انتقال خون (منابع مطالعاتی)

آخرین ویرایش: ۱۴۰۲/۵/۲۹

---

همه منابع مطالعاتی

انتقال خون از موضوعات مهم فقه معاصر است. این اهمیت ریشه در پیشرفت دانش پزشکی و استفاده متفاوت از خون به‌ویژه خون انسان و فرآورده‌های آن دارد. بنابر نظر فقها جواز انتقال خون مترتب به غرض عقلایی مانند درمان و نجات بیمار است. مسئله فقهی مورد مناقشه در این زمینه بحث انتقال خون آلوده می‌باشد. انتقال غیرعمدی خون آلوده به اشخاص دیگر موجب پرداخت خسارت (دیه یا ارش) است، اما پرداخت هزینه درمان فرد دریافت‌کننده محل اختلاف است.

انتقال خون به‌صورت عمدی به خود یا شخص دیگر از نظر حکم تکلیفی مشمول ادله حرمت اضرار و حرام است و از نظر حکم وضعی، شخص انتقال‌دهنده اگر به خودش خون را انتقال داده است مستحق تعزیر می‌باشد. اما در مورد انتقال به شخص دیگر دو صورت دارد: پیش از تحقق نتیجه زیان‌بار و بعد از آن.

بنابر صورت اول، مجازات تعزیری انتقال‌دهنده به سبب ایجاد آسیب در دیگری مانعی ندارد. اما در صورت دوم اگر انتقال خون منجر به فوت گیرنده خون شود، انتقال‌دهنده محکوم به قصاص است. اما اگر انتقال خون، مرگ گیرنده آن را در پی نداشته باشد در مورد کیفیت و نحوه مجازات عامل انتقال اختلاف نظر وجود دارد.

انتقال خون با چالش‌ها و مسائل دیگری نیز در فقه معاصر مواجه است از جمله‌ می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: آیا وضعیت خاص شخص دریافت‌کننده مانند کهولت سن یا وجود بیماری دیگری در او، بر مجازات عامل انتقال تأثیر‌گذار است؟ آیا می‌توان انتقال‌دهنده را به پرداخت هزینه درمان گیرنده خون به عنوان هزینه مازاد بر دیه ملزم کرد یا خیر؟ بنابر حکم به قصاص عامل انتقال خون در صورت عدم فوت دریافت‌کننده خون آلوده، نحوه قصاص چگونه است؟ فروش خون آلوده با علم فروشنده به انتقال آن به شخص دیگر چه حکمی دارد؟

درباره این موضوع انواع منابع مطالعاتی با رویکرد فقهی و حقوقی در این صفحه جمع‌آوری شده است.

کتاب‌ها

فارسی

1. بررسی فقهی قوانین خون و فرآورده‌های خونی، غلامرضا مهدیزاده جرجافکی، قم، زمینه‌سازان ظهور امام‌عصر (عج)، ۱۳۹۹ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
2. حقوق طب انتقال خون، احمد امی، تهران، انتشارات حقوقی، بهار ۱۳۹۷ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
3. تحلیل و بررسی بیع خون، محسن درانی، تهران، چراغ دانش، ۱۳۹۶ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
4. خون و اهدای آن از نظر اسلام همراه با: مروری برکلیات خون‌شناسی دستگاه گردش خون و اهدای خون، سید علی صباغ دارابی و علی حسنی، مشهد، سازمان انتقال خون ایران، اداره کل منطقه‌ای آموزشی انتقال خون استان خراسان‏‫‏، ۱۳۸۰ش.

عربی

1. التحریم المتعلق بالدم و حکم نقل‌الدم، عبلة الکحلاوی، قاهره، مصر، دارالرشاد، ۲۰۰۴م.
2. الأحکام الشرعیة و القانونیّة للتصرفات الواردة علی الدم، محمد عبدالظاهر حسین، قاهره، مصر، دارالنهضة العربیة،۲۰۰۳م.
3. مدی مشروعیّة الإستشفاء بالدم البشري و أثر التصرف فیه في الفقه الإسلامی و القانون المدني، محمد عبدالمقصود حسن داود، اسکندریه، مصر، دارالجامعة الجدیدة للنشر، ۱۹۹۹م.
4. نقل‌الدم و أحکامه الشرعیة، محمد صافی، حمص، سوریه، مؤسسة الزعبى للطباعة و النشر،۱۹۷۳م.

