|
|
| (۵۶۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[عرف در فقه]]
| | کتاب فقه و مصلحت نوشته ابوالقاسم علیدوست است. مصلحت به عنوان یکی از پایه های تعلیل حکم فقهی مطرح است. |
|
| |
|
| == کتاب == | | == معرفی و ساختار == |
| === فارسی ===
| | کتاب فقه و مصلحت نوشته ابوالقاسم علیدوست دربارهٔ رابطه بین مصلحت و فقه است. وی در این کتاب بر مصلحت‌گرایی دین تأکید دارد و بر آن است که تشریع و شرایع الهی همگی دارای هدف خاص بوده‌اند. |
| # مسئله عرف عقلا: درآمدی تحلیلی به نقش عرف در فقه و حقوق اسلامی، اکرم عظیمی‌دوستی، همدان، نشر فراگیران سینا، ۱۳۹۹ش.
| |
| # جایگاه عرف در فقه، سیدمحمد واسعی، تهران، نشر کانون اندیشه جوان وابسته به مؤسسه کانون اندیشه جوان تهران، ۱۳۸۷ش.
| |
| # فقه و عرف، ابوالقاسم علیدوست، نشر سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۸ش.
| |
| # مصادر فقه (عقل و عرف)، ابوالقاسم علیدوست، نشر مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۴۰۰ش.
| |
| # عیار عرف: مبانی قرآنی، روایی و عقلی عرف، دیدگاه‌ها، چالش‌ها و نظریه‌پردازی، زهرا تابع - کاوس روحی‌برندق، نشر دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۹۴ش.
| |
| # نگاهی به عرف، فاطمه میرانپور، نشر برکت کوثر، ۱۳۹۹ش.
| |
| # عرف و عادت در حقوق اسلام و ایران، سیدمحمد تقی علوی، نشر دانشگاه تبریز، ۱۳۸۳ش.
| |
| # نقش عرف در حقوق همسران، معصومه فرخی، نشر پیام عدالت، ۱۳۹۳ش.
| |
| # مسئله عرف عقلا (درآمدی تحلیلی به نقش عرف در فقه و حقوق اسلامی)، اکرم عظیمی‌دوستی، نشر فراگیران سینا، ۱۳۹۹ش.
| |
| # بررسی تطبیقی عرف و رسوم تجاری در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی، فائزه مسعودی، نشر شاپرک سرخ، ۱۳۹۶ش.
| |
| # مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی اسلام و حقوق موضوعه، حمید دهقان - جلال الدین قیاسی - سیدمصطفی محقق‌داماد - قدرت الله خسروشاهی، نشر پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۱ش.
| |
| # آرایه‌های عرفی بر آیه‌های قدسی: بررسی نسبت مبانی کلامی و فقهی شیعه و اهل سنت با فرایند سکولاریزاسیون، محمدکاظم حقانی‌فضل، نشر ادیان، ۱۳۹۲ش.
| |
| # فرامین سرمدی و عرفی شدن (در پویش تحولات فرد و جامعه)، احمد شکری‌منقاری، نشر فرهوش، ۱۳۹۹ش.
| |
| # پیام اجتهاد، احمد مرتاضی - علی الماسی، نشر علامه بهبهانی، ۱۳۸۹ش.
| |
| # رویکردشناسی کاربرد عرف در نظام حقوقی ایران مبتنی بر مبانی حقوق اسلامی: (در مقام تقنین، تفسیر، تطبیق، ادله اثبات دعوا و رویه قضایی)، احسان آهنگری - محمدامین کیخای‌فرزانه، نشر خرسندی، ۱۳۹۸ش.
| |
| # موضوع‌شناسی، دانشی نو «مبانی نظری»، عباس ظهیری، نشر مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم، ۱۳۹۸ش.
| |
| # مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی اسلام و حقوق موضوعه: ارکان جرم، قدرت الله خسروشاهی - عادل ساریخانی - جلال الدین قیاسی، نشر پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۷ش.
| |
| # مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی (اسلام و حقوق موضوعه): مسئولیت کیفری (ارکان مسئولیت، علل، موجهه، عوامل رافعه)، عادل ساریخانی - جلال‌الدین قیاسی، نشر پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۵ش.
| |
| # نحوه احراز استناد در حقوق کیفری: بررسی رویکرد عرفی و کارشناسانه، جواد نادری‌عوج‌بغزی، نشر مهرکلام، ۱۴۰۰ش.
| |
| # قلمرو عرف در عقد نکاح، علی فربودی، نشر سنجش و دانش، ۱۴۰۰ش.
| |
| # مسئله عرف عقلا: درآمدی تحلیلی به نقش عرف در فقه و حقوق اسلامی، اکرم عظیمی‌دوستی، همدان، فراگیران سینا، ۱۳۹۹ش.
| |
|
| |
|
| === عربی ===
| | کتاب فقه و مصلحت بر اساس یک مقدمه و سه بخش تدوین شده است. در مقدمه تبیین اصطلاح مصلحت در مذاهب فقهی و نگرش آنان در این باره پرداخته است. مفهوم‌شناسی موضوع فقه و مصلحت در فصل اول بخش اول با محورهای تعریف لغوی، مقاصد شریعت، علل الشرایع و حکم، تبیین مسئله مصلحت، منفعت، عدالت و مصالح مرسله، مسئله اضطرار و ضرورت، مباحث استصلاح، استحسان، قیاس، سد و فتح ذرایع تبیین شده است. در فصل دوم نیز عنوان مبانی، شامل مباحث تبعیت احکام شرع از مصالح و مفاسد، امکان فهم مصالح و مفاسدِ مورد نظر شارع مورد بحث قرار گرفته است. در قسمت پایانی بخش اول هجده عنوان حاشیه‌ای از جمله قانون «العالی لایفعل شیئا لاجل السافل»، روش صحیح کشف و فهم مقاصد شریعت، چیستی و مراحل حکم و… بررسی شده است. |
| # نظریه العرف بین الشریعه و القانون، نذیر حسنی، قم، نشر مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۵ش.
| |
| # تیسیر الوصول إلی علم الأصول، عبد الرحیم بن صالح یعقوب، الناشر: العبیکان للنشر، ۲۰۱۰ م.
