تنبیه الامة و تنزیه الملة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه فقه معاصر
Salehi (بحث | مشارکت‌ها)
Salehi (بحث | مشارکت‌ها)
خط ۴: خط ۴:
تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة رساله‌‌ای سیاسی که توسط میرزا محمدحسین نائینی در دفاع از حکومت انتخابی و مخالفت با سلطنت مطلقه و حکومت استبدادی در ربیع‌الاول ۱۳۲۷ق (پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی توسط محمدعلی شاه قاجار و پیش از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان) نوشته شد و در همان سال در بغداد به چاپ رسید.  
تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة رساله‌‌ای سیاسی که توسط میرزا محمدحسین نائینی در دفاع از حکومت انتخابی و مخالفت با سلطنت مطلقه و حکومت استبدادی در ربیع‌الاول ۱۳۲۷ق (پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی توسط محمدعلی شاه قاجار و پیش از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان) نوشته شد و در همان سال در بغداد به چاپ رسید.  
=== جایگاه کتاب===
=== جایگاه کتاب===
این کتاب شهرتی بسیار در ادبیات مذهبی ـ سیاسی شیعه دارد. این رسالۀ کوچک که از درون منازعات اجتهادی نهضت مشروطه‌خواهی در ایران سر برآورد و عالی‌ترین رهبران مذهبی شیعه آن را تألیف و حمایت کرد، چندی بعد به «متن اصلی و محور» در تبیین دینی از نظام مشروطه بدل شد و کتاب و نویسندۀ آن را در صدر نوگرایی مذهبی ـ سیاسی شیعه در تاریخ معاصر نشاند.
این کتاب مورد تأیید محمدکاظم خراسانی و عبدالله مازندرانی دو فقیه معروف آن زمان نیز قرار گرفت.
این کتاب مورد تأیید محمدکاظم خراسانی و عبدالله مازندرانی دو فقیه معروف آن زمان نیز قرار گرفت.


خط ۳۴: خط ۳۶:


ربیع الاول ۱۳۲۷ عبدالله مازندرانی
ربیع الاول ۱۳۲۷ عبدالله مازندرانی
==نویسنده==
==نویسنده==
{{اصلی|محمدحسین غروی نائینی}}
{{اصلی|محمدحسین غروی نائینی}}

نسخهٔ ‏۱۱ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۰۱

صفحه پودمان:Message box/ambox.css محتوایی ندارد.

تنبیه الامه و تنزیه المله از مشهورترین رساله‌های سیاسی در عصر مشروطه است که در دفاع از سلطنت مشروطه و در مخالفت با حکومت استبدادی توسط میرزا محمدحسین غروی نائینی نوشته شد.

معرفی اجمالی

تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة رساله‌‌ای سیاسی که توسط میرزا محمدحسین نائینی در دفاع از حکومت انتخابی و مخالفت با سلطنت مطلقه و حکومت استبدادی در ربیع‌الاول ۱۳۲۷ق (پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی توسط محمدعلی شاه قاجار و پیش از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان) نوشته شد و در همان سال در بغداد به چاپ رسید.

جایگاه کتاب

این کتاب شهرتی بسیار در ادبیات مذهبی ـ سیاسی شیعه دارد. این رسالۀ کوچک که از درون منازعات اجتهادی نهضت مشروطه‌خواهی در ایران سر برآورد و عالی‌ترین رهبران مذهبی شیعه آن را تألیف و حمایت کرد، چندی بعد به «متن اصلی و محور» در تبیین دینی از نظام مشروطه بدل شد و کتاب و نویسندۀ آن را در صدر نوگرایی مذهبی ـ سیاسی شیعه در تاریخ معاصر نشاند. این کتاب مورد تأیید محمدکاظم خراسانی و عبدالله مازندرانی دو فقیه معروف آن زمان نیز قرار گرفت.


به دلیل حساس بودن موضوع و نظریه ابراز شده در این کتاب، از بدو نگارش آن تا امروز نظرهای متفاوتی درباره آن اظهار شده است، ولی حتی جدّیترین منتقدان، [۱] نتوانسته‌اند عمق مباحث و دقت علمی آن را نادیده بگیرند و از ستایش و تحسین آن خودداری ورزند.

