کاربر:Khoshnudi/صفحه تمرین
فارکس به معنای تبادل ارزهای خارجی است. تبادل ارزها به یکدیگر چالش فقهی ندارد ولی آنچه امروزه به عنوان بازار فارکس مطرح است، شکل ساده خود را از دست داده و به جای خرید و فروش واقعی ارز به معاملات صوری و مجازی می‌پردازد. همچنین معاملات در بازار فارکس بصورت مارجینی و ضریبدار انجام می‌شود که از این جهات نیاز به بررسی فقهی دارد. معاملات فارکس کمتر مورد توجه بوده است و نیازمند پژوهش بیشتری است. اتفاق نظر فقها و پژوهشگران بر بطلان این نوع معاملات است. در زمینه معاملات فارکس سوالاتی قابل طرح است؛ آیا معاملات بدون امکان تحویل کالا صحیح است؟ حکم معاملات مارجینی چیست؟ آیا اخذ اعتبار از کارگزاری حکم قرض ربوی را دارد؟ آیا گرفتن نرخ سواپ شبانه برای معاملات باز صحیح است؟ فارکس یکی از معاملاتی که امروزه بین معامله‌گران اینترنتی متداول است معامله فارکس است. در مقالات و نوشته‌های اینترنتی توضیحاتی در مورد فارکس ارائه شده است اما بررسیهای عملیاتی نشان می‌دهد آنچه در عمل اجرا می‌شود با آنچه در مقالات آمده است تفاوت دارد؛ در این نوشته ابتدا مختصری از توضیحات ذکر شده در مقالات ارائه می‌شود سپس یافته‌ای میدانی نویسنده از فارکس بیان شده و حکم فقهی آن بیان می‌گردد.
موضوع‌شناسی
پیشینه
بازار جدید
فارکس بر اساس مندرجات مقالات واژه فارکس (Forex)، برگرفته از دو کلمه Foreign Exchange است که به معنی تبادل ارزهای خارجی می‌باشد و در اصطلاح بازاری است که در آن ارزهای مختلفی همچون دلار، یورو، پوند، ین و مانند مورد معامله قرار می‌گیرد. به عبارتی فارکس به بازار تبادل ارزهای خارجی گفته می‌شود که در آن ارز فیات یا همون پول‌های رایج کشورهای مختلف نسبت به همدیگر مورد معامله قرار می‌گیرد و معامله‌گرها سعی می‌کنند از طریق نوسانات ارزهای خارجی کشورها کسب سود کنند. بازار فارکس مکان فیزیکی ندارد و منحصراً در بستر اینترنت انجام می‌شود. به خلاف بورسهای فیزیکی (مانند بورس اوراق بهادار) که ساعات کاری آن محدود می‌باشد (در ایران بین ساعت ۹ تا ۱۲/۵ ظهر)؛ به جهت اینترنتی بودن بازار فارکس، معاملات آن ۲۴ ساعته است و در همه ساعات شبانه روز فعال می‌باشد و از آن جایی که احساس می‌شود که می‌توان به راحتی می‌توان در این بازار حضور پیدا کرد، افراد زیادی در آن ورود پیدا می‌کنند.
