حجیت سیره‌های متشرعه (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۳۶

حجیت سیره‌های متشرعه به‌معنای اعتبار سلوک عمومی، عادات رفتاری یا رویه‌های فرهنگی متشرعان به‌عنوان مستندی برای استنباط حکم شرعی است. این آداب یا رفتارها فقط وقتی سیره متشرعه محسوب می‌شوند که مسلمانان به دلیل مسلمان بودن به آنها ملتزم باشند و برآمده از دیگر عوامل اجتماعی و فرهنگی نباشند. بنابراین نمی‌توان هر عمل عادی و روزمره‌ای که مسلمانان انجام می‌دهند را جزء سیره متشرعه دانست. از این رو، بلند خواندن (جهر) نماز جمعه یا ریش گذاشتن مردان مسلمان جزء سیره متشرعه محسوب شده است؛ اما مثلاً نوع پوشش محلی مسلمانان شرق آفریقا جزو سیره متشرعه نیست؛ چراکه صرفا به دلیل مسلمان بودنشان وارد عرف و سیره آنها نشده است. سیره متشرعه با مفاهیم شرعی دیگری مانند سیره‌ی عقلا، سنّت و ارتکاز متشرعه مرتبط است.

در این باره پرسش‌های پیش روی فقه این است که آیا سیره متشرعه می‌تواند مستند حکم شرعی باشد؟ اگر سیره‌ متشرعه به معنای توافق عملی مسلمانان بر رویه‌ای شرعی باشد، جایگاهی همچون اجماع دارد؟ آیا حجیت سیره متشرعه مشروط به عمل مسلمانان عصر ظهور معصومان است یا آداب شرعی مسلمانان عصر غیبت نیز نوعی سیره متشرعه محسوب می‌شود؟ آیا عدم ردع شارع برای احراز حجیت سیره متشرعه کافی است؟ آیا حجیت رفتار متشرعان مشروط به مسائلی همچون ابراز موافقت شارع از طریق قول یا فعل معصوم است؟ آیا احراز یک موضوع به‌عنوان سیره متشرعه می‌تواند مقدمه‌ای برای اثبات ارتکاز متشرّعه باشد؟

به طور تاریخی، شروط و محدودیت‌های نهاده شده در طریق حجیت شرعی سیره متشرعه باعث شده تا استدلال فقهی بر اساس آن بسیار دشوار و عملاً استناد به آن بسیار نادر باشد. همچنین علی‌رغم اهمیت این بحث در فقه شیعی، فقیهان معاصر در آثار خود توجه زیادی به آن نداشته‌اند و آثار کمی در این رابطه منتشر شده است. حجیت سیره‌های متشرعه نیازمند پژوهش فقهی بیشتر است.

مقاله‌ها

فارسی

بررسی سیره متشرعه و حجیت آن، عباس دهقان، دوفصلنامه مدرسه شهیدین (ره)، شماره ۱۱، سال ۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
بررسی ماهیت و شرایط کاربرد عرف و عادت در استنباط و قانون‌گذاری، امیرحسین ورشوچی منفرد و مهدی ساجدی، فصلنامه پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی، سال ششم، شماره ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقد و تحلیل ادلّه‌ی حجیّت «سیر‌ه‌ی متشرّعه»، محمدتقی فخلعی و محمدحسن حائری و زهراسادات احمدی سلیمانی، فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی، سال دوم، شماره ۳، تابستان ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
پژوهشی در «سیره‌ی متشرعه» شرایط حجیت و شبکه‌ی روابط مفهومی آن، زهراسادات احمدی سلیمانی، محمدحسن حائری، محمدتقی فخلعی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۰۱، تابستان ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
حجیت‏ سیره، سید محمود هاشمى و سید حسن اسلامى، مجله نقد و نظر، شماره ۱، ۱۳۷۳ش.

سایر زبان‌ها

An Evaluation of the Jurisprudential Application of "the Faithful's Practice"(کارآیی فقهی «سیره‌ی متشرّعه» در بوته‌ نقد), Muḥammad Taqī Fakhla, Journal of Contemporary Islamic Studies, Vol. 1, No. 1, Winter & Spring 2019. مقاله را از اینجا ببینید

پایان‌نامه‌ها

سیره متشرعه و کاربرد آن در استنباط فقهی، زهراسادات احمدی سلیمانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سیره بین از نظریه و تطبیق اصولی، نادین یحفوفی، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی (رض)، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
جایگاه سیرة عقلا و متشرعه در فقه و تفاوت آنها، لیلا کشتی آرای، پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی، مرکز مدیریت حوزه های علمیه خوهران، ۱۳۹۶ش.
بررسی حجیت سیره متشرعه در استنباط احکام، قنبرعلی راشدی‏، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۴ش.
حجیت سیره عقلا و متشرعه در استنباطات فقهی، سیدموسی علوی‏، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۱ش.
عرف و سیره در فقه امامیه، فاطمه قدرتی، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
حجیت سیره عقلا و متشرعه در استنباطات فقهی، سید موسی علوی‏، مجتمع آموزش عالی فقه، ۱۳۸۷ش.