| |
| # العرف و العادة في رأي الفقهاء عرض نظرية في التشريع الإسلامي، أحمد فهمي أبو سنة، مصر، الناشر: مطبعة الازهر، ۱۹۴۱م.[https://ia904600.us.archive.org/15/items/fiqh05001/fiqh05585.pdf از اینجا ببینید]
| |
|
| |
|
| == مقاله ==
| | در بخش دوم جایگاه مصلحت در کشف حکم و اجرای احکام مکشوف، شیوه و نهاد کشف مورد تحقیق قرار گرفته است که نویسنده در ابتدا با بیان آراء مذاهب فقهی اهل سنت و امامیه در تبیین موقعیت سندی مصلحت اشاره می‌کند. استصلاح در آرای فقیهان و مذاهب اهل سنت، ادله موافقان و مخالفان کارایی سندی استصلاح در مذاهب اهل سنت و موقعیت سندی مصلحت در عملیات استنباط و متون فقهی امامیه، مبانی اصولی امامیه در انکار کارایی سندی مصالح مرسله و… از جمله عناوین مورد بحث در این فصل از بخش دوم است. |
| ===فارسی===
| |
| # عرف و جایگاه آن در استنباط احکام شرعی، علی‌اکبر ایزدی‌فرد - رجب‌علی نعمت‌زاده - حسین کاویار، [[دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی]]، شماره ۱، ۱۳۸۸ش.[http://ensani.ir/file/download/article/20120326115832-1150-3.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # فقه و عرف، سید محمد واسعی، [[فصلنامه علمی قبسات]]، ش۱۵ و ۱۶، ۱۳۷۹ش.[http://ensani.ir/fa/article/6535/فقه-و-عرف از اینجا ببینید]
| |
| # جایگاه عرف در تقنین و تطوّر فقه امامیه، علی مرتضوی مهر - سعید محمدی ینگیجه، [[دوفصلنامه فقه و حقوق نوین]]، شماره ۷، ۱۴۰۰ش.[http://ensani.ir/file/download/article/1641014748-10331-7-3.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نگاهی به عرف در فقه و حقوق اسلامی:بایسته‌ها و آسیب‌ها، محمود رایگان، [[ماهنامه علمی ترویجی معرفت]]، شماره ۱۶۵، ۱۳۹۰ش.[http://ensani.ir/file/download/article/20130115085942-9723-113.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # سازوکار انطباق فقه با زمانه از منظر امام خمینی (ره) و شهید صدر (ره) با تکیه بر مفاهیم عقل و عرف، علی غلامی - محمد پورکیانی، [[دوفصلنامه آموزه‌های حقوقی گواه]]، شماره ۱، ۱۳۹۴ش.[http://ensani.ir/file/download/article/1544871307-10172-1-2.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # موازنهٔ شرع و عرف در نظام حقوقی ایران دورهٔ قاجار، حسین‌آبادیان، مطالعات تاریخ اسلام، شماره۷، ۱۳۸۹ش.[http://ensani.ir/file/download/article/20160518145921-10055-43.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تبارشناسی عرف در فقه امامیه و حقوق ایران، محمد روحی برندق - منصوره فصیح - محمدامین کیخا فرزانه، [[فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی]]، شماره ۱۵، ۱۳۹۵ش.[http://ensani.ir/file/download/article/20170222065421-9580-113.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تأملی بر جایگاه «عرف» و «عادت» در فقه و حقوق موضوعه ایران، سید محمد تقی علوی، زبان و ادب فارسی، شماره۱۸۲، ۱۳۸۱ش.[https://www.sid.ir/FileServer/JF/530138118206.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نقش عرف در فقه ابن ادریس، داریوش بخردیان - سیدمحمدتقی قبولی درافشان - محمدتقی فخلعی، [[دوفصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی]] (مقالات و بررسی‌ها)، دوره ۴۹، شماره۱، ۱۳۹۵ش.[https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=321547 از اینجا ببینید]
| |
| # کاربرد عرف در استنباط، حسین رجبی، کیهان اندیشه، شماره ۴۸، ۱۳۷۲ش.[http://noo.rs/DWshj از اینجا ببینید]
| |
| # بررسی آراء دانشمندان شیعه در خصوص اعتبار شرعی سیره عقلاء، زیبا رودی - لایقه عزیزی - معصومه السادات مرتضوی، [[دوفصلنامه تخصصی مطالعات فقهی]]، سال دوم، شماره دوم، ۱۳۹۸ش.[http://journals.miu.ac.ir/article_3885_5202152cb0bee259e2fa6596fa720faf.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # عرف یا عنصر پویایی فقه، ناصر سلمانی ایزدی، [[فصلنامه الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی)]]، شماره ۶۴، ۱۳۸۳ش.[https://www.sid.ir/FileServer/JF/55213836408.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # ادله حجیت عرف و نقد دلایل آن در مذاهب اسلامی، شمس‌الله صفرلکی - الهه خاکساری، [[فصلنامه پژوهش‌های اصولی]]، شماره ۱۴، ۱۳۹۱ش.[http://www.juosul.ir/article_110695.html از اینجا ببینید]
| |
| # کاربرد عقل و بنای عقلاء در باب ضمانت اجرای نقض قرارداد، نعمت الله الفت، [[دوفصلنامه حقوق تطبیقی]]، جلد ۹، شماره ۹۷، ۱۳۹۲ش.[http://ensani.ir/file/download/article/1548566989-10186-6.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نقش عرف به منزلهٔ منبع حقوق، علی اسلامی پناه، [[فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (حقوقی سابق)]]، دوره ۴۷، شماره ۲، ۱۳۹۶ش.[https://jlq.ut.ac.ir/article_62610_4943ebf87ab0e4aced33bdb32ea04ab1.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # فهم عرفی و اثر رهایی‌بخش قضاوت، ساحل رمضانی‌تبار، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (حقوقی سابق)، دوره ۵۱، شماره ۱، ۱۴۰۰ش. [https://jlq.ut.ac.ir/article_80340_790dbe440cdf950a2d32f7d9f2916f7b.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # از قانون اساسی عرفی تا عرف حقوق اساسی، خیرالله پروین، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (حقوقی سابق)، دوره ۴۳، شماره ۲، ۱۳۹۲ش.[https://jlq.ut.ac.ir/article_35271_44e847491b55bdc9ab5e2bd371444fae.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تحول رویکرد «رویه قضایی» بین‌المللی در فرایند شناسایی قواعد حقوق بین‌الملل عرفی، عباسعلی کدخدایی - شهرام زرنشان، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (حقوقی سابق)، دوره ۴۳، شماره ۱، ۱۳۹۲ش.[https://jlq.ut.ac.ir/article_35286_288cef0614e8d266312a3a7738e1e05b.