برخی اصطلاحات فارکس
۱- بروکر معاملات فارکس، منحصراً با واسطه‌گری کارگزارها انجام می‌شود که اصطلاحاً آنها را «بروکر» می‌نامند. بنابراین اولین گام در ورود به فارکس انتخاب یک بروکر کارآمد و مطمئن می‌باشد، بروکرها سعی می‌کنند با تبلیغات وسیعی که در بستر اینترنت راه اندازی می‌کنند خود را به معامله گران معرفی کنند و افراد را به معامله فارکس آن هم از طریق کارگزاری خود ترغیب نمایند. هر کارگزاری دارای یک سایت اینترنتی است که راه ارتباطی بین معامله گر (Traders) با بروکر می‌باشد. معامله‌گر بعد از اتصال به اینترنت از طریق مرورگر یا نرم‌افزار اختصاصی وارد سایت بروکر منتخب می‌شود و بعد از ثبت نام در سایت (که در واقع ثبت نام در بروکر محسوب می‌شود) با آن کارگزاری قراردادی را به صورت الکترونیکی منعقد می‌نماید و مبلغ خود را به‌عنوان سپرده به شماره حسابی که بروکر مشخص می‌کند، واریز نماید. این سپرده درواقع پشتوانه انجام معاملات بوده و به نام خود مشتری گشایش می‌شود، سپس کارگزار نام کاربری و شماره رمز ورود به حساب معاملاتی گشایش‌شده را به مشتری می‌دهد تا به‌وسیله آن، بتواند از طریق نرم‌افزار معاملاتی که در اختیارش قرار گرفته است به حساب معاملاتی خود دسترسی پیدا کرده، و به انجام معاملات مبادرت نماید و هرگونه تغییری (حسابرسی سود و ضرر، وضعیت سرمایه و مانند آن) که در اثر انجام معاملات ارزی حاصل شود را به‌صورت هم‌زمان در بخش حسابداری نرم‌افزار معاملاتی ملاحظه کند. بروکر (کارگزار) در ازای این خدمات کارمزد (کمیسیون) دریافت می‌کند؛ این کارمزد در بروکرهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد و آنها عموماً از این مفهوم برای رقابت با یکدیگر استفاده می‌کنند؛ یعنی با ایجاد خدمات بهتر یا کمیسیون ثابت پایین‌تر سعی در جذب معامله‌گر بیشتر دارند؛ بدیهی است هر چقدر تعداد معامله گران بیشتر باشد، سود آنها نیز بیشتر خواهد بود. برخی بروکرها هم ادعا می‌کنند که کارمزدشان صفر است اما در واقع به جای کارمزد، اسپرد (Spread) دریافت می‌نمایند که توضیح آن در بند بعدی ارائه می‌شود. ۲- اسپرد برخی کارگزاریها اعلام می‌کنند خدماتشان بدون کارمزد است (کارمزد صفر)، این موضوع کمی گمراه کننده است زیرا بروکر کارمزد خود را در قالب «اسپرد» پنهان کرده است. اسپرد تفاوت بین قیمت پیشنهادی برای فروش ارز پایه و قیمت درخواستی برای خرید ارز پایه می‌باشد. درست مثل این است که بخواهید گوشی قدیمی خود را به فروشگاهی که گوشی دست دوم خریداری می‌کند، بفروشید. این فروشگاه برای کسب سود، باید گوشی شما را با قیمتی کمتر از قیمتی که به فروش می‌رساند، خریداری کند؛ مثلاً اگر به قیمت ۵۰۰ دلار بفروشد، بیشترین رقمی که می‌تواند آن را از شما بخرد ۴۹۹ دلار است. این اختلاف ۱ دلاری را «اسپرد» نامند. در فارکس هم بروکر ارز را به قیمتی بالاتر از قیمتی که خریده است به معامله‌گر می‌فروشد و به قیمتی پایین‌تر از قیمتی که می‌تواند بفروشد، از معامله‌گر خریداری می‌کند. به بیان تخصصی: بروکرهای فارکس دو قیمت مختلف برای یک جفت ارز به شما ارائه می‌دهند: قیمت BID و قیمت ASK. قیمت BID نرخی