کاربر:Hamzeahmadi/صفحه تمرین۳: تفاوت میان نسخهها
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (←اجماع: ویکیسازی) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (ویکیسازی و اصلاح متن) |
||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
===ادله=== | ===ادله=== | ||
فقیهان برای استنباط حکم شرعی مجسمهسازی، به دلایل نقلی: | آن دسته از فقیهانی که در حکم مجسمهسازی موجودات جاندار قائل به حرمت شدهاند، صرفاً عناوینی که در لسان ادله وارد شده را موضوع حکم قرار داده و آن را غرض شارع دانستهاند و بیشتر فقهایی که به جواز مجسمهسازی قائلاند، عناوین موجود در ادله را استقلالی ندانسته و عناوین کلیتری نظیر «اضلال عن سبیل الله» و ملاکاتی چون «بتپرستی»، «حکایتگری و تشبه به فعل خالق» یا «تشبه به مشرکان» را در نظر گرفتهاند و در صورت فقدان این عناوین و ملاکات به جواز مجسمهسازی فتوا دادهاند. بر این اساس، فقیهان برای استنباط حکم شرعی مجسمهسازی، به دلایل نقلی: روایات، و عقلی: اجماع استناد کردهاند. | ||
====روایات==== | ====روایات==== | ||
مهمترین دلیلی که فقها برای بررسی حکم مجسمهسازی به آن استناد کردهاند، روایات است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۱.</ref> سید ابوالقاسم خویی روایات اهلسنت و شیعه درباره حرمت مجسمهسازی موجودات جاندار را مستفیض دانسته<ref>توحیدی تبریزی، مصباح الفقاهة، ج۱، ص۳۵۹.</ref> و سید محمدصادق روحانی اینگونه روایات را به چهار دسته کلی تقسیم کرده است: | مهمترین دلیلی که فقها برای بررسی حکم مجسمهسازی به آن استناد کردهاند، روایات است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۱.</ref> سید ابوالقاسم خویی روایات اهلسنت و شیعه درباره حرمت مجسمهسازی موجودات جاندار را مستفیض دانسته<ref>توحیدی تبریزی، مصباح الفقاهة، ج۱، ص۳۵۹.</ref> و سید محمدصادق روحانی اینگونه روایات را به چهار دسته کلی تقسیم کرده است: | ||
خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
===ملاکات حکم حرمت مجسمهسازی=== | ===ملاکات حکم حرمت مجسمهسازی=== | ||
شیخ انصاری و محمدابراهیم جناتی، با استناد به روایات، ملاکهایی برای حرمت مجسمهسازی برشمردهاند. برخی از این ملاکها عبارتند از: | |||
*مجسمه | *مجسمه ساختهشده اعجاب برانگیز باشد؛ بهگونهای که نظر بیننده را جلب و تحسین او را برانگیزاند.<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ج۱، ص۱۸۸.</ref> سید محمدصادق روحانی، با وجود چنین ملاکی در روایات مخالفت نموده است.<ref>روحانی، فقه الصادق، ج۱۴، ص۲۳۰.</ref> | ||
*مجسمهسازی برای همانندی با فعل خداوند و تشبه به او باشد؛ یعنی مجسمهساز با ساختن مجسمه موجودات جاندار | *مجسمهسازی برای همانندی با فعل خداوند و تشبه به او باشد؛ یعنی مجسمهساز با ساختن مجسمه موجودات جاندار قصد داشته باشد که خودش را به خالق واقعی تشبیه کند.<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ج۱، ص۱۸۵.</ref> | ||
* محمدابراهیم جناتی، ساختن مجسمه بهقصد پرستش و تعظیم آن و همچنین همانندی و تشبه به بتپرستان و مشرکان را از ملاکات تحریم مجسمهسازی محسوب کردهاند.<ref>جناتی، «نظریه اجتهاد تفریعی و تطبیقی»، ص۳۸؛ حسینی، «جواز مجسمهسازی و نقاشی»، ص۲۱۳.</ref> | |||
== | ==جواز== | ||
بیشتر | بیشتر فقیهانی که فتوای جواز مجسمهسازی صادر کردهاند، حرمت آن را مبتنی بر ملاکهایی تلقی میکنند که از روایات استخرا میشود و بر این اساس، برآنند که در صورت نبود این ملاکات، حتی ساختن مجسمه موجودات جاندار نیز جایز است. برخی از این دیدگاهها به شرح زیر است: | ||
* | *بهگفته حسینعلی منتظری نهی از مجسمهسازی و نظایر آن در روایات به این علت بوده است که ساختن مجسمه در موقعیت صدور حدیث، برای پرستش غیرخدا و شریک قرار دادن برای او بوده است؛ بنابراین چنانچه بدین منظور ساخته نشود و فقط جنبه هنری و فرهنگی داشته باشد اشکالی ندارد.<ref>منتظری، رساله استفتائات، ج۲، ص۳۲۵.</ref> | ||