مقاله‌ها

فارسی

1. مسئولیت فقهی- حقوقی پزشک و پرستار در روند انتقال خون، احمد امی، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، دوره ۱، شماره ۴، زمستان۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
2. روش‌های جبران خسارت ناشی از انتقال خون آلوده در ایران، رضوان ملک‌آرا، دوفصلنامه تحقیقات حقوق قضایی، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید
3. کارایی اقتصادی حقوق طب انتقال خون، احمد امی، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۵۲، بهار ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید
4. دامنه مسؤولیت مدنی مراجع دولتی و عمومی در جبران زیان ناشی از انتقال خون، فریدون نهرینی و مریم احمدی پرتوی، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۴۴، بهار ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید
5. جرم انگاری انتقال عمدی بیماری از طریق اهدا عضو یا خون آلوده، مهدی سمندری بهراسمان، فصلنامه مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، شماره ۱، ۱۳۹۷ش.
6. خرید و فروش خون از منظر فقه امامیه، معصومه مطلبی، سید محمد شفیعی مازندرانی، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، دوره ۶، شماره ۲۲، زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید
7. درنگی در انتقال خون از دیدگاه فقه جزایی، حسین ناصری مقدم و هاجر رضایی، فصلنامه کاوشی نو در فقه، سال بیست و دوم، شماره ۳، پاییز۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید
8. تحلیل حقوقی کدهای اخلاقی اهدا و انتقال خون، محمود عباسی و علی‌اکبر پورفتح‌الله و ابوالفضل اصغری، فصلنامه اخلاق زیستی، شماره ۱۶، تابستان ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید
9. نقش بیمه در جبران خسارت ناشی از انتقال خون، علی رفیعی و راضیه محسنی، نخستین کنگره بین‌المللی جامع حقوق، ۱۳۹۴ش.
10. مسؤولیت مدنی ایراد خسارت معنوی ناشی از بیماری‌های ایدز و هپاتیت در اثر انتقال خون آلوده، با نگاهی به پرونده هموفیلی‌ها، محسن کاظمی و محمد روشن و شجاع روزبهانی، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره۳۰، پاییز۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید
11. اثبات فقهی صحت و حلیت خرید و فروش خون، جعفر ارجمند دانش و دکتر سید محمدرضا آیتی، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب، سال هفتم، شماره ۲۲، زمستان ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید
12. حقوق بیماران در استفاده از فرآورده‌های خونی، مصطفی نصیری، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۲۸، بهار ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید
13. در تأمل یک رأی در زمینهٔ مسئولیت مدنی ناشی از انتقال خون‌های آلوده، عباس میرشکاری و زینب فرازمند و زهرا علی‌اکبر نیشابوری، مجله اندیشمندان حقوق، شماره ۳، بهار۱۳۹۲ش.
14. مسؤولیت مدنی بدون تقصیر ناشی از انتقال خون آلوده، نسرین کریمی، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۱۴، پاییز ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید
15. انتقال بیماری ایدز از طریق تماس جنسی و انتقال خون؛ از آثار حقوقی تا پیامدهای کیفری، محمود عباسی و لادن عباسیان و سید رضا احسان‌پور و افسانه قنبری، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۴، بهار۱۳۸۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید
16. مسئولیت کیفری ناشی از انتقال ایدز و عوامل رافع آن؛ مطالعه تطبیقی در حقوق ایران، کانادا و فقه امامیه، سید مصطفی مصطفوی و سید رضا احسان‌پور، دوفصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۲۶، پاییز و زمستان۱۳۸۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید
17. مسئولیت مدنی ناشی از انتقال خون آلوده، محمود کاظمی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، شماره ۳، پاییز ۱۳۸۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید
18. خرید و فروش خون، علی زمانی قمشه‌ای، مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی(س) «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، جلد ۱۱، زمستان ۱۳۷۴ش.
19. خرید و فروش خون، اسماعیل اسماعیلی، فصلنامه کاوشی نو در فقه، سال اول، شماره ۱، ۱۳۷۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید

عربی

1. التبرع بالدم: دراسة فقهية مقارنة، حسان بن جاسم الهایس، مجلة أبحاث‌، جامعة الحديدة - كلية التربية بالحديدة، شماره ۱۴، یمن، ۲۱۹م. مقاله را از اینجا بخوانید
2. فقه صدقةالدم شرعاً و واقعاً، محمد الحراق، مجلة الفقه و القانون، صلاح‌الدين دكداك، شماره ۵۹، مغرب، ۲۰۱۷م. مقاله را از اینجا بخوانید
3. دم‌الإنسان في الميزان الشرعي، محمد إسماعيل أحمد العطيوي، مجلة دارالإفتاء المصرية، مجلد ۶، شماره ۱۶، مصر، ۲۰۱۴م. مقاله را از اینجا بخوانید
4. خطأ الطبيب في الإصابة بالمرض أثناء نقل الدم، أديبة محمد أبوقر، مجلة الجامعة الأسمرية الإسلامية، الجامعة الأسمرية الإسلامية، شماره ۲۲، لیبی، ۲۰۱۴م. مقاله را از اینجا بخوانید
5. نقل‌ دم أو عضو أو جزئه من انسان إلى آخر، الرئاسة العامة للبحوث العلمية و الإفتاء. اللجنة الدائمة للبحوث العلمية و الإفتاء، مجلة الهداية، المجلس الإسلامي الأعلى، مجلد ۴۰، شماره ۱۸۷، تونس، ۲۰۱۳م.
6. نقل‌الدم بين الطب و الفقه، عبد‌الله علي الصيفي، محمد محمود الطوالبة، المجلة الأردنیة في الدراسات الإسلامیة، جامعة آل البيت، مجلد ۱۱، شماره ۱، اردن، ۲۰۱۲م. مقاله را از اینجا بخوانید
7. التبرع بالدم في ضوء الشرع و الطب، خالد سعد النجار، الجندي المسلم، القوات المسلحة - إدارة الشؤون الدينية، مجلد ۳۶، شماره ۱۲۳، عربستان سعودی، ۲۰۰۶م. مقاله را از اینجا بخوانید
8. أحكام بيع الأعيان النجسة و مدى الانتفاع بها و بنقل‌الدم و الترقيعات الجلدية، محمد فالح مطلق بني صالح، مجلة مؤتة للبحوث و الدراسات - سلسلة العلوم الإنسانية و الاجتماعية، جامعة مؤتة، مجلد ۱۸، شماره ۵، اردن، ۲۰۰۳م. مقاله را از اینجا بخوانید
9. الآثار المترتبة على نقل‌الدم البشري للأشخاص في الفقه الإسلامي و القانون الوضعي، مصطفى محمد عرجاوي، مجلة الشريعة والدراسات الإسلامية، جامعة الكويت - مجلس النشر العلمي، مجلد ۱۷، شماره ۴۸، ۲۰۰۲م. مقاله را از اینجا بخوانید
10. نقل‌الدم و أحكامه الشرعية، محمد عبدالجواد النتشة، مجلة الحكمة، نخبة من علماء الدول الإسلامية، شماره ۱۲، عربستان سعودی، ۱۹۹۷م.
11. أحكام نقل‌الدم في الشريعة الإسلامية، جاد الحق علي جاد الحق، مجلة إتحاد الجامعات العربية لدراسات و بحوث الشريعة الإسلامية، جامعة الأزهر، مجلد ۱، شماره ۱، مصر، ۱۹۹۴م.
12. الإجتهاد الفقهي للتبرع بالدم و نقله، مناع بن خليل القطان، مجلة المجمع الفقهي الإسلامي، رابطة العالم الإسلامي - المجمع الفقهي الإسلامي، مجلد ۲، شماره ۳، عربستان سعودی، ۱۹۸۹م. مقاله را از اینجا بخوانید
13. نقل‌‌ دم أو عضو أو جزئه من إنسان إلى آخر، الرئاسة العامة للبحوث العلمية و الإفتاء. اللجنة الدائمة للبحوث العلمية و الإفتاء، مجلة البحوث الإسلامية، الرئاسة العامة للبحوث العلمية و الافتاء، شماره ۲۲، عربستان سعودی، ۱۹۸۸م. مقاله را از اینجا بخوانید
14. حكم العلاج بنقل دم للإنسان أو نقل أعضاء أو أجزاء منها، أحمد فهمي أبو‌سنة، مجلة المجمع الفقهي الإسلامي، رابطة العالم الإسلامي - المجمع الفقهي الإسلامي، مجلد ۱، شماره ۱، عربستان سعودی، ۱۹۸۷م. مقاله را از اینجا بخوانید
15. حكم نقل‌الدم، خلیل حمیض، مجلة الأمة، رئاسة المحاكم الشرعية و الشؤون الدينية، مجلد ۳، شماره ۲۸، قطر، ۱۹۸۳م.
16. نقل‌الدم و احكامه الشرعية، محمود ناظم نسیمی، مجلة حضارة الإسلام، مصطفی السباعي، مجلد ۱۵، شماره ۱، سوریه،۱۹۷۴م.