است که می‌توانید ارز پایه را در آن بفروشید و قیمت ASK قیمتی است که می‌توانید ارز پایه را به آن قیمت خریداری کنید اختلاف قیمت Bid و Ask، «اسپرد» نامیده می‌شود. ۳- جفت ارز و انواع آن معاملات در فارکس به گونه‌ای است که هر ارز در مقابل ارزی دیگر قیمت‌گذاری می‌شود یعنی همواره ارزش یا قیمت هر ارز در بازار فارکس با ارز دیگری تعیین می¬شود؛ به این دو ارز متفاوت که در مقابل یک دیگر معامله می‌شوند، «جفت ارز» می‌گویند. جفت‌ارزها با نماد اختصاری دو ارز مشخص می‌شوند مثلاً یورو با نماد EUR و دلار با نماد USD شناخته می‌شود و معامله این جفت ارز را به صورت EUR/USD نشان می‌دهند. به عنوان مثال، EUR/USD که یورو در مقابل دلار است، یک جفت ارز به حساب می‌آید. به ارزی که در سمت چپ این نسبت قرار می‌گیرد، ارز پایه وبه ارزی که در سمت راست قرار می‌گیرد، ارز متقابل (Counter Currency) می‌گویند. در مثال بالا، یورو ارز پایه خواهد بود به این مفهوم که هر یک یورو چه میزان برابری نسبت به دلار ارزش دارد یا برای خرید هر یک یورو چه مقدار دلار باید پرداخت شود؟ بنابراین معامله گران در فارکس همواره در حال خرید یک ارز و فروش یک ارز دیگر هستند و همه در تلاش‌اند تا بفهمند کدام ارز را بخرند یا بفروشند و در واقع می‌خواهند ببینند کدام ارز سقوط می‌کند و کدام ارز رشد خواهد داشت. مثال ۱: معامله جفت ارز (EUR/USD) در این مثال، یورو ارز پایه و بنابراین «مبنای» خرید یا فروش است. اگر معامله‌گر پیش‌بینی کند که قیمت دلار به هر دلیلی کاهش خواهد یافت سفارش خرید (EUR/USD) را خواهد داد؛ در واقع معامله‌گر، با این امید که ارزش یورو در برابر دلار آمریکا بالا برود، اقدام به خرید یورو کرده است؛ اصطلاحاً به اقدام، «بازکردن موقعیت خرید» یا «اتخاذ پوزیشن خرید» یا «و اگر معامله‌گر پیش‌بینی کند که قیمت دلار به هر دلیلی افزایش خواهد یافت دستور فروش (EUR/USD) را اجرا می‌کند و با این کار، به این امید که یورو در برابر دلار آمریکا ریزش کند، اقدام به فروش یورو می‌نماید. مثال۲: معامله جفت ارز (USD/CHF) در این مثال، دلار آمریکا ارز پایه و بنابراین مبنای خرید یا فروش است. اگر فکر می‌کنید فرانک سوئیس بالای ارزش ذاتی خود در حال معامله است، شما سفارش خرید (USD/CHF) را می‌گذارید. با این کار شما دلار آمریکا را خریداری کرده‌اید به این امید که ارزش آن در برابر فرانک سوئیس افزایش یابد. اگر اعتقاد دارید که ضعف بازار مسکن آمریکا به رشد آینده اقتصادی آسیب رسانده و سبب تضعیف دلار می‌شود، شما یک سفارش فروش (USD/CHF) را اجرا خواهید کرد. با این‌کار، دلار آمریکا را فروخته‌اید به این امید که ارزش آن در برابر فرانک سوئیس کاهش یابد.
فارکس در ایران