*محمدابراهیم | *محمدابراهیم جناتی، مجسمهسازی را از فنون و هنرهای ارزشمند دانسته و بر آن است که چون امروزه مجسمهسازی در جمهوری اسلامی ایران هیچگونه انگیزه ناپسند و شرکآلود ندارد، عملی جایز است.<ref>جناتی، «نظریه اجتهاد تفریعی و تطبیقی»، ص۳۸.</ref> | ||
* | *بنابر دیدگاه محمدجواد مَغنیّه اگر مجسمهسازی برای اهداف نامشروعی نظیر تقرب جستن به خدا مانند بتها، تشبه به خالق و رقابت با او در خلقتش و یا هر چیزی که موجب افتادن در شرک نباشد، و صرفاً بهخاطر اغراض عقلایی مانند هنر و زیبایی، گرامیداشت و یا اشاره به شکوه و بزرگداشت تمدنها و تاریخ آنها باشد، اشکالی ندارد.<ref>مغنیه، فلسفات اسلامیه، ص۹۲۱.</ref> او همچنین معتقد است که فتوای حرمت مجسمهسازی هیچ مدرک و مستندی جز احتیاط و بیم از گرفتار شدن در دام شرک ندارد.<ref>مغنیه، فلسفات اسلامیه، ص۹۲۱.</ref> | ||
* | *بنابر فتوای یوسف صانعی، مجسمهسازی فینفسه مانعی ندارد و اگر برای اغراض عقلایی باشد عملی جایز است.<ref>[http://saanei.org/index.php?view=01,02,48,157,0 «مجسمه سازی و هنرهای تجسمی»، پایگاه اطلاعرسانی آیت الله العظمی صانعی.]</ref> | ||
* | *بنابر نظر شیخ جواد تبریزی، ساختن مجسمه موجودات جاندار و غیرجاندار جایز است، اگرچه احتیاط مستحب در ترک آن است.<ref>تبریزی، توضیح المسائل، ص۳۵۸.</ref> | ||
*سیدعلی | *سیدعلی خامنهای، ساخت مجسمه موجودات جاندار را بدون اشکال دانسته و بر این نظر است که خرید و فروش و نگهداری و حتی ارائه آنها در نمایشگاه اشکال ندارد.<ref>خامنهای، رساله اجوبة الاستفتائات، ص۴۰۵.</ref> | ||
==موضوعات مرتبط با مجسمهسازی== | |||
بر | فقیهان علاوه بر بیان حکم اصل مجسمهسازی، به موضوعات مرتبط با آن از جمله «نگهداری و خرید و فروش مجسمه» و «از بین بردن مجسمه» پرداختهاند: | ||
===نگهداری و خرید و فروش=== | |||
بیشتر فقیهان، خرید و فروش و نگهداری مجسمه و حتی مجسمه موجودات جاندار را جایز دانستهاند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به خویی، توضیح المسائل، ص۳۵۶؛ توحیدی تبریزی، مصباح الفقاهه، ج۱، ص۳۸۲؛ سیستانی، توضیح المسائل، ص۴۲۳؛ خمینی، توضیح المسائل، ص۲۷۵؛ وحید خراسانی، توضیح المسائل، ص۵۸۲؛ فاضل لنکرانی، توضیح المسائل، ص۳۹۵؛ شبیری زنجانی، توضیح المسائل، ص۸۰.</ref> بهگفته خویی، ادله موجود فقط بر حرمت مجسمهسازی دلالت دارند و دلیلی بر حرمت نگهداری و خرید و فروش آن وجود ندارد.<ref>توحیدی تبریزی، مصباح الفقاهه، ج۱، ص۲۴۰.</ref> از میان فقیهان معاصر، فقیهانی چون لطفالله صافی گلپایگانی و ناصر مکارم شیرازی، خرید و فروش و نگهداری مجسمه موجودات جاندار و کسب درآمد و دریافت اجرت بابت ساختن آنها را نیز حرام دانستهاند.<ref>صافی گلپایگانی، هدایة العباد، ج۱، ص۲۹۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج۱، ص۱۵۹.</ref> شیخ انصاری نگهداری و خرید و فروش مجسمه جانداران را مکروه دانسته است.<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ج۱، ص۱۹۷.</ref> | |||
===نگهداری و خرید و فروش | |||
===از بین بردن مجسمه=== | ===از بین بردن مجسمه=== | ||
بهگفته علیرضا اعرافی، اگرچه از کلمات فقیهان متقدم به حرمت نگهداری از مجسمه و وجوب محو آن تصریح نشده است، اما از ظاهر کلام برخی از آنها این احکام استفاده میشود.<ref>عابدینزاده، نقاشی و مجسمهسازی: تقریرات درس آیت الله علیرضا اعرافی، ص۵۵۲.</ref> ادلهای که برای وجوب محو مجسمه و حرمت ابقای آن میتوان بدان استناد جست، عبارتند از: | |||
* | *همانطور که ایجاد مجسمه نزد شارع مبغوضیت دارد، وجود مجسمه و بقای آن نیز مبغوضیت دارد؛ بنابراین آنچه بر حرمت مجسمهسازی دلالت دارد بر وجوب محو آن نیز دلالت میکند.<ref>روحانی، فقه الصادق، ج۱۴، ص۲۳۸.</ref> با این حال شیخ انصاری در این باره بر آن است که با توجه به روایات فقط ایجاد مجسمه از نظر شارع ممنوع است، اما وجود و بقای آن در نزد شارع مبغوضیت ندارد تا نتیجه گرفته شود که محو و از بین بردن آن واجب باشد.<ref>شیخ انصاری، کتاب المکاسب، ج۱، ص۱۹۳.</ref> محمد فاضل لنکرانی نیز بر آن است که هیچ ملازمهای بین حرمت مجسمهسازی و وجوب محو مجسمه وجود ندارد.<ref>فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعه: المکاسب المحرمه، ص۱۵۷-۱۵۸.</ref> | ||