پایان‌نامه‌ها

فارسی

1. تحلیل ابعاد حقوق خون از منظر حقوق خصوصی، مریم احمدی پرتوی، پایان‌نامه دکتری، پردیس بین‌المللی کیش، دانشگاه تهران، ۱۳۹۶ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه،
2. داد و ستد خون در فقه و حقوق، هرمز گرجی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، مجتمع دانشگاهی ولی‌عصر (عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
3. مسئولیت مدنی ناشی از انتقال خون آلوده در حقوق ایران، راضیه محسنی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
4. انتقال خون در فقه امامیه و حقوق موضوعهٔ ایران، وحیده رشدی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
5. بررسی فقهی خرید و فروش خون از دیدگاه مذاهب خمسه و حقوق ایران، روح‌الله آب‌روشن، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم انسانی- گروه معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب، ۱۳۹۳ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
6. مسئولیت مدنی ناشی از انتقال خون و عضو آلوده، مینا غیاثی اصفهانی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده حقوق، مؤسسه آموزش‌عالی غیرانتفاعی کار، ۱۳۹۱ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
7. مسئولیت مدنی ناشی از انتقال بیماری‌های خونی و مقاربتی، محمود قطبی‌فر، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق، ۱۳۹۰ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
8. ب‍ررس‍ی اح‍ک‍ام خ‍ون در ف‍ق‍ه‍. ش‍ی‍ع‍ه، ح‍م‍ی‍ده ص‍ف‍وی‍ان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دان‍ش‍ک‍ده ال‍ه‍ی‍ات، دان‍ش‍گ‍اه آزاد اس‍لام‍ی واحد مشهد، ۱۳۸۳ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه

عربی

1. أحكام نقل‌الدم: دراسة مقارنة، الفاتح عبدالرحمن محمد، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الشريعة و القانون، جامعة أم‌درمان الإسلامية، أم‌درمان(سودان)، ۲۰۱۴م. لینک دسترسی به پایان‌نامه
2. الدم البشري و مدى مشروعية التصرف فيه في الفقه الإسلامي و القانون الوضعي، نافع ممدوح الکبیسي، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية القانون، جامعة بغداد، بغداد(عراق)،۲۰۰۴م.