|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[بیعت]] در [[فقه سیاسی]] یک قرارداد اجتماعی بین کارگزاران سیاسی و افراد جامعه است که مبنای [[مشارکت سیاسی]] مردم در تأسیس و استمرار حکومت است.
| |
| هر حکومت در شکل‌گیری و بقای خود نیازمند مشروعیت است و در نظامهای دموکراتیک این مشروعیت از طریق [[انتخابات]] به دست می‌آید. حال آیا مفهوم بیعت در فقه اسلامی خود نوعی انتخاب به حساب می‌آید و همان کارکرد را دارد؟ آنچه در مفهوم «بیعت» منتوی است، برتری یا ولایتی است که حاکم (به مثابه بیعت گیرنده) بر مردم (به مثابه بیعت‌کننده) دارد.با این وصف، پرسشی که در نظام‌هایی همچون نظام [[ولایت فقیه]] یا هر نظام ولایی دیگر مطرح است این است که آیا بیعت مؤخر از ولایت است یا مقدم بر آن؟ این پرسش بدان معنا است که آیا ولایت حاکم بر مردم، امری است که پیش از بیعت - مثلا از سوی خداوند - جعل شده است یا اینکه خود همین بیعت علت جعل ولایت است؟ در صورتی که شق نخست (تقدم ولایت بر بیعت) را برگزینیم، آنگاه این سوال مطرح می‌شود آیا همچنان بیعت معنایی نزدیک به انتخاب دارد و علاوه بر این مبنای مشروعیت نظام سیاسی است؟ و اگر چنین نیست همچنان این سوال باقی می‌ماند که کارکرد بیعت چیست.
| |
|
| |
| بنا بر پیش‌فرض‌های کلامی فقه اسلامی، عموم فقیهان بر این باورند که مشروعیت [[حکومت اسلامی]] مستند به اراده خداوند است و تأییدِ مردمی فقط رهگذری برای فعلیت یافتن اراده الهی است. این ادعا می‌تواند مبنایی برای تعیین کارکرد بیعت و جایگاه آن در نظام سیاسی اسلام باشد. یکی از پیامدهای این نگاه این است که بیعت شرط کافیِ مشروعیت حاکم نیست. حاکم بایستی واجد شرایطی - همچون عدالت، توانمندی سیاسی و تسلط به مبانی دینی - باشد که او را شایسته قرار گرفتن در مسند حکومت گرداند. از این رو می‌توا برای بیعت ظوابطی در نظر گرفت که خود مبنای مشروعیت بیعت هستند. طبق این ظوابط اگر جامعه‌‌ای از بیعت با فرد شایسته عدول کرد و با فردی ناشایسته بعیت نمود، در این صورت از شروعیت فقهی برخوردار نیست. در اینج تفاوت بیعت با «رأی» و «انتخاب» آشکارتر می‌شد. چرا که این دو مفهوم مبنای مشروعیت برخی نظامهای سیاسی هستند، در حالی که بیعت نه تنها مبنای مشروعیت سیاسی نیست؛ بلکه خود کنشی است که در شرایط خاصی مشروعیت پیدا می‌کند.
| |
|
| |
| ==کتاب== | | ==کتاب== |
| ===فارسی=== | | ===فارسی=== |
| #بیعت و مشارکت سیاسی در اسلام، داود رنجبران، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، ۱۴۰۰ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/00/1400416095.pdf فهرست کتاب را اینجا ببینید.]
| |
| #جایگاه تشریع، شورا و بیعت در فقه و حقوق اسلامی، محمد جعفری‌هرندی، تهران، هفتان، ۱۳۹۵ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/95/95a12202.pdf فهرست کتاب را اینجا ببینید.]
| |
| #بیعت در فقه سیاسی شیعه، علی شیرخانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/90/90127041.pdf فهرست کتاب را اینجا ببینید.]
| |
| #مبانی مشروعیت حکومت: جایگاه رای و بیعت در اندیشه اسلامی، اب‍وال‍ف‍ض‍ل م‍وس‍وی‍ان، تهران، ذک‍ر، ۱۳۸۱ش.
| |
|
| |
| ===عربی=== | | ===عربی=== |
| #الاخوان المسلمون الأنتشار العالمي ومفهوم البيعة، فخر أبو عواد، امارات متحده عربی، مرکز الإمارات للدراسات و البحوث الاستراتيجیة، ۲۰۱۴م.
| |
| #البيعة في الإسلام: تاريخها وأقسامها بين النظرية والتطبيق، أحمد محمود آل محمود، دار ومكتبة البيارق للنشر والتوزيع، عراق، ۲۰۰۱ م.