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # دیدگاهی جدید در مشروعیت نظام‌های حقوقی نوپدید، سید حسن شبیری زنجانی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (حقوقی سابق)، دوره ۴۰، شماره ۳، ۱۳۸۹ش.[https://jlq.ut.ac.ir/article_29514_b75fec141a8e4aef6ad41867dd961bdf.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # کنکاشی در منابع حقوق اساسی، بیژن عباسی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (حقوقی سابق)، دوره ۴۰، شماره ۳، ۱۳۸۹ش.[https://jlq.ut.ac.ir/article_29517_15db7f7500ac0399a652becc6184279c.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تأملی اجمالی در مفهوم عرفی بودن حقوق قراردادها در حقوق موضوعه ایران، اکبر میرزانژاد جویباری، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی (حقوقی سابق)، دوره ۳۹، شماره ۱، ۱۳۸۸ش.[https://jlq.ut.ac.ir/article_28283_dd4edd81dae5c5efbe88c6546e261c33.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # ارزیابی عملکرد عرف در تغییر حکمِ مصادیقِ موضوعات عرفی، محمد رسول آهنگران - الهام غانم، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۰، شماره ۱۸، ۱۳۹۷ش.[https://feqh.semnan.ac.ir/article_3136_98a2d6ae0f194d6cabb6535f3908b60a.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # بررسی حجیت اطلاقات و عمومات شریعت در موضوعات نوظهور، سید سجاد موسوی کرمانشاهی، مجله فقه و اجتهاد، دوره ۵، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش.[http://mags.markazfeqhi.com/article_243386_0cca3dd13d5c7b47e8216469b5560ae3.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # ارزیابی عرفی نگری در موضوع‌شناسی مسائل مستحدثه برآمده از علم مدرن، فاطمه قدرتی - محسن سعیدی ابواسحاقی، فقه میان‌رشته‌ای اجتماعی، دوره ۸، شماره ۱۵، ۱۳۹۸ش.[https://irj.journals.isu.ac.ir/article_75393_77641a54da646a5700db7262c001ff73.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نظریهٔ فهم اجتماعی نصوص؛ مبانی، کارکرد، اسکندری اسکندری علی تولائی، فصلنامه علمی فقه و اصول، شماره پیاپی ۹۰، ۱۳۹۱ش.[https://jfiqh.um.ac.ir/article_27179_9589fcc4161de1f79528cf28e08cd687.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # بررسی ماهیت و شرایط کاربرد عرف و عادت در استنباط و قانونگذاری، امیرحسین ورشوچی منفرد - مهدی ساجدی، فقه میان‌رشته‌ای اجتماعی، دوره ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۷ش.[https://irj.journals.isu.ac.ir/article_2287_9e70d84117950ce8c0a5594708bfd138.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # سیدیزدی فقیهی عُرف‌نگر یا عُرفیگرا؟، حسین ناصری مقدم، فقه، دوره ۱۹، شماره ۷۳، ۱۳۹۱ش.[https://jf.isca.ac.ir/article_2999.html از اینجا ببینید]
| |
| # عرف و بنای عقلا در فرایند اجتهاد، هدایت‌حسین محصلی، مطالعات فقه امامیه، دوره ۹۳، شماره ۲، ۱۳۹۳ش.[http://pfe.journals.miu.ac.ir/article_1765.html از اینجا ببینید]
| |
| # همسویی فقه با تحولات اجتماعی، ابوالحسن سلطانی، فقه و تاریخ تمدن، دوره ۳، شماره ۱، ۱۳۹۶ش.[http://jhc.sinaweb.net/article_532109.html از اینجا ببینید]
| |
| # گستره شریعت و نقش عرف در حقوق اسلامی، محمدحسین فضائلی، فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی قضائی، شماره ۶۶، ۱۳۹۳ش.[https://jlviews.ujsas.ac.ir/article-1-556-fa.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # مطالعه تطبیقی مفاد آیه عرف در دید مفسران شیعه و اهل تسنن، کاوس روحی برندق - حمد حسین خوانین زاده، پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، دوره ۱، شماره ۱، ۱۳۹۴ش. [https://ptt.qom.ac.ir/article_535_e65b13d23137f469d5ca8a5dce529a6d.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نگاهی به عرف در فقه و حقوق اسلامی بایسته‌ها و آسیب‌ها، محمود رایگان، معرفت، شماره ۱۶۵، ۱۳۹۰ش.[http://marifat.nashriyat.ir/node/2391 از اینجا ببینید]
| |
| # کارکردگرایی در موضوعات عرفیِ احکام شرعی، مسعود فیاضی، حقوق اسلامی، دوره ۱۳، شماره ۴۸، ۱۳۹۵ش.[http://hoquq.iict.ac.ir/article_22578_8b624bdd071ab3060a61efa23d1caa44.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # بازخوانی مفهوم صدق و کذب با تعمیق در مرجعیت عرف، ابوالقاسم علیدوست - محمد جعفری، مطالعات فقهی و فلسفی، دوره ۷، شماره ۲۶، ۱۳۹۵ش. [https://aqojap.qom.iau.ir/article_537090_663288aab0d22e68e8702ba9c5c75a65.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تمسک به دانسته‌های عرفی بشر در توسعه و فهم عناوین فقهی در مکتب فریقین با رویکردی به دیدگاه امام خمینی (س)، علی بهرامی نژاد - سید مصطفی موسوی بجنوردی، [[فصلنامه پژوهشنامه متین]]، دوره ۱۹، شماره ۷۷، ۱۳۹۶ش.[http://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_64911_862a693f7198c2d8b34c9d6108e95515.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # عرف و بناهای عقلایی در مکتب فقهی امام خمینی (س)، سید عبدالواحد موسوی، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره ۱۹، شماره ۷۷، ۱۳۹۶ش.[http://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_64911_862a693f7198c2d8b34c9d6108e95515.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # جایگاه عرف در حقوق با رویکردی بر اندیشه‌های امام خمینی (س)، فهیمه ملک‌زاده؛ مونا احمدلو، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره ۱۴، شماره ۵۶، ۱۳۹۱ش.[http://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_61586_67a219615682ad2c02482d943ea1fb6b.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # ظرفیت‌های فقه در رویارویی با مسائل دنیای معاصر، ابوالقاسم علیدوست، [[فصلنامه اقتصاد اسلامی]]، دوره ۱۶، شماره ۶۲، ۱۳۹۵ش.[http://eghtesad.iict.ac.ir/article_21541_d0f86f4e6c83a6adc6bd266ecbaf59a5.