سایر منابع

درس خارج اصول، حمید درایتی، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۴۰۱ش. از اینجا ببینید
درس خارج اصول، علیرضا اعرافی، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۴۰۱ش. از اینجا ببینید
درس خارج اصول، علی‌اکبر سیفی مازندرانی، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۳۹۹ش. از اینجا ببینید
درس خارج اصول، سید محمود مددی، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۳۹۶ش. از اینجا ببینید
درس خارج اصول، سید کاظم مصطفوی، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۳۹۴ش. از اینجا ببینید

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{موضوعات فاقد منبع مطالعاتی}}
+{{منابع مطالعاتی}}
-[[حجیت سیره‌های متشرعه]] به معنای اعتبار سلوک عمومی، عادت رفتاری یا رویه‌های فرهنگی متشرعان در جایگاه مستندی برای استنباط حکم شرعی است. این آداب یا رفتارها فقط وقتی جزو سیره متشرعه محسوب می‌شوند که علّت حدوثشان تشرع (مسلمان بودن) فاعلشان باشد. بنا بر این نمی‌توان هر عمل عادی و روزمره‌ای که مسلمانان انجام می‌دهند را جزو سیره متشرعه دانست. از این رو، بلند خواندن (جهر) نماز جمعه یا بلند گذاشتن ریش مردان مسلمان جزو سیره متشرعه است؛ اما مثلاً نوع پوشش محلی مسلمانان شرق آفریقا جزو سیره متشرعه نیست؛ چرا که از جهت مسلمان بودنشان وارد عرف و سیره آنها نشده است. سیره متشرعه با مفاهیم شرعی دیگری همچون [[سیره‌ی عقلا]]، «سنّت» و [[ارتکاز متشرعه]] مرتبط است.
+[[حجیت سیره‌های متشرعه]] به‌معنای اعتبار سلوک عمومی، عادات رفتاری یا رویه‌های فرهنگی متشرعان به‌عنوان مستندی برای استنباط حکم شرعی است. این آداب یا رفتارها فقط وقتی سیره متشرعه محسوب می‌شوند که مسلمانان به دلیل مسلمان بودن به آنها ملتزم باشند و برآمده از دیگر عوامل اجتماعی و فرهنگی نباشند. بنابراین نمی‌توان هر عمل عادی و روزمره‌ای که مسلمانان انجام می‌دهند را جزء سیره متشرعه دانست. از این رو، بلند خواندن (جهر) نماز جمعه یا ریش گذاشتن مردان مسلمان جزء سیره متشرعه محسوب شده است؛ اما مثلاً نوع پوشش محلی مسلمانان شرق آفریقا جزو سیره متشرعه نیست؛ چراکه صرفا به دلیل مسلمان بودنشان وارد عرف و سیره آنها نشده است. سیره متشرعه با مفاهیم شرعی دیگری مانند [[سیره‌ی عقلا]]، سنّت و [[ارتکاز متشرعه]] مرتبط است.
-در این باره پرسش پیش روی فقه این است که آیا سیره متشرعه می‌تواند مستند حکم شرعی باشد؟ اگر سیره‌ متشرعه به معنای توافق عملی مسلمانان بر رویه‌ای شرعی باشد، جایگاهی همچون اجماع دارد؟ آیا حجیت سیره متشرعه مشروط به عمل مسلمانان عصر ظهور معصومان است یا آداب شرعی مسلمانان عصر غیبت نیز جز سیره متشرعه محسوب می‌شود؟ آیا احراز عدم ردع شارع برای حجیت سیره متشرعه کافی است؟ آیا حجیت رفتار متشرعان مشروط به مسائلی همچون موضع موافق شارع ذیل قول یا فعل معصوم است؟ در صورت اثبات عملی به عنوان سیره متشرعه، آیا می‌تواند مقدمه‌ای برای اثبات ارتکاز متشرّعه باشد؟
+در این باره پرسش‌های پیش روی فقه این است که آیا سیره متشرعه می‌تواند مستند حکم شرعی باشد؟ اگر سیره‌ متشرعه به معنای توافق عملی مسلمانان بر رویه‌ای شرعی باشد، جایگاهی همچون اجماع دارد؟ آیا حجیت سیره متشرعه مشروط به عمل مسلمانان عصر ظهور معصومان است یا آداب شرعی مسلمانان عصر غیبت نیز نوعی سیره متشرعه محسوب می‌شود؟ آیا عدم ردع شارع برای احراز حجیت سیره متشرعه کافی است؟ آیا حجیت رفتار متشرعان مشروط به مسائلی همچون ابراز موافقت شارع از طریق قول یا فعل معصوم است؟ آیا احراز یک موضوع به‌عنوان سیره متشرعه می‌تواند مقدمه‌ای برای اثبات ارتکاز متشرّعه باشد؟
-به طور تاریخی، شروط و محدودیت‌های نهاده شده در طریق حجیت شرعی سیره متشرعه باعث شده تا استدلال فقهی بر اساس آن بسیار دشوار و عملاً استناد به آن بسیار نادر باشد.
+به طور تاریخی، شروط و محدودیت‌های نهاده شده در طریق حجیت شرعی سیره متشرعه باعث شده تا استدلال فقهی بر اساس آن بسیار دشوار و عملاً استناد به آن بسیار نادر باشد. همچنین علی‌رغم اهمیت این بحث در فقه شیعی، فقیهان معاصر در آثار خود توجه زیادی به آن نداشته‌اند و آثار کمی در این رابطه منتشر شده است. حجیت سیره‌های متشرعه نیازمند پژوهش فقهی بیشتر است.