| |
| #البيعة عند مفكرى اهل السنة والعقد الاجتماعى فى الفكر السياسى الحديث : دراسة مقارنة فى الفلسفة السياسية، أحمد فؤاد عبدالجواد عبدالمجيد، مصر، دار قباء للطباعة والنشر والتوزيع، ۱۹۹۸م.
| |
| #البیعة ف‍ی النظام ال‍س‍ی‍اس‍ی الاس‍لام‍ی و ت‍طب‍ی‍ق‍ات‍ه‍ا ف‍ی ال‍ح‍ی‍اة ال‍س‍ی‍اس‍ی‍ه ال‍م‍ع‍اص‍ر، اح‍م‍دص‍دی‍ق عبدالرحمن، ق‍اه‍ره، م‍ک‍ت‍ب‍ه وه‍ب‍ه، ۱۹۹۸م / ۱۴۰۸ق.
| |
| #البیعه والخلافة ف‍ی‌‌الاس‍لام، ن‍دوة‌ال‍ب‍ی‍ع‍ة والخلافة ف‍ی‌‌الاس‍لام، (ال‍دورة‌ال‍ث‍ان‍ی‍ه) ال‍ع‍ی‍ون، رباط، وزاره الاوقاف والشئون الاسلامیه، ۱۹۹۴م.
| |
| #البيعة ونظام الحكم في الإسلام، علي أمين جابر آل صفا، ایران، الدار الإسلامية للطباعة والنشر،بی‌تا.
| |
|
| |
| ==مقاله== | | ==مقاله== |
| ===فارسی=== | | ===فارسی=== |
| #نسبت‌سنجی درون‌مایه بیعت در اندیشه سیاسی شیعه با ماهیت و کارویژه «رأی» در حقوق اساسی مدرن، حامد نیکونهاد، مهدی زارع، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره ۱۹، بهار ۱۳۹۸ش. [https://csiw.qom.ac.ir/article_1387_5b7ffca2ebfa8ab9b01ca10cc890bb54.pdf مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #واکاوی نسبت مشروعیت و بیعت در حکومت علوی، تقی محدر، محمدجواد یاوری سرتختی، [[فصلنامه حکومت اسلامی]]، شماره ۸۹، پاییز ۱۳۹۷ش. [http://mag.rcipt.ir/article_85444_6bf1bd8abf39f1f0619991f1f6220e23.pdf مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #جایگاه تشریع، شورا و بیعت، مسعود بهرامیان، فصلنامه نقد کتاب تاریخ، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۹۶ش.
| |
| #شرط و شروط یک تنفیذ؛ بررسی تفاوت نظام بیعت و نظام رأی در اداره جامعه، محمدمهدی میرباقری، ماهنامه سوره اندیشه، شماره ۷۱ - ۷۰، شهریور و مهر ۱۳۹۲ش.
| |
| #آیا بیعت اساس حکومت اسلامی را تشکیل می‌دهد؟، جعفر سبحانی، درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره ۶۲۰، دی ۱۳۹۱ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/974744/آیا-بیعت-اساس-حکومت-اسلامی-را-تشکیل-می-دهد مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #بیعت، سازوکار مشارکت سیاسی مردم در حکومت مهدوی، خدامراد سلیمیان، فصلنامه انتظار موعود، شماره ۳۷، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش.
| |
| #بیعت در نظام ولایت فقیه و قانون اساسی، عباس پسندیده، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۴۷، بهار ۱۳۸۷ش. [http://www.rcipt.ir/pdfmagazines/047/03.pdf مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #مردم سالاری، بیعت و ولایت، سید وحید مصباح، دوفصلنامه پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره ۷۱، مرداد و شهریور ۱۳۸۷ش. [https://rasekhoon.net/article/show/160892/مردم-سالاري-بيعت-و-ولايت متن مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #جایگاه بیعت و انتخابات در نظام سیاسی اسلام، احسان پورحسین، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۳۹ و ۴۰، پاییز و زمستان ۱۳۸۶ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/716750/جایگاه-بیعت-و-انتخابات-در-نظام-سیاسی-اسلام مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #بیعت و قدرت: بررسی نقش بیعت در اندیشه سیاسی اسلام، عباس پسندیده، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۴۶، زمستان ۱۳۸۶ش. [http://ensani.ir/fa/article/download/220576 مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #«بیعت» پیش از دموکراسی، بررسی اصل «بیعت» در ساختار سیاسی اسلام، محمدرحیم عیوضی، ماهنامه زمانه، سال سوم، شماره ۲۴، شهريور ۱۳۸۳ش.