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # معیارها و مصادیق ثابت و متغیر در اندیشة شهید مطهری، سیامک بهارلوئی - مسعود راعی دهقی، [[فصلنامه علمی پژوهشی حکومت اسلامی]]، شماره پیاپی ۷۷، ۱۳۹۴ش.[http://mag.rcipt.ir/article_95484_0483d3a5db0553771105536bd2594075.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # بازخوانی انتقادی قاعده الزام، زینب میرزایی صفی‌آباد - مهدی موحدی محب، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۲۱، ۱۳۹۹ش.[https://cjd.razavi.ac.ir/article_635_d8469866ecd0743c6f01592c11f7fd2e.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # بررسی مبانی فلسفی جایگاه «عقل» و «عرف متشرعه» در حقوق با تمرکز بر آراء علامه طباطبایی و استاد مصباح یزدی، علی غلامی - محمد پورکیانی، فصلنامه علمی پژوهش نامه حقوق اسلامی، شماره پیاپی ۴۳، ۱۳۹۵ش.[https://ilr.journals.isu.ac.ir/article_1835_6390475f16f62ae7290118ea42b16ac3.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تقنین، عرف و مصلحت در اندیشه علمای مشروطه، ولی رستمی - عزیز الله فضلی، فصلنامه علمی پژوهش نامه حقوق اسلامی، شماره پیاپی ۳۳، ۱۳۹۰ش.[https://ilr.journals.isu.ac.ir/article_1033_5f66f06dabfdb174b0e3a76b5eb5fa61.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نقش عرف در تحلیل مولفهٔ روانی جرم و عوامل زوال مسؤولیت کیفری، محسن برهانی - عطیه پارساییان، [[دوفصلنامه پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی]]، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۲ش.[https://jclc.sdil.ac.ir/article_43388_30f7d999a91a4a7b4b27d4be68e1b91f.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # بسترهای پیدایی و مانایی عرف اساسی در نظام‌های حقوقی ـ سیاسی ایران و انگلستان، سید احمد حبیب نژاد - زهرا عامری - محمد جواد حسینی، دوفصلنامه حقوق تطبیقی، پیاپی ۱۵، ۱۴۰۰ش.[http://law.mofidu.ac.ir/article_46358_90733140c9959f2b859c3ab67c1f45c4.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # چیستی و برآیند رابطه عرف و سیره عقلا از دیدگاه مذاهب امامیه و اهل‌سنت، سید ابوالحسن نواب - اسدالله رضایی، دوفصلنامه فقه مقارن، شماره پیاپی ۱۶، ۱۳۹۹ش.[http://fiqhemoqaran.mazaheb.ac.ir/article_139733_611f4446050b4e9b4db6f889f789f9f1.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # آسیب‌شناسی تأثیر عرف در ساحت فقهی دین، فاطمه قدرتی - سعید رحیمیان - فریبا حاجیعلی، دوفصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۴۵، شماره ۱، ۱۳۹۱ش.[https://jjfil.ut.ac.ir/article_30074_9ce47a35787d9e7ebb452640ae16fe36.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تعارض عرف با عرف در فقه و حقوق، زهرا یوسفی مصری - سیدابوالقاسم نقیبی - فایزه مقتدایی، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، دوره ۱۴، شماره ۱، ۱۴۰۰ش.[https://jfil.srbiau.ac.ir/article_19195.html از اینجا ببینید]
| |
| # کاربرد شأن عرفی فقها در ولایت بر مردم، مهدی منتظر قائم، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، دوره ۱۴، شماره ۱، ۱۴۰۰ش.[https://jfil.srbiau.ac.ir/article_19536.html از اینجا ببینید]
| |
| # مطالعهٔ تطبیقی تأثیر عرف و عادت در تفسیر قرارداد در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا و حقوق ایران، فخرالدین اصغری آقمشهدی - محمدحسین تقی پور درزی نقیبی، [[دوفصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی]]، دوره ۸، شماره ۲، ۱۳۹۶ش.[https://jcl.ut.ac.ir/article_65154_b9caa1d79b4c3a46e233355dca42e1e0.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نسبت امر عرفی و شرعی در حقوق عمومی ایران: تأملی تاریخی از انقلاب مشروطه تا جمهوری اسلامی، علی اشرف نظری - مهرداد امیدپور، [[فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران]]، دوره ۵۲، شماره ۲، ۱۴۰۱ش.[https://jplsq.ut.ac.ir/article_85520_35546695fd84f80791da18efde44b4d4.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # اثرگذاری عرف‌های فراملی بر کنوانسیون‌های حمل‌ونقل، مازیار ذبیحی - محسن محبّی - یوسف خرم فرهادی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره ۵۰، شماره ۳، ۱۳۹۹ش.[https://jplsq.ut.ac.ir/article_75612_eacc44c261a1dbebd60fb59dcb2d66b7.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # مفهوم و ماهیت «عنصر مادی» در فرایند شکل‌گیری قواعد حقوق بین‌الملل عرفی، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، جلد ۱۸، شماره ۳، ۱۳۹۳ش.[https://clr.modares.ac.ir/rdsm_jarticle_list.php?sid=1&slc_lang=fa&jart_id=9252 از اینجا ببینید]
| |
| # جایگاه حقوق عرفی بازرگانی فراملی در داوری تجاری بین‌المللی، رضا حاذقپور - حمیدرضا علومی یزدی، پژوهش حقوق خصوصی، دوره ۵، شماره ۱۹، ۱۳۹۶ش.[https://jplr.atu.ac.ir/article_7800_83cf0294dfe7682a63281b2a2b19bef7.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نقش عرف در تعیین مفاد قرارداد؛ تحلیل فقهی- حقوقی ماده ۳۵۶ قانون مدنی: اصل یا قاعده؟، منصور امینی، [[فصلنامه تحقیقات حقوقی]]، شماره پیاپی ۶۲، ۱۳۹۲ش. [https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56860.html از اینجا ببینید از اینجا ببینید]
| |
| # مفهوم مخاصمه مسلحانه غیربین المللی در عرف حقوق بین‌الملل بشردوستانه، رضا اسلامی - علی‌رضا کاظمی ابدی، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره ۲۰، شماره ۷۹، ۱۳۹۶ش.[https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_54398_adea0c42cdd012ec64bf44bd2cb8b927.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # جلوه‌هایی از رویکرد عرف در نظام کیفری ایران، محمدعلی اخوت، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره ۱۳، ویژه نامه شماره ۲ - شماره پیاپی ۱، ۱۳۸۹ش.[https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56697.html از اینجا ببینید]
| |