در اواخر سال ۱۳۷۹ با شکل‌گیری نخستین شرکت فعال در فارکس، این بازار در ایران معرفی شد و آغاز به فعالیت کرد. سایتهای بروکری که در ایران فعال هستند اغلب از خارج ایران مدیریت می‌شوند؛ برخی از آنها برای ارتباط‌گیری و جذب معامله گران ایرانی، زبان فارسی را به سایت خود اضافه کرده یا سایت مخصوص فارسی زبانان راه اندازی نموده‌اند. در عین حال برخی بروکرهای ایرانی هم با وجود غیرقانونی بودن فعالیتشان، سایتهای اختصاصی برای فعالیت خود راه اندازی کرده‌اند. وجه مشترک این سایتها استفاده از نرم‌افزاری به نام «متاتریدر» است. در ابتدا حجم این نوع شرکت‌ها محدود به شهر تهران بود؛ اما کم‌کم فعالیت‌های مرتبط با فارکس در سراسر ایران گسترده شد. پس از توقف فعالیت شرکت مذکور، چندین شرکت تأسیس شد و شروع به فعالیت کرد. بانک مرکزی در سال ۱۳۸۳ چند اطلاعیه منتشر کرده و به مردم در خصوص این نوع فعالیت‌ها هشدار داد. بنا به اطلاعیه ۱۶/۱/۱۳۹۰ سازمان بورس، فعالیت فارکس در ایران غیرقانونی بوده و فعالیت تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در بازار فارکس را غیرقانونی اعلام کرده است. درواقع هیچ بروکر یا کارگزاری فارکس، از سازمان بورس ایران مجوز نداشته و فعالیت آنها غیرقانونی است. افرادی که به این بروکرها مراجعه کنند نیز معاون جرم شناخته می‌شوند. در این اطلاعیه آمده است: «بدین‌وسیله به اطلاع عموم هم‌وطنان عزیز به‌ویژه صاحبان پس‌اندازها و فعالان بازار پول و سرمایه می‌رساند فعالیت تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که با معرفی خود به‌عنوان یکی از فعالان بازار ارز خارجی (forex)، فرا بورس بین‌الملل و بورسهای خارجی، هم‌وطنان محترم را در اقصی نقاط کشور به سرمایه‌گذاری در این‌گونه فعالیت‌ها دعوت می‌کنند و مدعی سودآوری سرشار در این بازارها هستند، غیرقانونی است و هیچ‌گونه مجوزی از بانک مرکزی و سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت نکرده‌اند.» همچنین در بند ۱ ماده ۴۹ قانون بازار اوراق بهادار آمده است: «هر شخص که بدون رعایت مقررات این قانون، تحت هرعنوان به فعالیت‌هایی از قبیل کارگزاری، کارگزار/ معامله‌گری یا بازارگردانی که مستلزم اخذ مجوز است مبادرت نماید یا فرد را تحت هر یک از عناوین مزبور معرفی کند، به حبس تعزیری از یک ماه تا شش ماه یا به جزای نقدی معادل یک تا سه برابر سود به‌دست‌آمده یا زیان متحمل‌شده یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
حکم شرعی
ادله قائلین به حرمت
ربوی بودن
قمار
معامله صوری است
عدم تحویل
لاضرر
غرر
مصلحت نظام
با توجه به اطلاق این بد و ماده و همچنین ماده ۳۳ از همین قانون که شروع به فعالیت کارگزاری، کارگزاری/ معامله‌گری و بازارگردانی به هر شکل و تحت هرعنوان منوط به عضویت در کانون مربوط و رعایت مقررات این قانون و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی آن است و با توجه به اهداف این قانون که حمایت از سرمایه‌گذاران می‌باشد، برای انجام معاملات در بازار فارکس نیاز به عضویت کارگزاران در کانون مربوط و اخذ مجوز می‌باشد. فارکس در واقع نوعی شرط‌بندی است همان‌طور که ملاحظه شد ادعای طرفداران فارکس این است که در این بازار معامله گران به خرید و فروش ارز می‌پردازند و بسیاری از سایتها به شما انواع معاملات در فارکس را معرفی می‌کنند، اما واقعیت این است که در فارکس هیچ ارزی خرید و فروش نمی‌شود، بلکه معامله گر فقط نرخ ارز را حدس می‌زند و شرط‌بندی می‌کند که نرخ تبدیل، افزایش پیدا می‌کند یا کاهش. برای روشن شدن