| |
| #بیعت و روش سیاسی حکومت علوی، سید سعید روحانی، فصلنامه فرهنگ کوثر، شماره ۵۳، بهار ۱۳۸۲ش. [http://ensani.ir/fa/article/57457 مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #ماهیت بیعت از منظر حدیث شیعه، احمد دیلمی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹، پاییز ۱۳۷۷ش. [http://www.rcipt.ir/pdfmagazines/009/05.pdf مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #بیعت و نقش آن در حکومت اسلامی، محمد فاکر میبدی، وحدت اسلامی، دوره ۱۰، تیر ۱۳۷۶ش.
| |
| #قلمرو شورا، بیعت و انتخابات در حکومت اسلامی، علی اکبر رستمی، علوم و معارف قرآنی، شماره ۴، پاييز ۱۳۷۶ش.
| |
| #بیعت از منظر فقه تطبیقی، محمدمهدی آصفی، دوماهنامه کیهان اندیشه، شماره ۶۲، مهر و آبان ۱۳۷۴ش.
| |
| #تحلیلی فقهی از بیعت، محمدمهدی آصفی، دوماهنامه کیهان اندیشه، شماره ۳۴ ، بهمن و اسفند ۱۳۶۹ش.[http://ensani.ir/fa/article/download/100931 مقاله را اینجا ببینید.]
| |
|
| |
| ===عربی=== | | ===عربی=== |
| #تطبيقات البيعة والانتخاب: دراسة مقارنة، مجلة مركز بابل للدراسات الإنسانية (عراق)، أحمد قاسم حسين الباوي، دوره ۱۲، شماره ۴، ۲۰۲۲م.
| |
| #البيعة في الفقه السياسي الإسلامي: ماهيتها وآلية تطبيقها، صايل أحمد حسن أمارة، مجلة كلية الشريعة والدراسات الإسلامية (قطر)، دوره ۳۵، شماره ۲، ۲۰۱۸م.
| |
| #البیعة وأثرها في الاستقرار الاجتماعي والأمني للمجتمع، عبدالرحمن بن عبيد الرفدي، مجلة كلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنين بالقاهرة (مصر)، دوره ۳، شماره ۳۵، ۲۰۱۸م / ۱۴۴۰م. [https://journals.ekb.eg/article_27685_c95495154b4dc5da81ba34c649eb9111.pdf مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #البيعة في النظام السياسي المغربي، الشلالي الشلالي، مجلة مسالك في الفكر والسياسة والإقتصاد (مراکش)، شماره ۴۹ و ۵۰، ۲۰۱۷م.
| |
| #قراءة في أصول البيعة بالمغرب: مرتكزاتها، وظائفها ودلالاتها، إبراهيم القادري بوتشيش، مجلة عصور الجديدة، دوره ۷، شماره ۲۶، الجزایر، ۲۰۱۷م/ ۱۴۳۸ق.
| |
| #البيعة كنظام للحكم الإسلامي وتطبيقها على نظام البيعة بالمملكة العربية السعودية، مصطفي بن لطفي محمد شاكر، مجلة جامعة الجوف للعلوم الاجتماعية (عربستان)، دوره۲، شماره ۱، ۲۰۱۶م. [https://academia-arabia.com/en/reader/2/94255 مقاله را اینجا ببینید.]
| |
| #البيعة في النظام السياسي الإسلامي: مفهومها، حكمها، أهميتها، التوم محمد المشرف الزين، مجلة دراسات حوض النيل (سودان)، دوره ۸، شماره ۱۶، ۲۰۱۴م.
| |
| #المقدس والإسلام السياسي: دراسة في التوظيف السياسي لنظام البيعة في المغرب، عبدالإله سطي، المجلة العربية لعلم الاجتماع - إضافات، شماره ۲۰ و ۲۱، ۲۰۱۳م.
| |
| #نحو مفهوم جديد لفقه البيعة، معبدالرحيم عمرمحيي الدين، مجلة أمة الإسلام العلمية (سودان)، شماره ۵، ۲۰۱۰م/ ۱۴۳۱ق.
| |
| #البيعة في النظام السياسي المغربي عبر التاريخ : من التنظيم الفقهي الإسلامي إلى التقعيد عرفا دستوريا، عبدالمجيد بوكير، منشورات مجلة الحقوق (مراکش)، سلسلة الأعداد الخاصة، شماره ۲، ۲۰۱۱م.
| |
| #البيعة في النظام السياسي الإسلامي، فيروز عثمان صالح عثمان،مجلة العلوم والبحوث الإسلامية (سودان)، شماره ۱، ۲۰۱۰م.
| |
| #خدعوك فقالوا: ان الشورى والبيعة هما الديمقراطية، سيد القمني، أدب ونقد (مصر)، دوره ۱۸، شماره ۲۰۴، ۲۰۰۲م.