*وجود روایاتی که در آنها به شکستن مجسمهها امر شده است.<ref>کلینی، الکافی، ج۱۳، ص۲۳۳.</ref> در این باره نیز سید محمدصادق روحانی و محمد فاضل لنکرانی بر آنند که روایات شکستن مجسمه ناظر به مواردی است که از مجسمهها بهعنوان بت و برای تعظیم و پرستش استفاده شود.<ref>روحانی، فقه الصادق، ج۱۴، ص۲۴۰؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعه: المکاسب المحرمه، ص۱۴۲.</ref> | |||
شیخ انصاری در | |||
</ref> | |||
==سایر فرقههای اسلامی== | ==سایر فرقههای اسلامی== | ||
مطابق دیدگاه مذاهب چهارگانه اهل | مطابق دیدگاه مذاهب چهارگانه اهل سنت، یعنی مالکی، شافعی، حنفی و حنبلی، ساختن مجسمه موجودات جاندار (ذیروح) مانند انسان و حیوان حرام است.<ref>جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۲، ص۴۰-۴۱.</ref> عبدالرحمن بن محمد جزیری (فقیه و عالم مصری) بر این نظر است که اگر مجسمهسازی برای اغراض درستی مثل تعلیم و تربیت باشد، از دایره حکم حرمت خارج میشود.<ref>جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۲، ص۴۰.</ref> بهگفته جزیری، برخی از مذاهب اهلسنت مانند مالکیه، ساخت و خرید و فروش عروسکهای بازی برای کودکان دختر را جایز دانستهاند، بدین جهت که در بازی با این عروسکها، فرزندپروری میآموزند.<ref>جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۲، ص۴۰.</ref> | ||
==منابع مطالعاتی== | ==منابع مطالعاتی== | ||
مجسمهسازی در آثار و متون فقهی معاصر به دو صورت ارائه شده است: | مجسمهسازی در آثار و متون فقهی معاصر به دو صورت ارائه شده است: | ||
#مجسمهسازی، در برخی از آثار فقهی، در ضمن دیگر مباحث فقهی مطرح شده است؛ از جمله در کتابهای «مصباح الفقاهه»، تقریرات درس فقه سید ابوالقاسم خویی، «المکاسب المحرمة» نوشته سید روحالله خمینی، «دراسات فی المکاسب المحرمة» نوشته حسینعلی منتظری، «فقه الصادق» تألیف سید محمدصادق روحانی و «المواهب فی تحریر مکاسب المحرمة»، تقریرات درس خارج فقه جعفر سبحانی. | |||
#تکنگاریها: برخی از آثاری که بهطور مستقل در موضوع مجسمهسازی به نگارش درآمدهاند عبارتند از: | |||
##مجسمهسازی و نقاشی: درس خارج فقه علیرضا اعرافی با موضوع مجسمهسازی و نقاشی است که به قلم علیرضا عابدینزاده تقریر یافته است. | |||
##تصویر و مجسمهسازی در فقه شیعی: نوشته سید عباس سیدکریمی. این کتاب در ۲۲۴ صفحه به زبان فارسی نگارش یافته است. نویسنده در این کتاب به بیان دیدگاه فقیهان شیعه و ادله آنان در رابطه با حکم شرعی تصویر و مجسمهسازی پرداخته است. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
خط ۸۹: | خط ۸۳: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* | *ابنبراج، عبدالعزیز، المهذب، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۶ق. | ||
* | *ابنهشام الحمیری، عبدالملک، السیرة النبویة، قاهره، مكتبة محمد علی صییح، بیتا. | ||
*احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۶ق. | *احمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۶ق. | ||
*الهامی، رضا، «بررسی حکم فقهی مجسمهسازی»، مقالات و بررسیها، شماره ۷۲، زمستان ۱۳۸۱ش. | *الهامی، رضا، «بررسی حکم فقهی مجسمهسازی»، مقالات و بررسیها، شماره ۷۲، زمستان ۱۳۸۱ش. | ||
*بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، دمشق، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | *بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، دمشق، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*تبریزی، میرزا جواد، توضیح المسائل، قم، انتشارات هجرت، ۱۳۸۲ش. | *تبریزی، میرزا جواد، توضیح المسائل، قم، انتشارات هجرت، ۱۳۸۲ش. | ||
*توحیدی تبریزی، محمدعلی، مصباح الفقاهة: تقریرات درس | *توحیدی تبریزی، محمدعلی، مصباح الفقاهة: تقریرات درس آیتالله خویی، قم، انتشارات داوری، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | ||