آخوند خراسانی آن را «‌اجلّ از تمجید‌» دانسته [۲] و ملا عبدالله مازندرانی ضمن تمجید از این اثر، تمام اصول و مبانی سیاسی آن را مأخوذ از اسلام ذکر کرده است.[۳]

به نوشته سیدمحمود طالقانی، این کتاب «‌با حرارت و استدلال محکم‌» نوشته شده [۴] و نظر نهایی و عالی اسلام و شیعه درباره حکومت با ارائه مدارک موثق، در آن بیان شده است و برای علما و مجتهدان، کتابی استدلالی و اجتهادی و برای عوام رساله‌ای تقلید درباره وظایف اجتماعی است.[۵]

مرتضی مطهری [۶] این کتاب «‌ذی قیمت‌» را تفسیری دقیق از توحید عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام دانسته که با استدلالها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج البلاغه توأم است.

«انصاف این است که تفسیر دقیق، از توحید عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام را هیچ کس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمدحسین نائینی - قدس‌سره - توأم با استدلال‌ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج‌البلاغه، در کتاب ذی‌قیمت تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله بیان نکرده است.»[۷]

حمید عنایت آن را «‌از نوشته‌های معدود مربوط به دوره انقلاب مشروطه ایران، در توجیه نظام مشروطه از دیدگاه مذهب شیعه‌» [۸] و تنها رساله منظم و منسجم شناخته شده می‌داند که «‌یک شخصیت مذهبی آن زمان، در دفاع از دموکراسی پارلمانی‌» نگاشته [۹] و معتقد است این کتاب بهترین شاهد بر پیوند نظریه فقهی و نگرش سیاسی علمای شیعه است.[۱۰]

ترجمه تقریظ آخوند خراسانی:

بسم الله الرحمن الرحیم رساله شریف تنبیه الامة و تنزیه الملة که از افاضات جناب مستطاب شریعت مدار و صفوة الفقهاء والمجتهدین ثقت الاسلام و المسلمین العالم العامل اقا میرزا محمدحسین نائینی الغروی دامت افاضاته است، اجل از تمجید و سزاوار است ان شاءالله تعالی به تعلیم و تعلم و تفهیم و تفهم آن. ماخوذ بودن اصول را از شریعت محقه استفاده و حقیقت کلمه مبارکه بموالاتکم علمنا الله معالم دیننا و اصلح ما کان فسد من دنیانا را بعین الیقین ادراک نمایند ان شاءالله تعالی

ربیع الاول سال ۱۳۲۷

محمدکاظم خراسانی

تقریظ شیخ عبدالله مازندرانی:

بسم الله الرحمن الرحیم

بحمدالله تعالی و حسن تاییده رساله شریفه تنبیه الامة و تنزیه الملة چنانکه مرقوم فرموده اند اجل از تمجید و برای تکمیل عقاید و تصدیق وجدانی مسلمین به ماخوذ بودن تمام اصول و مبانی سیاست از دین قویم اسلام کافی و فوق مامول است فلله در مصنفه المحقق و جزاه عن الاسلام و اهله خیرا و کثر فی الفقهاء و المجتهدین امثاله بمحمد وآله الطاهرین صلوات الله علیهم اجمعین

ربیع الاول ۱۳۲۷ عبدالله مازندرانی

نویسنده

محمدحسین غروی نائینی (۱۲۷۶-۱۳۵۵ق/۱۲۴۰-۱۳۱۵ش) از فقیهان شیعه در قرن چهاردهم قمری و از علمای طرفدار نهضت مشروطه ایران بود.[۱۱] وی متولد شهر نائین و تحصیل‌کرده نزد علمایی چون جهانگیرخان قشقایی، میزاری شیرازی، سید محمد فشارکی و آخوند خراسانی در شهرهای اصفهان، سامرا، کربلا و نجف بود.[۱۲] همراهی با میرزای شیرازی در نهضت تنباکو،[۱۳] همکاری با آخوند خراسانی و عبدالله مازندرانی در نهضت مشروطه ایران[۱۴] و همچنین اعلام جهاد علیه انگلیس در عراق به همراه سید ابوالحسن اصفهانی از جمله فعالیت‌های سیاسی نائینی بوده است.[۱۵]

نائینی پس از محمدتقی شیرازی، به همراه سید ابوالحسن اصفهانی عهده‎ دار مرجعیت شیعه شد.[۱۶] شهرت علمی نائینی بیشتر به خاطر اصول فقه و همچنین تألیف کتاب معروف تنبیه الامه و تنزیه المله است.