| # تأملی بر عرف بین‌المللی، ژولبو باربریس - اردشیر ارجمند، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره ۱، شماره ۱۳–۱۴، ۱۳۷۳ش. [https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56607.html از اینجا ببینید]
| |
| # تحولات پیدایش عرف بین‌المللی، سیدعلی هنجنی، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره پیاپی ۱۱۶، ۱۳۷۱ش.[https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56832.htmlاز اینجا ببینید]
| |
| # رابطهٔ عرف و اخلاق در حقوق کیفری اسلام و غرب، محمدعلی حاجی ده‌آبادی - زهرا ساریخانی - عادل ساریخانی - محمد خلیل صالحی، [[فصلنامه تعالی حقوق]]، دوره ۶، شماره ۳، ۱۳۹۹ش.[http://www.thdad.ir/article_242939_f48c737cb6769425472ef6ef1da86c19.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # جستاری پیرامون عدالت عرفی، محمد مهریزی ثانی - احمد باقری، [[فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی]]، شماره پیاپی ۱۵، شهریور ۱۳۹۸ش.[http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_66763_93cdf0d0e96326bf175121651cc3ee26.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تناسب میان حکم و موضوع با رویکردی به کارکرد ابزاری عرف، مهدی دهقان - ابوالفضل علیشاهی - عبداله بهمن‌پوری، فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی، شماره پیاپی ۷، ۱۳۹۶ش.[http://jostar-fiqh.maalem.ir/article_65478_419bcc20c418a5b908367ea661afa987.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # ترجمه: اهمیت کنونی حقوق عرفی در حقوق بین‌المللی بشر دوستانه، محمدحسین رمضانی قوام آبادی، [[فصلنامه حقوقی دادگستری]]، دوره ۷۰، شماره ۵۴، ۱۳۸۵ش.[http://www.jlj.ir/article_44298_a3eef024cf8228ce1dfe5b110b503094.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # اعتبارسنجی عرف و رویه‌های قانون اساسی، سید ناصر سلطانی، [[فصلنامه دانش حقوق عمومی]]، شماره پیاپی ۱۸، ۱۳۹۶ش.[http://mag.shora-rc.ir/article_119_06fbd916896c6065a93ebdcc0992650a.pdfاز اینجا ببینید]
| |
| # مبانی و برخی از مصادیق پذیرش عرف تجاری فراملی در حقوق ایران، رضا حاذقپور - حمیدرضا علومی یزدی، [[فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی قضائی]] (دیدگاه‌های حقوقی سابق)، دوره ۲۴، شماره ۸۵، ۱۳۹۸ش.[https://jlviews.ujsas.ac.ir/article-1-1132-fa.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # بررسی مقایسه ای شیوه‌های تفسیر درقانون تجارت الکترونیک ایران، فقه امامیه ومقررات بیع بین‌الملل، عبدالحمید مفتخر - مهران جعفری - علی پورجواهری - کرم جانی پور، [[فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی]]، دوره ۱۴، شماره ۲، ۱۴۰۰ش.[https://jil.bonab.iau.ir/article_689039_98dca7e0b533e594ad9bf9eaf2d3995b.pdf ازاینجا ببینید]
| |
| # کاربرد عرف در مقام تفسیر در حقوق قضایی مبتنی بر مبانی فقه امامیه، مصطفی محقق داماد - محمدامین کیخای فرزانه، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضائی (دیدگاه‌های حقوقی سابق)، دوره ۲۳، شماره ۸۱، ۱۳۹۷ش.[https://jlviews.ujsas.ac.ir/article-1-1008-fa.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # جایگاه عرف در شریعت و نقش آن در قانونگذاری و دادرسی، سیدمحمد حسینی، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۳، شماره ۷، خرداد ۱۳۹۰ش.[https://jil.bonab.iau.ir/article_525131_f46dccd91cf000b98aab9b4f3a5db00d.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تأملی اجمالی در مفهوم عرفی بودن حقوق قراردادها در حقوق موضوعه ایران، اکبر میرزانژاد جویباری، فصلنامه حقوق، دوره ۳۹، شماره ۱، ۱۳۸۸ش.[https://jlq.ut.ac.ir/article_28283_dd4edd81dae5c5efbe88c6546e261c33.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # نسبت امر عرفی و شرعی در حقوق عمومی ایران: تأملی تاریخی از انقلاب مشروطه تا جمهوری اسلامی، علی اشرف نظری - مهرداد امیدپور، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره ۵۲، شماره ۲، ۱۴۰۱ش.[https://jplsq.ut.ac.ir/article_85520_35546695fd84f80791da18efde44b4d4.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # اثرگذاری عرف‌های فراملی بر کنوانسیون‌های حمل‌ونقل، مازیار ذبیحی - محسن محبّی - یوسف خرم فرهادی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، دوره ۵۰، شماره ۳، ۱۳۹۹ش.[https://jplsq.ut.ac.ir/article_75612_eacc44c261a1dbebd60fb59dcb2d66b7.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # بررسی مفهوم رویه‌های اساسی در حقوق اساسی، فردین مرادخانی، [[فصلنامه مطالعات حقوقی]]، شماره پیاپی ۳۰، ۱۳۹۷ش.[https://jls.shirazu.ac.ir/article_5132_75254bb81c89fd0c8010c92ab6dc2a02.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # تعارض عرف با عرف در فقه و حقوق، زهرا یوسفی مصری - سیدابوالقاسم نقیبی - فایزه مقتدایی، مبانی فقهی حقوق اسلامی، ۱۴۰۰ش.[https://jfil.srbiau.ac.ir/article_19195.html از اینجا ببینید]
| |
| # تغیر العرف و اثره فی الفتوی، عبدالقادر محمد، العراق، مجلة العلوم الإسلامية، المجلد ۱۱، العدد ۱، ۲۰۲۰م.[https://www.iasj.net/iasj/download/006776b2346383a6 از اینجا ببینید]
| |
|
| |
|
| === عربی ===
| | در فصل دوم این بخش نیز به موضوع حضور مصلحت در تطبیق و اجرای احکام مکشوف، معیارها و مبانی کشف مصالح مورد نظر شارع پرداخته است. حواشی عناوین بخش دوم نیز به بیان تمثیلهایی از جمله نقد دو سخن به دلیل نادیده گرفتن مقاصد شریعت در اصدار فتوا، چند نمونه از اندیشه مقاصد بسند، لزوم توجه به همه مقاصد شارع در فهم نصوص، مصلحت مبدأ و مصلحت معیار و… اشاره شده است. |