-همچنین علی‌رغم اهمیت این بحث در فقه شیعی، فقیهان معاصر در آثار خود توجه زیادی به آن نداشته‌اند و آثار کمی در این رابطه منتشر شده است.
-==مقاله==
+== مقاله‌ها ==
-#کارآیی فقهی «سیره‌ی متشرّعه» در بوته‌ی نقد، محمدتقی فخلعی، Journal of Contemporary Islamic Studies، دوره ۱، شماره ۱، فروردین ۱۳۹۸ش. [https://jcis.ut.ac.ir/article_65957_bdf85a33e18e9ec2d72b9b03244ee954.pdf?lang=fa مقاله را اینجا ببینید.]
+=== فارسی ===
-#بررسی ماهیت و شرایط کاربرد عرف و عادت در استنباط و قانون‌گذاری، امیرحسین ورشوچی منفرد و مهدی ساجدی، [[فصلنامه پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی]]، سال ششم، شماره ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. [https://irj.journals.isu.ac.ir/article_2287_9e70d84117950ce8c0a5594708bfd138.pdf مقاله را اینجا ببنید.]
+# بررسی سیره متشرعه و حجیت آن، عباس دهقان، دوفصلنامه مدرسه شهیدین (ره)، شماره ۱۱، سال ۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. [http://shahidain.ir/downloads/research/1398/num11/num11-1.pdf مقاله را از اینجا ببینید]
-#نقد و تحلیل ادلّه‌ی حجیّت «سیر‌ه‌ی متشرّعه»، محمدتقی فخلعی و محمدحسن حائری و زهراسادات احمدی سلیمانی، [[فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی]]، سال دوم، شماره ۳، تابستان ۱۳۹۵ش. [http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_22716_efc816cf673bca52fb426a41cfbb29af.pdf مقاله را اینجا ببینید.]
+#بررسی ماهیت و شرایط کاربرد عرف و عادت در استنباط و قانون‌گذاری، امیرحسین ورشوچی منفرد و مهدی ساجدی، [[فصلنامه پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی]]، سال ششم، شماره ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-articles/%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%db%8c-%d9%85%d8%a7%d9%87%db%8c%d8%aa-%d9%88-%d8%b4%d8%b1%d8%a7%db%8c%d8%b7-%da%a9%d8%a7%d8%b1%d8%a8%d8%b1%d8%af-%d8%b9%d8%b1%d9%81-%d9%88-%d8%b9%d8%a7%d8%af%d8%aa-%d8%af%d8%b1/ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر]
-#پژوهشی در «سیره‌ی متشرعه» شرایط حجیت و شبکه‌ی روابط مفهومی آن، زهراسادات احمدی سلیمانی، محمدحسن حائری، محمدتقی فخلعی، [[فصلنامه فقه و اصول]]، شماره ۱۰۱، تابستان ۱۳۹۴ش. [http://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1052573.pdf مقاله را اینجا ببینید.]
+#نقد و تحلیل ادلّه‌ی حجیّت «سیر‌ه‌ی متشرّعه»، محمدتقی فخلعی و محمدحسن حائری و زهراسادات احمدی سلیمانی، [[فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی]]، سال دوم، شماره ۳، تابستان ۱۳۹۵ش. [http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_22716_efc816cf673bca52fb426a41cfbb29af.pdf مقاله را از اینجا ببینید]
+#پژوهشی در «سیره‌ی متشرعه» شرایط حجیت و شبکه‌ی روابط مفهومی آن، زهراسادات احمدی سلیمانی، محمدحسن حائری، محمدتقی فخلعی، [[فصلنامه فقه و اصول]]، شماره ۱۰۱، تابستان ۱۳۹۴ش. [http://profdoc.um.ac.ir/articles/a/1052573.pdf مقاله را از اینجا ببینید]
+# حجیت‏ سیره، [[سید محمود هاشمى شاهرودی|سید محمود هاشمى]] و سید حسن اسلامى، مجله نقد و نظر، شماره ۱، ۱۳۷۳ش.
-==پایان‌نامه==
+=== سایر زبان‌ها ===
-#سیره‌ متشرعه و کاربرد آن در استنباط فقهی، زهراسادات احمدی سلیمانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۲ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/49b179ddcdbabbfa1ea8c0bf7ed70d2b/search/6996396ed8a0be507fb20a73b2c4a563 پایان‌نامه را اینجا ببینید.]
+{{چپ‌چین}}
-#عرف و سیره در فقه امامیه، فاطمه قدرتی، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۸ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/f515904e901260d11ef84a635956374c/search/6996396ed8a0be507fb20a73b2c4a563 پایان‌نامه را اینجا ببینید.]