موضوع ابتدا یک مثال غیر ارزی ارائه می‌شود: مثال غیر فارکسی فرض کنید سایت فروشگاهی وجود دارد که می‌توانید از طریق آن، گوشی آیفون خریداری کنید یا بفروشید. در صفحه اول این سایت یک شمارنده وجود دارد که مدام در حال تغییر است، این شمارنده، تغییر قیمت آیفون را بر اساس شرایط بازار نشان می‌دهد. اگر قیمت آیفون ۱۰۰۰ دلار باشد، می‌توان به این صورت نوشت: iPhone/USD = ۱۰۰۰ به این معنا که یک عدد گوشی آیفون معادل ۱۰۰۰ دلار آمریکا است. و اگر آیفون به یورو قیمت‌گذاری شود باز به این صورت است یعنی اگر قیمت فعلی آیفون ۹۰۰ یورو باشد، می‌توان به این صورت نوشت: iPhone/EUR = ۹۰ به این معنا که یک عدد گوشی آیفون معادل ۹۰۰ یورو است؛ در این مثال ملاک قیمت‌گذاری، دلار آمریکا قرار می‌دهیم. همچنین فرض می‌کنیم شما کسی هستید که به این بالا و پایین رفتن قیمت‌ها علاقه‌مند هستید این تغییر قیمت‌ها را پیگیری می‌کنید در حالی که چه بسا از آیفون و سیستم عامل آی او اس خوشتان نمی‌آید، و در عوض طرفدار اندروید هستید! اما از پیش‌بینی تغییرات قیمت آن لذت می‌برید و حتی حاضر هستید در این مورد با کسی شرط‌بندی کنید و می‌خواهید شانس‌تان را امتحان کنید، و از این پیش‌بینی سودی به جیب بزنید که با سود حاصله، آخرین مدل یک گوشی اندرویدی را بخرید. فرض کنید سایت دومی هم وجود دارد که یک سایت شرط‌بندی است و روی تغییرات قیمت آیفون که در روی سایت اول درج می‌شود شرط‌بندی می‌کند یعنی تغییرات قیمت سایت اول (سایت فروشگاه)، را رصد نموده و این تغییرات را نمایش می‌دهد و این دو سایت کاملاً مجزا از هم هستند. سایت دوم در واقع تابلو اعلانات یا تابلو امتیاز سایت اول است که هرچیزی که در وبسایت اول رخ می‌دهد را با عدد نشان می‌دهد، و آمار و اعدادش کاملاً به‌روز است اما قیمت فعلی گوشی آیفون را نشان نمی‌دهد و در واقع شما در سایت دوم فقط می‌توانید افزایش یا کاهش قیمت را ببینید و روی آن شرط‌بندی کنید. شرط‌بندی هم به این صورت انجام می‌شود: شما و این سایت تواقق می‌کنید که هرکس برنده شرط‌بندی شود، میزان تغییر قیمت گوشی آیفون را به طرف دیگر پرداخت کند. یکی از طرفین بعد از بسته شدن شرط‌بندی باید مابه‌التفاوت شرط را پرداخت کند و این بستگی به این دارد که قیمت بالا برود یا پایین بیاید. اگر تغییر به نفع شما باشد و قیمت بالا برود و شما برنده بازی شوید، سایت به شما مابه‌التفاوت را پرداخت می‌کند. و اگر تغییر به نفع سایت باشد و قیمت پایین بیاید و شما بازی را ببازید، شما به سایت مابه‌التفاوت را پرداخت می‌کنید یا به عبارتی مبلغی که قبلاً در حساب کاربری خود در سایت پرداخت کردید را از دست می‌دهید. برای مثال، قیمت فعلی گوشی آیفون ۹۰۰ دلار است. شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت آن در یک بازه زمانی مشخص (مثلا از الان تا دو ساعت آینده) از ۹۰۰ دلار بالاتر می‌رود و روی این شرط‌بندی می‌کنید. برای این منظور شما باید ۱۰۰ دلار به عنوان سپرده تضمینی به سایت شرط‌بندی پرداخت کنید تا شرط شما را قبول کند. سایت این مبلغ را می‌گیرد به خاطر اینکه بعضی‌ها وقتی بازی را می‌بازند، غیبشان