| # مراعاة العرف و العادة و أثرها فی المذهب المالکی، کوشی إسماعیل، مجلة الواحات للبحوث و الدراسات، المجلد ۱۳، العدد ۲، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/2/13/2/138024 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف والقواعد الضابطة له ودورها فی تحدید المسکوت عنه وضبطه، سعید الشویة، مجلة الذخیرة للبحوث والدراسات الإسلامیة، المجلد ۵، العدد ۱، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/793/5/1/168506 از اینجا ببینید]
| |
| # اعتبار العرف فی تقریر النفقة، رمزی قندوز، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185897 از اینجا ببینید]
| |
| # تخصیص عام النص بالعُرف مفهومه، حُجیّته، أقسامه و أثره فی استنباط الأحکام الشّرعیّة، عزام إسماعیل، مجلة الشهاب، المجلد ۷، العدد ۳، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/391/7/3/169216 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف اللغوی وأثره فی فهم الخطاب الشرعی (دراسة دلالیة تداولیة)، صالح مسعود، المعیار، المجلد ۲۴، العدد ۴، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/90/24/4/128450 از اینجا ببینید]
| |
| # أثر التصرفات الدولیة الانفرادیة علی قواعد العرف الدولی - الاحتجاج و التحفظ نموذجاً- إکرام محفوظ - محمد أمین أسود، مجلة حقوق الإنسان والحریات العامة، المجلد ۳، العدد ۱، ۲۰۱۸م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/535/3/1/75847 از اینجا ببینید]
| |
| # ضوابط تغیر الفتوی بین ثبات الأحکام و تحکیم العرف دراسة تحلیلیة فی ضوء النصوص الشرعیة و القواعد الکلیة، حموش محمد، حولیات جامعة الجزائر، المجلد ۳۱، العدد ۱.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/18/31/1/26485 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف بین التشریع والقانون المعاصر -قراءة فی المفاهیم والدلالات، عامر سداس، التراث، مجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185890 از اینجا ببینید]
| |
| # اعتبار العرف فی مقدمات الزواج و تأثیره علی دعم الإجتهاد القضائی، سارة قرمیط، التراث، المجلد ۹، العدد ۲، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/2/99371از اینجا ببینید]
| |
| # العرف وأثر العمل به فی مسائل الأحوال الشخصیة دراسة فقهیة مقارنة، علاء الدین عبد الفتاح عبد الحمید علی أبوالعز، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185885 از اینجا ببینید]
| |
| # دور العرف وأثره فی قانون الأسرة الجزائری - مرحلة انعقاد الزّواج (مقدمته وآثاره)، الطیب شتوح، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185888از اینجا ببینید]
| |
| # سلطان العرف وتأثیره علی القوانین، محمد برجی بن جلول، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185891 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف مصدر استنباط أحکام النفقة شرعاً و قانوناً، عامر عامر مصطفی، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185892از اینجا ببینید]
| |
| # أثر العرف علی الحقوق المادیة للزوجة، بوسعد أوقنون، التراث، المجلد ۹، العدد ۴، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/4/184637 از اینجا ببینید]
| |
| # الجوانب القانونیة الوضعیة فی المعاییر الشرعیة لهیئة (أیوفی)، جدی عبد القادر، مجلة الشریعة والاقتصاد، المجلد ۱۰، العدد ۲، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/91/10/2/175837 از اینجا ببینید]
| |
| # فهم القرآن الکریم بین مرتکزات العرف اللغوی وخصوصیات العرف القرآنی، نبیل بوراس، مجلة المنهل، المجلد ۴، العدد ۲، ۲۰۱۸ م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/507/4/2/142512از اینجا ببینید]
| |
| # دور العرف فی إقرار الحقوق المعنویة، ثوری یحیی، مجلة الحقوق والحریات، المجلد ۹، العدد ۲، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/123/9/2/167351از اینجا ببینید]
| |
| # الحق فی المیراث بین العرف والقانون، قربع عادل، التراث، المجلد ۱۰، العدد ۳، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/10/3/114555 از اینجا ببینید]
| |
| # مکانة العرف فی القانون التجاری الجزائری، منصور داود - العقون ساعد، الجزائر، مجلة الاستاذ الباحث للدراسات القانونیة والسیاسیة، المجلد ۴، العدد ۲، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/article/107140 از اینجا ببینید]
| |
| # تأثیر العرف علی أثار الحضانة، فریال بن جدی، الجزائر، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185896 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف وأثره فی مرونة الشریعة الإسلامیة، صبحی شریر عصام، غزه، مجلة الذخیرة للبحوث والدراسات الإسلامیة، المجلد ۱، العدد ۲، ۲۰۱۷م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/793/1/2/166082 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف وأثره فی تغیّر الأحکام والفتاوی و تحقیق مقاصد الشریعة الإسلامیة، یوسف سرطوط، الجزائر، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185894 از اینجا ببینید]
| |
| # اقتضاء العرف التخصیص فی خطاب المکلفین وآثاره الفقهیة، سیدی محمد ولد محمد الأمین علی، الجزائر، مجلة الشهاب، المجلد ۷، العدد ۲، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/391/7/2/159749 از اینجا ببینید]
| |
| # التطبیقات القضائیة علی العرف فی الأحوال الشخصیة فی المملکة العربیة السعودیة، سالم بن راشد المطیری، المملکة العربیة السعودیة، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185886 از اینجا ببینید]
| |
| # أثر الاعتداد بالعرف فی الشروط المقترنة بعقد الزواج فی قانون الأسرة الجزائری، لخذاری عبدالحق، الجزائر، مجلة الحقوق والعلوم السیاسیة، المجلد ۸، العدد ۱، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/76/8/1/144383 از اینجا ببینید]
| |
| # دور العرف فی الخِطبة بین أحکام الشریعة الإسلامیة والقانون، صلوح المکی، الجزائر، مجلة البحوث الأسریة، المجلد ۲، العدد ۱، ۲۰۲۲م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/769/2/1/184215از اینجا ببینید]
| |