*جزیری، | *جزیری، عبدالرحمن، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق. | ||
*جناتی، | *جناتی، محمدابراهیم، «نظریه اجتهاد تفریعی و تطبیقی»، علوم سیاسی، شماره ۲۱، ۱۳۸۲ش. | ||
*حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهمالسلام لإحیاء التراث، چاپ سوم، ۱۴۱۶ق. | *حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهمالسلام لإحیاء التراث، چاپ سوم، ۱۴۱۶ق. | ||
*حسینی، احمد، «جواز مجسمهسازی و نقاشی»، مجله فقه، شماره ۴ و ۵، تابستان و پاییز ۱۳۷۴ش. | *حسینی، احمد، «جواز مجسمهسازی و نقاشی»، مجله فقه، شماره ۴ و ۵، تابستان و پاییز ۱۳۷۴ش. | ||
*حسینی، احمد، «فقه و هنرهای تصویری و تجسمی»، مجله فقه، شماره ۴ و ۵، تابستان و پاییز ۱۳۷۴ش. | *حسینی، احمد، «فقه و هنرهای تصویری و تجسمی»، مجله فقه، شماره ۴ و ۵، تابستان و پاییز ۱۳۷۴ش. | ||
*حلبی، ابوصلاح، الکافی فی الفقه، اصفهان، مكتبة الإمام أمير المؤمنين | *حلبی، ابوصلاح، الکافی فی الفقه، اصفهان، مكتبة الإمام أمير المؤمنين عليهالسلام، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. | ||
*خامنهای، سید علی، رساله اجوبة الاستفتائات، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۸ش. | *خامنهای، سید علی، رساله اجوبة الاستفتائات، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۸ش. | ||
*خمینی، | *خمینی، روحالله، المکاسب المحرمه، قم، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. | ||
*خمینی، | *خمینی، روحالله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹ش. | ||
*خمینی، | *خمینی، روحالله، توضیح المسائل، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد، چاپ نهم، ۱۳۷۲ش. | ||
*خویی، سید ابوالقاسم، توضیح المسائل، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۲ق. | *خویی، سید ابوالقاسم، توضیح المسائل، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۲ق. | ||
*دوانی، علی، تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۹ش. | *دوانی، علی، تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۹ش. | ||
*روحانی، محمدصادق، فقه الصادق، قم، مدرسه امام صادق (ع)، ۱۴۱۲ق. | *روحانی، محمدصادق، فقه الصادق، قم، مدرسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۲ق. | ||
*سیستانی، | *سیستانی، سید علی، توضیح المسائل، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۵ق. | ||
*شبیری زنجانی، موسی، توضیح المسائل، قم، مؤسسه تحقیقاتی ولاء، ۱۳۸۴ش. | *شبیری زنجانی، موسی، توضیح المسائل، قم، مؤسسه تحقیقاتی ولاء، ۱۳۸۴ش. | ||
*شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، انتشارات باقری، ۱۴۱۵ق. | *شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، انتشارات باقری، ۱۴۱۵ق. | ||
*شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | *شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | ||
*صافی گلپایگانی، | *صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیتالله العظمی صافی گلپایگانی، ۱۳۸۵ش. | ||
*صافی گلپایگانی، | *صافی گلپایگانی، لطفالله، توضیح المسائل، انتشارات مهر، ۱۴۱۴ق. | ||
*صافی گلپایگانی، لطفالله، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۱۶ق. | |||
*طباطبایی قمی، | *طباطبایی قمی، سید تقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، انتشارات محلاتی، چاپ اول، ۱۴۱۴ق. | ||
*عابدینزاده، احمد، مجسمه و نقاشی: تقریرات درس خارج علیرضا اعرافی، قم، مؤسسه اشراق و عرفان، ۱۳۹۰ش. | *عابدینزاده، احمد، مجسمه و نقاشی: تقریرات درس خارج علیرضا اعرافی، قم، مؤسسه اشراق و عرفان، ۱۳۹۰ش. | ||
*علامه حلی، یوسف بن مطهر، مختلف الشیعه، قم، | *علامه حلی، یوسف بن مطهر، مختلف الشیعه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق. | ||
*علامه مجلسی، محمدباقر، | *علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق. | ||