+#An Evaluation of the Jurisprudential Application of "the Faithful's Practice"(کارآیی فقهی «سیره‌ی متشرّعه» در بوته‌ نقد), Muḥammad Taqī Fakhla, Journal of Contemporary Islamic Studies, Vol. 1, No. 1, Winter & Spring 2019. [https://jcis.ut.ac.ir/article_65957_bdf85a33e18e9ec2d72b9b03244ee954.pdf?lang=fa مقاله را از اینجا ببینید]
-#حجيت سيره عقلا و متشرعه در استنباطات فقهی، سید موسی علوی‏، مجتمع آموزش عالی فقه، ۱۳۸۷ش.
+{{پایان}}
+== پایان‌نامه‌ها ==
+# سیره متشرعه و کاربرد آن در استنباط فقهی، زهراسادات احمدی سلیمانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۲ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/49b179ddcdbabbfa1ea8c0bf7ed70d2b/search/6996396ed8a0be507fb20a73b2c4a563 اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
+# سیره بین از نظریه و تطبیق اصولی، نادین یحفوفی، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی (رض)، ۱۳۹۶ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/5ef95cf2c904e2b82489cf20a5991085 اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
+# جایگاه سیرة عقلا و متشرعه در فقه و تفاوت آنها، لیلا کشتی آرای، پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی، مرکز مدیریت حوزه های علمیه خوهران، ۱۳۹۶ش.
+# بررسی حجیت سیره متشرعه در استنباط احکام، قنبرعلی راشدی‏، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۴ش.
+# حجیت سیره عقلا و متشرعه در استنباطات فقهی، سیدموسی علوی‏، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۱ش.
+# عرف و سیره در فقه امامیه، فاطمه قدرتی، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۸ش. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-thesis/%d8%b9%d8%b1%d9%81-%d9%88-%d8%b3%db%8c%d8%b1%d9%87-%d8%af%d8%b1-%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a7%d9%85%d8%a7%d9%85%db%8c%d9%87/ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر]
+# حجیت سیره عقلا و متشرعه در استنباطات فقهی، سید موسی علوی‏، مجتمع آموزش عالی فقه، ۱۳۸۷ش.
+== سایر منابع ==
+# درس خارج اصول، حمید درایتی، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۴۰۱ش. [http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/derayati/osool/1401/14010920/%3D%22%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87%20%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%87%22 از اینجا ببینید]
+# درس خارج اصول، [[علیرضا اعرافی]]، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۴۰۱ش. [http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/arafi/osool/1401/14011010/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87%20%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%87 از اینجا ببینید]
+# درس خارج اصول، [[علی‌اکبر سیفی مازندرانی]]، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۳۹۹ش. [http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/seify/osool/98/990118/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87%20%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%87 از اینجا ببینید]
+# درس خارج اصول، سید محمود مددی، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۳۹۶ش. [http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/madadi_mahmoud/osool/96/960807/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87%20%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%87 از اینجا ببینید]
+# درس خارج اصول، سید کاظم مصطفوی، وبگاه مدرسه فقاهت، سال ۱۳۹۴ش. [http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/mostafavi/osool/94/941126/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87%20%D9%85%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%87 از اینجا ببینید]
+[[رده:نقص منابع عربی]]
+[[رده:منابع مطالعاتی مبانی فقه]]