| # آثار العرف الدولی علی أحکام القضاء الدولی الجنائی و القانون الدولی الإنسانی، مراد کواشی، الجزائر، مجلة الحقوق والعلوم السیاسیة، المجلد ۷، العدد ۲، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/76/7/2/117830 از اینجا ببینید]
| |
| # اعتبار العرف فی مقدمات عقد الزواج (الخطبة)، إیمان مقاتل، الجزائر، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185900 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف فی مسائل الأحوال الشخصیة من الاحتجاج و التدلیل إلی معوقات التوظیف والتنزیل، عبدالرّحمان بلعالم - عبد اللطیف بعجی، الجزائر، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185903 از اینجا ببینید]
| |
| # أثر العرف فی تغیر الفتوی " فقه الأسرة أنموذجا "، عمری رشید، الجزائر، مجلة البحوث والدراسات، المجلد ۱۵، العدد ۱، ۲۰۱۸م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/202/15/1/52606 از اینجا ببینید]
| |
| # ضوابط تغیر الفتوی بین ثبات الأحکام وتحکیم العرف دراسة تحلیلیة فی ضوء النصوص الشرعیة والقواعد الکلیة، حموش محمد، المجلد ۳۱، حولیات لجامعة الجزائر، العدد ۱، ۲۰۱۷م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/18/31/1/26485 از اینجا ببینید]
| |
| # دور العرف فی تدبیر الأراضی والمیاه ببنی فقوس –أولاد جرو أنموذجا -، ناصر لوبنة، مجلة الاقتصاد والتنمیة المستدامة، المجلد ۵، العدد ۱، ۲۰۲۲م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/598/5/1/181563 از اینجا ببینید]
| |
| # توظیف العرف فی تقدیر النفقة الزوجیة فی الفقه الإسلامی وقانون الأسرة الجزائری، عبد المنعم نعیمی، الجزائر، مجلة البحوث الأسریة، المجلد ۱، العدد ۱، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/769/1/1/165157 از اینجا ببینید]
| |
| # مبادئ القضاء الدولی الجنائی وعلاقتها بتنفیذ الاحکام القضائیة وبتطبیق القانون الدولی الانسانی -العرف الدولی-، مراد کواشی، الجزائر، المعیار، المجلد ۲۴، العدد ۲، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/90/24/2/111654 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف الدولی و أثره علی تنفیذ الاحکام القضائیة الدولیة الجنائیة و تطبیق القانون الدولی الانسانی، مراد کواشی، الجزائر، آفاق علمیة، المجلد ۱۲، العدد ۱، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/232/12/1/107319 از اینجا ببینید]
| |
| # اعتبار العرف فی آثار عقد الزواج، بلفار وفاء، الجزائر، التراث، المجلدد ۱۰، العدد ۱، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/10/1/108836 از اینجا ببینید]
| |
| # رقابة المحکمة العلیا علی تطبیق العرف فی مسائل الزواج والطلاق، خالد عجالی - ملیکة محمودی، الجزائر، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185895 از اینجا ببینید]
| |
| # مدی اعتبار العرف فی التقدیر القضائی لنفقة المحضون، نورالهدی بولمش، الجزائر، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185901 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف واثره فی تغییر الفتوی فی القضایا الفقهیة المعاصرة، یحیی سعیدی، الجزائر، المعیار، المجلد ۱۷، العدد ۱۷، ۲۰۱۳م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/90/17/34/17509از اینجا ببینید]
| |
| # نظرة جدیدة الی مکانة مفهوم العرف و العادة فی الفقه الاسلامی، التمیمی صبیح - کافی دونمز إبراهیم، مجلة جامعة الأمیر عبد القادر للعلوم الإسلامیة، المجلد ۱، العدد ۱، ۱۹۸۶م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/28/1/1/24983 از اینجا ببینید]
| |
| # أثر العرف فی الخطبة والفاتحة فی التشریع الجزائری، ثامر خالدی، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185884 از اینجا ببینید]
| |
| # مظاهر العرف وأثرها فی طرق تأدیب الناشز – أحکامه وضوابطه – دراسة مقارنة فی ضوء أحکام الفقه الاسلامی وقانون العقوبات العراقی، محمود إبراهیم عبد الرزاق محمود الهیتی - رعد فجر فتیح الراوی، مجلة الدراسات القانونیة والسیاسیة، المجلد ۳، العدد ۱، ۲۰۱۷م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/304/3/1/38042 از اینجا ببینید]
| |
| # العقوبة فی النظام القانونی للمحکمة الجنائیة الدولیة، مدرس د. شیروان علی محمود، أبحاث قانونیة و سیاسیة، المجلد ۶، العدد ۲، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/471/6/2/175258 از اینجا ببینید]
| |
| # مفهوم العُرف وسلطته دراسة أصولیة نقدیة فی ضوء العمرانی البشری، مشوش صالح، مجلة الأصالة للدراسات والبحوث، المجلد ۳، العدد ۶، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/807/3/6/174583 از اینجا ببینید]
| |
| # دورُ العُرف فی مجال الخطبة والزواج فی قانون الأسرة الجزائری، رویضة بوسعید، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185905 از اینجا ببینید]
| |
| # أثر الأعراف والعوائد فی تغیر الأحکام والفتاوی، سفیان ناول، مجلة الشهاب، المجلد ۲، العدد ۲، ۲۰۱۶م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/391/2/2/24524از اینجا ببینید]
| |
| # عقد الزواج بین العرف و الشرعیة، هیباوی الطاهرة، مجلة الحکمة للدراسات الاسلامیة، المجلد ۴، العدد ۲، ۲۰۱۷م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/770/4/2/165921 از اینجا ببینید]
| |
| # میراث المرأة بین إنصاف الشرع و إجحاف العرف، یامنة حواسی التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185883از اینجا ببینید]
| |
| # قاعدة مراعاة العرف فی الفتوی المالکیة وأثرها فی خصوصیة النوازل الفقهیة فی الغرب الإسلامی المعیار المعرب للونشریسی نموذجا، علی عشی، الجزائر، مجلة العبر للدراسات التاریخیة و الاثریة فی شمال افریقیا، المجلد ۲، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.ceristdz/en/downArticle/564/2/1/94638 از اینجا ببینید]
| |
| # العُـرف اللّغوی و أثره فی تلقّی الخطاب، میلود عمارة، الجزائر، مجلة المنهل، المجلد ۳، العدد ۲، ۲۰۱۷م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/507/3/2/103513 از اینجا ببینید]
| |