می‌زند و پول را پرداخت نمی‌کنند. حال اگر در این بازه تعیین شده، قیمت آیفون پایین بیاید (مثلا رسید به۸۰۰ دلار)، در این صورت شرط‌بندی را باختید و به‌طور خودکار بسته می‌شود و سایت ۱۰۰ دلار شما را برای خودش برمی‌دارد (که همان مابه‌التفاوتی است که شما باید پرداخت کنید). اما اگر قیمت گوشی آیفون در مدت تعیین شده بالا رفت مثلاً بعد از یک ساعت به مبلغ ۱۱۰۰ دلار رسید شما می‌توانید منتظر یک ساعت بعد نشدید و در آن قیمت شرط‌بندی را ببندید، در این صورت سایت به شما ۲۰۰ دلار پرداخت خواهد کرد که ۱۰۰ دلار آن مابه‌التفاوت قیمتی است که شرط‌بندی را با آن شروع کردید (۹۰۰ دلار) و ۱۰۰ دلار هم مبلغ سپرده تضمینی است که قبلاً به حساب سایت واریز کردید. البته ممکن است شما تا پایان دو ساعت منتظر بمانید و در این مدت احتمال دارد که قیمت آیفون خیلی بیشتر از ۱۱۰۰ دلار شود که در این صورت سود شما بیشتر خواهد بود اما این احتمال هم هست که قیمت آیفون از این مبلغ پایین بیاید که در این صورت سود شما کمتر خواهد شد و احتمال باخت هم وجود دارد. پس شما با شرط‌بندی در سایت دوم، خریدی از سایت اول انجام نمی‌دهید (نه آیفونی خریدید و نه آیفونی فروختید) و اساساً کاری با سایت اول ندارید بلکه شما فقط تغییرات قیمت سایت اول را در تابلوی سایت دوم پیش‌بینی کردید، و روی پیش‌بینی‌تان شرط‌بندی نمودید. مثال فارکسی حال همین مثال را روی جفت ارزها جاری می‌کنیم: معامله در بازار فارکس (یا FX) به معنای شرط‌بندی روی نرخ تبدیل یک ارز در برابر ارز دیگر است؛ به عنوان مثال، اگر هنگام انجام معاملات در فارکس EUR/USD، پیش‌بینی شما این است قیمت یورو نسبت به دلار آمریکا بالا می‌رود، روی «خرید» کلیک می‌کنید، این «خرید» بدین معناست که شما با بروکرتان روی بالا رفتن قیمت فعلی شرط‌بندی می‌کنید. اما اگر پیش‌بینی شما این است که قیمت یورو نسبت به دلار آمریکا پایین می‌رود، روی «فروش» کلیک می‌کنید، این «فروش» بدین معناست که شما با بروکرتان روی پایین آمدن قیمت فعلی شرط‌بندی می‌کنید. در هر حال شما واقعاً مالک ارز نیستید و اساساً ارزی خرید و فورش نمی‌شود و این معامله مثل معاملات سهام نیست؛ زیرا در معاملات سهام وقتی مثلاً سهام شرکت اپل را می‌خرید، مالک سهام اپل هستید و می‌توانید به عنوان سهام دار در مجمع سالانه آن شرکت نموده و با رای خود در مقدرات شرکت اثر گذار باشید، در صورتی که در معاملات فارکس این‌طور نیست و شما مالک چیزی نیستید. حال که معلوم شد در بازار فارکس روی افزایش یا کاهش نرخ تبدیل ارز شرط‌بندی می‌شود، سؤال این است که نرخ تبدیل ارز در فارکس چگونه تعیین می‌شود؟ پاسخ این است که نرخ‌های ارز فارکس از «بازار اسپات» یا «بازار نقدی فارکس» تعیین می‌شود. در بازار اسپات، معاملات بین معامله‌گران اصلی - که به «فروشندگان FX» معروف هستند - انجام می‌شود. به معامله‌گران اصلی، «دیلرهای فارکس» هم گفته می‌شود. در بازار اسپات قراردادهای معاملات واقعی ارزها مورد معامله قرار می‌گیرد و به‌طور مشخص‌تر می‌توان گفت: قراردادهای معاملات واقعی ارزها، مبادله فیزیکی و واقعی ارزهای اصلی را، با نرخ تبدیل مشخصی