد رضوی، تهران، مجد، ۱۴۰۱ش.
- نظام حقوق و تعهدات مالی زوجین در فقه امامیه و حقوق ایران و قوانین کشور سوئیس، حوریه خدایی، تهران، دانشیاران ایران، ۱۴۰۱ش. فهرست کتاب
- نظام اشتراکی اموال در روابط مالی زوجین، دنا طارمی، تهران، آذرفر، ۱۴۰۰ش. فهرست کتاب
- بررسی ماهیت و استحقاق زوجه نسبت به اموال حاصله در دوران زندگی مشترک، حدیث راسخی، ایلام، جوهر حیات، ۱۴۰۰ش. فهرست کتاب
- مطالعه تطبیقی شرط اشتراک دارایی زوجین در حقوق ایران و فقه امامیه و کامن‌لا، فرناز رضایی و علی مهاجری، تهران، فکرسازان، ۱۳۹۹ش. فهرست کتاب
- کاربرد قواعد فقهی در روابط مالی زوجین با رویکردی بر آراء امام خمینی (ره)، زهرا لامع، تهران، دانشکده رفاه، ۱۳۹۹ش. فهرست کتاب
- سهم زنان مطلقه از اموال حاصله طی زندگی مشترک، ملیحه اسحاقی، تهران، انتشارات پلک، ۱۳۹۵ش. فهرست کتاب
- وضعیت حقوقی اشتراک اموال زوجین قبل و بعد از طلاق در ایران، لیلا فروزان‌فر، تهران، نوآوران دانش، ۱۳۹۹ش. فهرست کتاب
مقاله
فارسی
- وضعیت زوجین نسبت به اموال حاصله در دوران زندگی مشترک از نظر فقه و حقوق، نازنین روح‌افزا، محمود قیوم‌زاده، سومین کنفرانس بین‌المللی مطالعات اجتماعی فرهنگی و پژوهش دینی، ۱۳۹۷ش.
- وضعیت فقهی حقوقی اختلاف زوجین در اثاثیه منزل، همایون مافی و سمیه ظهوری و محمد فرزانگان، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، سال ۲۱، شماره ۶۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مبانی فقهی استحقاق اجرت‌المثل زوجه و تاثیر شرط تنصیف اموال بر آن، محسن شیری، رسائل، شماره ۵ و ۶، زمستان ۱۳۹۴ش و بهار ۱۳۹۵ش.
- پژوهشی فقهی در رابطه مالی زوجه و زوج و روش‌های تأمین مالی زوجه در خانواده، محمدحسن حائری و رضا رحیمی، پژوهش‌نامه فقه اجتماعی، سال سوم - شماره ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- تحلیل فقهی حقوقی اوصاف و وضعیت شرط تنصیف اموال زوج، محمد عابدی و حسین صفوی شاملو، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره ۶، شماره ۱۰، تیر ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید.
- وضعیت زوجه نسبت به اموال حاصله در دوران زندگی مشترک، حسین مهرپور و مریم غنی‌زاده، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، سال چهل و دوم، شماره ۲۷، پاییز ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید.
- شرط تنصیف دارایی در عقد نکاح در صورت انحلال آن، عبدالرسول دیانی، دادرسی، شماره ۵۳، آذر و دي ۱۳۸۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
عربی
- نظام الاشتراك في الأموال المكتسبة بين الزوجين في القوانين المغاربية: دراسة مقارنة في الفقه الإسلامي، سومية بوتيرة، مجلة الحقوق والعلوم الإنسانية (الجزایر)، دوره ۱۵، شماره ۲، ۲۰۲۲م.
- تقاسم الأموال المشتركة بين الزوجين في الفقه الإسلامي والقوانين العربية، میلاد عبدالسلام سویح، مجلة البحوث الإسلامية (مصر)، سال ۸، شماره ۸۱، ۲۰۲۲م / ۱۴۴۳ق.