فهرست

کتاب شامل یک مقدمه، پنج فصل و دو مقصد در خاتمه آن است. در مقدمه مطالبی درباره حقیقت استبداد و مشروطیت، دولت، قانون اساسی، مجلس شورای ملی، آزادی و مساوات آمده است.

فصول پنج گانه کتاب نیز عبارت‌اند از:

  • حقيقت‌ سلطنت‌ نزد اديان‌ و عقلا
  • تحديد سلطنت‌ ‌در‌ عصر غيبت‌
  • مشروطه‌ و تحديد سلطنت‌
  • پاسخ‌ ‌به‌ شبهات‌ و مغالطات
  • صحت‌ و مشروعيت‌ مداخله نمايندگان‌ مجلس‌ و شرائط و وظائف‌ آنان‌

خاتمه کتاب نیز دربرگیرنده دو «‌مقصد‌» (بخش) است:

  • مقصد اول: قواي‌ حافظ استبداد
  • مقصد دوم‌: راههاي‌ علاج‌ قواي‌ استبداد

مدعیات

دلایل

نقدها

دشواری متن تنبیه الامه از جمله نقدهایی است که به این کتاب وارده شده است. دکتر فیرحی در این باره چنین آورده است: دشواری ادبیات تنبیه الأمة دو ویژگی اساسی در آن است: نخست اینکه تنبیه الأمة هرچند به زبان فارسی نگاشته شده است، اما به واقع فارسی ـ عربی است. رساله‌ای است هم فقهی و هم فشرده. نویسنده‌اش مدرس عالی‌رتبه‌ای است که سال‌ها به تدریس تخصصی در عالی‌ترین مراحل فقه و اصول اشتغال داشته و همین موجب شده است که بیان و کلام او جنبۀ تخصصی پیدا کند و بیشتر به زبان «اهل اصطلاح» سخن بگوید. ویژگی دوم نوآوری فقهی ـ سیاسی نویسنده در تلاش برای پیوند سنت فقاهتی با موضوع جدید و دشواری چون تجدد، دموکراسی و دولت مدرن است. همین ویژگی ادبیات نویسنده را با پیچیدگی خاصی همراه کرده و کتاب و نویسنده را در معرکۀ «نزاع سنت و تجدد» قرار داده است.[۱۷]

فایل یا لینک کتابخانه

پانویس

  1. برای نمونه رجوع کنید به: تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ص۲۲۳ـ۲۲۴؛ ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، ج۱، ص۲۳۰
  2. تنبیه الامة و تنزیه الملة، ۱۳۵۸ ش، ص۱، تقریظ
  3. تنبیه الامة و تنزیه الملة، ۱۳۵۸ ش، ص۱، تقریظ
  4. تنبیه الامة و تنزیه الملة، ۱۳۵۸ ش، مقدمه، ص۱۶
  5. تنبیه الامة و تنزیه الملة، مقدمه، ص۱۵
  6. بررسی اجمالی نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر، ص۴۶
  7. مرتضی مطهری، نهضت‌های اسلامی در صد سال اخیر، ص۴۲
  8. سیری در اندیشة سیاسی عرب، ۱۳۵۶ ش، ص۱۷۴، پانویس
  9. تفکر نوین سیاسی اسلام، ۱۳۶۲ ش، ص۱۷۹
  10. تفکر نوین سیاسی اسلام، ص۲۳۰
  11. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۵۴.
  12. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۵۴؛ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه (نقباءالبشر ...)، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۹۳
  13. سید رضی شیرازی، حماسه فتوا، ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی.
  14. حائری، تشیع و مشروطیت، ۱۳۶۴ش، ص۱۵۶-۱۵۷.
  15. نائینی، تنبیه الامه و تنزیه المله، ص ۱۶؛ حائری، تشیع و مشروطیت، ۱۳۶۴ش، ص۱۷۵-۱۷۸
  16. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۵۴.
  17. فیرحی، آستانه تجدد، ۱۳۹۴ش،

منابع