*علیدوست، ابوالقاسم، «فقه هنر: در دو نگاه جامع و تعینات موردی»، قبسات، شماره ۷۸، زمستان ۱۳۹۴ش. | *علیدوست، ابوالقاسم، «فقه هنر: در دو نگاه جامع و تعینات موردی»، قبسات، شماره ۷۸، زمستان ۱۳۹۴ش. | ||
*فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه: المکاسب المحرمه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | *فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه: المکاسب المحرمه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | ||
*فاضل لنکرانی، محمد، توضیح المسائل، قم، انتشارات مهر، چاپ هفتم، ۱۳۷۴ش. | *فاضل لنکرانی، محمد، توضیح المسائل، قم، انتشارات مهر، چاپ هفتم، ۱۳۷۴ش. | ||
*فاضل لنکرانی، محمدجواد، «موضوعات و ملاکات در فقه هنر»، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، پاییز ۱۳۹۶ش. | *فاضل لنکرانی، محمدجواد، «موضوعات و ملاکات در فقه هنر»، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، پاییز ۱۳۹۶ش. | ||
*فیاض، | *فیاض، محمداسحاق، الاستفتائات الشرعیه، بیجا، الکلمة الطیبة، چاپ اول، ۱۴۳۴ق. | ||
*کارتر، کرتیس. ال، دانشنامه زیباییشناسی: مجسمهسازی، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش. | *کارتر، کرتیس. ال، دانشنامه زیباییشناسی: مجسمهسازی، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش. | ||
*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | *کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
*[http://saanei.org/index.php?view=01,02,48,157,0 «مجسمه سازی و هنرهای تجسمی»]، پایگاه اطلاعرسانی | *مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش. | ||
*[http://saanei.org/index.php?view=01,02,48,157,0 «مجسمه سازی و هنرهای تجسمی»]، پایگاه اطلاعرسانی آیتالله العظمی صانعی، تاریخ بازدید: ۳۰ شهریور ۱۴۰۰ش. | |||
*محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۳ق. | *محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۳ق. | ||
*محقق سبزواری، | *محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الاحکام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۸۱ش. | ||
*محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، مؤسسه | *محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، مؤسسه آلالبیت، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق. | ||
*مغنیه، محمدجواد، فلسفات اسلامیه، بیروت، چاپ ششم، ۱۹۹۳م. | *مغنیه، محمدجواد، فلسفات اسلامیه، بیروت، چاپ ششم، ۱۹۹۳م. | ||
*مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم، | *مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم، مدرسة الامام على بن ابى طالب(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق. | ||
*منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم، نشر تفکر، ۱۴۱۵ق. | *منتظری، حسینعلی، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم، نشر تفکر، ۱۴۱۵ق. | ||
*منتظری، حسینعلی، رساله استفتائات، تهران، نشر تفکر، ۱۳۷۳ش. | *منتظری، حسینعلی، رساله استفتائات، تهران، نشر تفکر، ۱۳۷۳ش. | ||
*نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء تراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش. | *نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء تراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش. | ||
*نراقی، | *نراقی، ملااحمد، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسه آلالبیت، ۱۴۱۵ق. | ||
*نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه | *نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آلالبیت، ۱۴۰۸ق. | ||
*وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، | *وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، قم، مدرسه باقرالعلوم(ع)، ۱۴۲۱ق. | ||
*یعقوبی اصفهانی، | *یعقوبی اصفهانی، سیفالله، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، ۱۴۲۴ق. |