| |
| #البيعة في الإسلام، ومقارنتها بالقانون الدولي العام، السعيد بوركبه، الإحياء (مراکش)، شماره ۱۶، ۲۰۰۰م / ۱۴۲۱ق.
| |
| #تطور مفهوم البيعة في المغرب، الصديق الروندة، الإحياء (مراکش)، شماره ۱۱، ۱۹۹۸م/ ۱۴۱۸ق.
| |
| #البيعة في الفكر السياسي الاسلامي الحسني، عبدالسلام أحمد فيغو، دعوة الحق، شماره ۳۱۴، ۱۹۹۵م/ ۱۴۱۶ق.
| |
| #البيعة والخلافة في الإسلام، الحاج أحمد ابن شقرون، الإحياء (مراکش)، دوره ۴، شماره ۲، ۱۹۸۵م.
| |
|
| |
| ==پایان‌نامه== | | ==پایان‌نامه== |
| ===فارسی=== | | ===فارسی=== |
| #رویکردهای فقهی به نقش مردم در حکومت و بازتاب آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نوید ابراهیم‌تبار، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، کارشناسی ارشد ۱۳۹۵ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/87a076940b59af814b992436e28d8d5f پایان‌نامه را اینجا ببینید.]
| |
| #مقایسه نهاد بیعت در اسلام با انتخابات در نظامهای حقوقی معاصر، امین گراوندی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، ۱۳۹۱ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/415fcd0f7f6cb1c219851dbea210a702/search/f8da85336f8c964054a47c71e3c86e6c پایان‌نامه را اینجا ببینید.]
| |
| #بررسی فقهی کلامی بیعت در اسلام، ایمان حسینیان، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۰ش.
| |
|
| |
| ===عربی=== | | ===عربی=== |
| #البيعة في النظام الإسلامي: مقارنة بالعقد الاجتماعي عند الغربيين، طارق رشيد خميس حرامي الكرخي، کارشناسی ارشد، كلية أصول الدين، الجامعة الإسلامية بغداد، عراق، ۲۰۰۷م / ۱۴۲۷ق.
| |
| #الاستفتاء السياسي و البيعة: بين الفقه و القانون الدستوري، رامي أحمد محمد حجازي، کارشناسی ارشد، جامعة اليرموک، كلية الشريعة والدراسات الإسلامية، الاردن، ۲۰۰۵م.
| |
| #البيعة فقهاً وممارسة: دراسة تطبيقية فى التجربة السودانية، التوم محمد المشرف، رساله دکتری، كلية الآداب، جامعة النيلين، سودان، ۲۰۰۵م / ۱۴۲۶ق.
| |
| #البيعة في الإسلام، أحمد محمود آل محمود، رساله دکتری، المعهد الأعلى لأصول الدين، جامعة الزيتونة، تونس، ۱۹۹۰م / ۱۴۱۰ق.
| |
| #أهل الشورى و أهل البيعة في الإسلام مع المقارنة بالنظام الديمقراطي، محمد إبراهيم محمد إبراهيم، کارشاسی ارشد، معهد الدراسات الاسلامية، جامعة الازهر، مصر، ۱۹۹۰م.
| |
| #البيعة في الكتاب والسنة، بدر بن إبراهيم الصالح الرخيص، کارشناسی ارشد، كلية الدعوة وأصول الدين، جامعة أم القرى، عربستان، ۱۹۸۸م/ ۱۴۰۸ق.
| |
| #البيعة والنص في الفقه السياسي الإسلامي، عبدالعزيز بن فهد بن عبدالعزيز العجلان، کارشناسی ارشد، المعهد العالي للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، عربستان، ۱۹۸۵م / ۱۴۰۵ق.
| |
| #البيعة في النظام السياسي الإسلامي وتطبيقاتها في الحياة السياسية المعاصرة، رملي كابي، کارشناسی ارشد، كلية الشريعة والعلوم الإجتماعية، جامعة أم درمان الاسلامية، سودان، ۱۹۸۷م / ۱۴۰۷ق.
| |
| #البيعة في نظام الحكم في الإسلام، عبدالعزيز بن عبدالله المزروع، کارشناسی، المعهد العالي للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، عربستان، ۱۹۸۳م / ۱۴۰۳ق.
| |
| ==منابع دیگر==
| |
| #البيعة في النظام السياسي المغربي؛ سياقها ومرتكزاتها وآثارها، عبدالمجيد بوكير، ۲۰۲۰م. [https://maarifcenter.ma/wp-content/uploads/2020/04/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B9%D8%A9-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D9%82%D9%87%D8%A7-%D9%88%D9%85%D8%B1%D8%AA%D9%83%D8%B2%D8%A7%D8%AA%D9%87%D8%A7-1.pdf مقاله را اینجا ببینید.]
| |