تعیین می‌کنند؛ بنابراین در بازار اسپات هم خود ارزها معامله نمی‌شود، بلکه قراردادی شامل مبادله واقعی و فیزیکی ارزهای اصلی مورد معامله قرار می‌گیرد؛ مثلاً اگر کسی بخواهد در بازار اسپات EUR/USD بخرد، به این معنی است که قراردادی را معامله می‌کند که در ازای دلار آمریکا، مقدار مشخصی یورو را با قیمت توافقی دریافت خواهد کرد. نرخ اسپات که به آن «قیمت اسپات یا پرایس اسپات» هم گفته می‌شود، «قیمت فعلی بازار» (نرخ تبدیل) یک جفت‌ارز است، این قیمت هنگام معامله تعیین می‌گردد و مبادله واقعی و فیزیکی جفت‌ارز، فوری و در لحظه معامله انجام می‌گیرد. (البته معمولاً در واقعیت دو روز طول می‌کشد تا تراکنش‌ها تسویه شود) وقتی کارگزار (بروکر) در سایت یا پلتفرم معاملاتی‌اش قیمت‌ها را می‌گذارد، در واقع این نرخ‌ها را از بازار اسپات به عنوان مرجع بازخوانی می‌کند. حکم شرعی فارکس اگر در بازار فارکس واقعاً معامله جفت ارز صورت می‌گرفت بدین معنا که طرفین مثلاً دلار را با پوند یا یورو به صورت واقعی هر چند در بستر اینترنت معامله می‌کردند اشکال شرعی نداشت همچنانکه معامله ارز به صورت فیزیکی از طریق صرافی‌ها هم اشکالی شرعی ندارد. اما همان‌طور که در موضوع‌شناسی گفته شد در بازار فارکس - برخلاف ادعای طرفداران آن - هیچ تبادل ارزی به صورت واقعی صورت نمی‌پذیرد بلکه فقط روی تغییرات نرخ جفت‌ارزها پیش‌بینی انجام می‌شود به عبارتی این معاملات به صورت قرارداد مابه تفاوت یا CFD انجام می‌شود یعنی شما به عنوان معامله‌گر در واقع هیچ چیز مشخصی را خرید و فروش نمی‌کنید، بلکه هنگام انجام معاملات در فارکس، شما فقط نرخ ارز را برای یک بازه زمانی مشخص حدس می‌زنید اگر حدس شما در آن زمان درست از آب در بیاید شما برنده هستید. مراجع عظام تقلید در پاسخ به استفتائاتی که در خصوص فارکس از ایشان شده، نظرات خود را مرقوم فرمودند که در این قسمت بخشی از آنها را مرور می‌کنیم: سؤال الف. در بازارهای مالی بین‌المللی یک قراردادی به نام cfd است که در آن، طرفین معامله بدون اینکه مالک ارز یا سهم یا کالایی باشند، اقدام به خریدوفروش آن می‌کنند. درواقع به جای خریدوفروش عین مال مورد معامله، ارزش آن را مبادله می‌کنند. به این صورت که طرفین بر قیمتی توافق می‌کنند؛ کسی که انتظار افزایش قیمت را دارد نقش خریدار و کسی که انتظار کاهش قیمت را دارد، نقش فروشنده را ایفا می‌کند و طرفین از اختلاف قیمت خریدوفروش، کسب سود یا زیان می‌کنند، به‌عبارت دیگر؛ معامله روی خود ارز یا طلا و امثال آن نیست، بلکه روی مابه‌التفاوت مثلاً جفت‌ارز (مانند تفاوت یِن با دلار) است و از طرف دیگر نیز امکان تحویل ارز یا کالا در این نوع قرارداد وجود ندارد و اساساً ارز یا کالایی خریدوفروش نمی‌شود (امروزه از این نوع قرارداد در بازارهایی به نام فارکس که توسط کارگزاری‌هایی انجام می‌گیرد استفاده می‌شود. در بازار فارکس بین‌المللی مبادله ارز به‌صورت واقعی نیز انجام می‌گیرد خصوصاً توسط بانک‌ها ولی کاربران ایرانی به‌خاطر تحریم‌ها به این بازار دسترسی ندارند) با توجه به اینکه امروزه به‌خاطر وضعیت بد بازار بورس، کاربران ایرانی به این نوع معاملات اقبال زیادی پیدا کرده‌اند لطفاً بفرمایید ورود به چنین معاملاتی از جهت تکلیفی چه حکمی دارد و از نظر وضعی نیز اصل معامله آیا صحیح است و سود دریافتی را انسان مالک می‌شود؟ ب. درصورتی‌که این معامله باطل باشد و فرد قبلاً از طریق این معاملات سودی به‌دست آورده باشد وظیفه‌اش در قبال آن چیست؟ ج. تکلیف اصل سرمایه‌ای که در این معاملات سرمایه‌گذاری کرده است چیست؟ آیا می‌تواند اصل آن را بیرون بکشد و مالک آن باشد یا نیاز به اجازه از حاکم شرع است؟ آیت‌الله خامنه‌ای به‌طورکلی، صحت معاملات در این‌گونه بازارها متوقف بر رعایت ضوابط شرعی و قانونی است. بنا به گفته برخی کارشناسان، کارگزاران این‌گونه بازار دو دسته‌اند: دسته اول که اکثر مدعیان کارگزاری از این دسته‌اند، صرفاً یک صفحه مجازی در فضای اینترنت تشکیل داده‌اند و حضور واقعی در بازار ارز ندارند، این گروه پول مشتریان را دریافت و برای اهداف و برنامه‌های خود استفاده می‌کنند و فقط یک صفحه اینترنتی برای مشتری اختصاص می‌دهند که مشتری در آن مشغول معاملات به ظاهر ارزی می‌شود؛ بنابراین، معاملات انجام‌شده غیرواقعی و باطل است و موجب ملکیت درآمد حاصله نمی‌شود. دسته دوم کارگزاران واقعی هستند که حضور واقعی در بازار ارز دارند و با پول مشتری اقدام به خریدوفروش ارز می‌کنند که با رعایت ضوابط شرعی و قانونی فی‌نفسه اشکال ندارد، ولی باید به نکات زیر توجه شود:
- معاملات باید به‌صورت واقعی و خریدوفروش ارز باشد؛ بنابراین اگر کسب درآمد بر اساس پیش‌بینی نوسانات قیمت ارز باشد مشروع نیست.
- معاملات اهرمی که با اعتبارگرفتن از کارگزار انجام می‌شود، اگر ماهیت قرض همراه با سود داشته باشد، ربا و حرام است.
ادله قائلین به جواز
آیت‌الله سیستانی جواب دفتر: حضرت آقا مدظله در این مورد اظهارنظر نمی‌فرمایند و مکلف در این مسئله می‌تواند -با رعایت ضوابط- به مجتهد اعلم بعدی رجوع کند. آیت‌الله شبیری زنجانی الف. در فرض سؤال که خریدوفروشِ ارزش مال است نه خود مال، معاملات مذکور مشروع نیست. ب. در فرض عدم اطمینان به رضایت کسانی که -درنتیجه خریدوفروش‌ها- اموالشان در دست شماست، اگر احتمال مسلمان‌بودنشان وجود دارد باید ردّمظالم بدهید؛ به این ترتیب که مجموع سودهایی را که در طول مدت سرمایه‌گذاری به حسابتان آمده، محاسبه نمایید و ردّمظالم بدهید. ج. اصل سرمایه‌اش را خارج کند. آیت‌الله صافی گلپایگانی از آنجایی‌که معامله در بازار مذکور صوری است و لذا معاملات واقعه در آن صحیح نمی‌باشد. آیت‌الله مکارم شیرازی الف. با توجه به اینکه فارکس و موارد مشابه آن، شرایط شرعیه معاملات را ندارد و کالا و ارز مبادله‌شده در این بازار قابلیت تحویل به خریدار را ندارد، جایز نیست. ب. سود حاصل‌شده از این بازار را به فقرا و نیازمندان صدقه دهند و چنان‌چه خودشان نیازمند باشند می‌توانند به مقدار رفع نیاز از آن استفاده کنند. ج. مجاز به استفاده از اصل سرمایه خود هستند، اما ورود مجدد به چنین معاملاتی جایز نیست. آیت‌الله نوری همدانی بازار فارکس و معاملات آن، صورت شرعی ندارد؛ معاملات مذکور باطل است و باید سرمایه از بازار مذکور خارج شود.