- الإشتراك المالي القانوني للزوجين في الشريعة والقانون، بولقصيبات أحمد، فاطمة الزهراء لقشيري، مجلة الباحث للدراسات الأكاديمية (الجزایر)، دوره ۸، شماره ۳، ۲۰۲۱م
- هبة المال المشترك بين الزوجين في الفقة الإسلامي والقانون الليبى: دراسة مقارنة، عبدالسلام حسين السويح ميلاد و مت نور متزينى و نور ليزا، مجلة البحوث والدراسات الشرعية (مصر)، دوره ۱۰، شماره ۱۱۵، ۲۰۲۱م / ۱۴۴۲ق.
- مفهوم المال المشترك بين الزوجين، وشروطه، وضوابطه، ولید محمد عبدالرحمن و محمدمستقیم بن عبدالحلیم، مجلة ادارة والبحوث الفتاوی (عربستان)، دوره ۲۴، شماره ۲، ۲۰۲۱م. مقاله را اینجا ببینید.
- مدى حجية العرف على مشروعية المال المشترك بين الزوجين، عبد التواب مصطفى خالد معوض، دوره ۲۴، شماره ۲، ۲۰۲۱م. مقاله را اینجا ببینید.
- أثر عقد الزواج على ملكية الزوجين في الشريعة الإسلامية مقارنا بنظام الاشتراك المالي الأوروبي، إلهام بنت عبدالله باجنيد، مجلة جامعة الملك عبدالعزيز - الآداب والعلوم الإنسانية (عربستان)، دوره ۲۸، شماره ۶، ۲۰۲۰ش.
- المال المشترك بين الزوجين مشكلات وحلول: دراسة فقهية قانونية، هشام شوقي، آفاق فکریة (کویت)، دوره ۵، شماره ۱۱، دسامبر ۲۰۱۹م.
- تقرير عند ندوة دولية لجمعية حقوق وعدالة حول موضوع تدبير الذمة المالية للزوجين وفق مبادئ العدالة الاجتماعية، أنس سعدون، مجلة الفقه والقانون (مراکش)، شماره ۷۷، ۲۰۱۹ش.
- الاشتراك المالي بين الزوجين واشكالات تطبيقه: دراسة في التشريع والعمل القضائي المغربي والفرنسي، إكرام مختاري، المجلة المغربية للدراسات والإستشارات القانونية (مراکش)، شماره ۷، ۲۰۱۷م.
- قراءة في نظامي الانفصال والاشتراك في الأموال بين الزوجين، موحى أسيدي أعمر، مجلة الأبحاث والدراسات القانونية (مراکش)، شماره ۶، ۲۰۱۵م.
پایان‌نامه
فارسی
- بررسی مبانی فقهی و حقوقی تفکیک اموال مشترک زوجین پس از طلاق، هادی غلامرضاراوی، دکتری، دانشگاه قم، ۱۴۰۰ش.
- سکونت مشترک زوجین و استثنائات وارد بر آن از دیدگاه فقه امامیه، حقوق ایران و مصر، زهرا جعفرپوریان، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مطهری (ره)، شهریور ۱۴۰۰ش.
- بررسی فقهی و حقوقی رژیم مالی اشتراک اموال زوجین، سمیه خلیل‌نیا، کارشناسی ارشد، تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت معلم، ۱۳۹۲ش.
عربی
- نظام الأموال المشتركة بین الزوجین في قانون الأسرة، قیدوم بوزیاني إیمان،کارشناسی ارشد، الجزایر، كلیة الحقوق، جامعة بن یوسف بن خدة، ۲۰۱۴م. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- المال المشترك بين الزوجين في الفقه الإسلامي والقانون بروناي دارالسلام، حميرا بنت الحاج یوسف، کارشناسی ارشد، برونئی، کلیة الشریعة و القانون، جامعة السلطان الشریف علي الاسلامية، ۲۰۱۲م/ ۱۴۴۳ق. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
منابع دیگر
- نشست علمی «بررسی فقهی شرط تنصیف اموال و تاثیر آن در اجرت المثل زوجه»، حسین اکبری، رسائل، شماره ۸، پاییز ۱۳۹۵ش. گزارش نشست را اینجا ببینید.