محمد محمدی قائنی

نویسنده: حسن اجرایی

محمد محمدی قائنی (زاده ۱۳۴۴ش) استاد درس خارج فقه و اصول فقه در حوزه علمیه قم و نویسنده کتاب المبسوط فی فقه المسائل المعاصره. وی در نجف و قم به تحصیل و تدریس علوم دینی و حوزوی پرداخته است و درس خارج فقه و اصول وی همچنان ادامه دارد. قائنی معتقد است که گرچه فقه حداکثری است و همه کارهای اختیاری انسان تابع احکام فقهی است، اما شریعت اسلام تنها به بیان کلیاتی در زمینه‌های مختلف اکتفا کرده است.

محمد قائنی ضمن مخالفت با فقه مقاصدی معتقد است اگر عمومات تعلیلی مبنای فقه قرار گیرد، اجتهاد از مسیر صحیح خود خارج خواهد شد. آثار وی با عنوان کلی المبسوط فی فقه المسائل المعاصره، در موضوعاتی از قبیل مسائل پزشکی، حج و عمره، و مسائل معاملات و نیز زکات پول‌های رایج و اشیای نوپیدا، از سوی مرکز فقهی ائمه اطهار، به زبان عربی و فارسی انتشار یافته است.

زندگی، تحصیل و تدریس

محمد محمدی قائنی، در سال ۱۳۴۴ در نجف متولد شد. وی در درس خارج فقه سید ابوالقاسم خویی و پدر خویش حاضر شد و در سال ۱۳۶۸ش وارد قم شد و درس خارج فقه را در جلسات درسی میرزا جواد تبریزی و حسینعلی منتظری پی گرفت. وی عضو هیئت علمی مرکز فقهی ائمه اطهار است.

بنابر آنچه در سایت مدرسه فقاهت ذکر شده است، محمد محمدی قائنی مباحثی از قبیل قضا، دیات، قصاص و احکام پزشکی را در درس خارج فقه خود مورد بحث قرار داده است. درس خارج اصول فقه وی نیز از سال ۱۳۸۵ش در حوزه علمیه قم برقرار بوده و همچنان ادامه دارد.

وی از اعضای هیئت تحریریه مجله علمی-تخصصی فقه و اجتهاد، وابسته به مرکز فقهی ائمه اطهار و از اعضای هیئت تحریریه فصلنامه دین و قانون، وابسته به مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی است.

نظرات و آراء

فقه حداکثری اما بدون الگوهای جزئی

به‌باور قائنی، گرچه همه کارهای اختیاری انسان تابع احکام فقهی است و بنابراین فقه حداکثری است، اما با این حال، شریعت اسلام به بیان کلیاتی در زمینه‌های مختلف پرداخته و بر این اساس ارائه الگو را به عقلا واگذاشته است.

مخالفت با فقه مقاصدی

محمد قائنی، فقه مقاصدی را اجتهاد در مقابل نص دانسته و بر آن است که اگر عمومات تعلیلی مبنای فقه قرار گیرد، فقه جدیدی تأسیس شده و اجتهاد از مسیر صحیح خود خارج خواهد شد. به باور او، با تغییر شریعت مطابق با وضعیت اجتماعی، و بر اساس فقه مقاصدی، به‌مرور فقه و شریعت جدیدی تأسیس خواهد شد و چیزی جز نشانه‌هایی از دین باقی نخواهد ماند.

اصل در احکام، مولوی بودن است

قائنی معتقد است که اصل در احکامِ ذکر شده در روایات، مولوی بودن است، نه تدبیری و حکومتی بودن؛ چرا که ائمه نیز در مقام پاسخ به سؤالات مردم، قضایای عامی صادر می‌کردند و از مردم می‌خواستند تا روایات را بنویسند تا به دست دیگران برسد. وی با این حال تدبیری بودن روایات را در صورت وجود قرائن و شواهد می‌پذیرد. قائنی بر آن است که احکام تدبیری پیامبر برای تمام زمان‌ها حجت است؛ چرا که حتی احکام ولایی پیامبر هم بر تمام امت، چه معاصران و چه متأخران، نافذ خواهد بود. وی این نظر خود را به روایتی از امام صادق(ع) مستند ساخته است که در باب حکم ولایی پیامبر(ص) درباره زکات است.

آثار و تألیفات

المبسوط فی فقه المسائل المعاصره، عنوان کلی کتاب‌هایی از محمد محمدی قائنی است که بر اساس مباحث مستقل دروس خارج فقه وی انتشار یافته و حاوی مسائل معاصر فقه است؛ از جمله المسائل الطبیه در دو جلد، الحج و العمره در دو جلد، و مسائل المعاملات. از این میان برخی از مجلدات اثر مذکور به زبان فارسی نیز ترجمه شده و یا از ابتدا به زبان فارسی نگاشته شده است؛ از جمله پژوهشی در مسائل فقه پزشکی و همچنین زکات پول‌های رایج و اشیای نوپیدا.

در بیستمین دوره همایش کتاب سال حوزه در سال ۱۳۹۷ش، کتاب المبسوط فی فقه المسائل المعاصره، نوشته محمد محمدی قائنی، در گروه فقه و اصول، رتبه شایسته تقدیر را به دست آورد.