| # الأدوار الوظیفیة للعرف فی ضوء التحولات الاجتماعیة المعاصرة "دراسة مقارنة"، رحمانی إبراهیم، قسطنطیة، مجلة جامعة الأمیر عبد القادر للعلوم الإسلامیة، المجلد ۲۹، العدد ۲، ۲۰۱۵م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/28/29/2/4215 از اینجا ببینید]
| |
| # العُرف و أثره فی تغیّر الفتوی، عماری بدر الدین، الجزائر، مجلة الترجمة و اللغة، المجلد ۱۹، العدد ۲، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/155/19/2/145992 از اینجا ببینید]
| |
| # دور العرف الدولی فی حمایة البیئة أثناء النزاعات المسلحة، عراب نصیرة، الجزائر، مجلة البحوث العلمیة فی التشریعات البیئیة، المجلد ۳، العدد ۱، ۲۰۱۳م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/151/3/1/92147 از اینجا ببینید]
| |
| # قضاء الثورة الجزائریة فی "الولایة الثالثة" (۱۹۵۴–۱۹۶۲) و"إشکالیة" تعارض العرف مع الشریعة، سعداوی مصطفی، الجزائر، مجلة أنثروبولوجیة الأدیان، المجلد ۱۶، العدد ۲، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/559/16/2/117889 از اینجا ببینید]
| |
| # الْجَرِیمَةُ الدَّوْلِیَّةُ - دِرَاسَةُ اِسْتِقْرَائِیَّةُ، ابراهیم عبدالسلام، الجزائر، المجلة نظرة علی القانون الاجتماعی، المجلد ۱۱، العدد ۲، ۲۰۲۱م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/159/11/2/172634 از اینجا ببینید]
| |
| # المروءة فی الفقه الإسلامی وعلاقتها بالعرف، قاسمی خدیجة، الجزائر، مجلة الحقیقة، المجلد ۱۹، العدد ۴، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/49/19/4/139797 از اینجا ببینید]
| |
| # الآثار الإیجابیة و السلبیة للعرف الدولی علی تنفیذ الأحکام القضائیة الدولیة الجنائیة و تطبیق القانون الدولی الإنسانی، مراد کواشی، الجزائر، دراسات إنسانیة واجتماعیة، المجلد ۸، العدد ۲، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/21/8/2/97294از اینجا ببینید]
| |
| # أثر العرف علی بعض الحقوق المالیة للزوجة علی ضوء التشریع والإجتهاد القضائی، زکریاء بریاح، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185902 از اینجا ببینید]
| |
| # الترجیح فی مؤلفات المالکیة، فریدة حاید، الجزائر، مجلة الدراسات الفقهیة والقضائیة، المجلد ۲، العدد ۲، ۲۰۱۶م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/106/2/2/13919از اینجا ببینید]
| |
| # ضرورة اعتبار الأعراف المجتمعیة فی تشریع الأحکام الأسریة " مرحلة ما بین العقد والزفاف "نموذجاً"، عزام فاطمة، الجزائر، المعیار، المجلد ۲۶، العدد ۲، ۲۰۲۲م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/90/26/2/182955از اینجا ببینید]
| |
| # الأعراف المخالفة لأحکام الزواج وانحلاله شرعاً وقانونا فی المجتمع الجزائری، محمد توفیق قدیری، الجزائر، التراث، المجلد ۹، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/323/9/1/185887از اینجا ببینید]
| |
| # دلیل العُرف، وأثره فی بیان حقیقة زواج القاصرات دراسة أصولیة – معاصرة، اسامة حسن الربابعة، الجزائر، مجلة البحوث العلمیة والدراسات الإسلامیة، المجلد ۱۲، العدد ۱، ۲۰۲۰م.[https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/264/12/1/114447از اینجا ببینید]
| |
| # العرف حجیته و آثاره الفقهیة، اسماء بنت عبدالله الموسی، الریاض، المجلة العربیة للدراسات الامنیة و التدریب، المجلد ۲۱، العدد ۴۱، .[https://down.ketabpedia.com/files/bkb/bkb-fi11259-ketabpedia.com.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # العرف: دراسة أصولية اجتماعية، یونس صوالحي - غالیة بوهدة، المالزیا، إسلامية المعرفة، المجلد ۲۱، العدد ۸۲، ۲۰۱۵م.[https://citj.org/index.php/citj/article/view/625/459 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف و تطبيقاته المعاصرة، سعود بن عبد اﷲ الورقي، [https://elibrary.mediu.edu.my/books/MAL03775.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # وظائف العرف في التشريع الإسلامي، أحمد ياسين عبد الرحمن القرالة، الاردن، المجلة الأردنية في الدراسات الإسلامية، المجلد ۳، العدد ۱، ۲۰۰۷م.[https://repository.aabu.edu.jo/jspui/bitstream/123456789/106/1/319.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # قواعد العرف في ضوء القانون المدني، أحمد محمد أحمد الزين، المجلة القانونية، المجلد ۶، العدد ۱، ۲۰۱۹م.[https://jlaw.journals.ekb.eg/article_59984_cc92fc98f20fbb6aa4d8011c49a5c6ca.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # العرف و العادات و علاقتها بمقاصد الشريعة الإسلامية دراسة نظرية تطبيقية، أيمن عليان أحمد درادكه، الیمن، الآداب، المجلد ۱، عدد ۱۹، ۲۰۲۱م.[https://www.tu.edu.ye/journals/index.php/artsmain/article/download/714/524 از اینجا ببینید]
| |
| # أثر العرف في فهم السنة، علي بن أحمد الحذيفي، مصر، مجلة کلية الشريعة والقانون بأسيوط، العدد ۳۲، ۲۰۲۰م.[https://jfsu.journals.ekb.eg/article_111766_095f10b79e1811f8dcada55b97abf43b.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # العرف و اثره فی الفقه الاسلامی، حسنین محمود حسنین. [https://ia802305.us.archive.org/7/items/fiqh01001/fiqh01257.pdf از اینجا ببینید]
| |
| # العرف وأثره في استنباط الحكم القانوني، كاظم حمادي، عراق، مجلة الکلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، المجلد ۸-۲۰، العدد ۱۱، ۲۰۲۱م.[https://www.iasj.net/iasj/download/939f47969b39f90c از اینجا ببینید]
| |
| # فاعلية العرف في تحقيق الضبط الإجتماعي (دراسة إجتماعية ميدانية في محافظة بابل)، واثق جعفر كريم، مُوح عراك الزغيبي، العراق، مجله الکلیة بابل، المجلد ۲۶، العدد ۳، ۲۰۱۸م.[https://www.iasj.net/iasj/download/82eafa005bf7ccffاز اینجا ببینید]
| |
| # أثر الزمان في الأحكام الفقهية، سهام علي حسين الناصري، المجلة الآداب بجامعة الكوفة-كلية الفقه، المجلد ۱، العدد ۴۹، ۲۰۲۱م.[https://www.iasj.net/iasj/download/d06edf8eed2b408e از اینجا ببینید]
| |
| # أثر متطلبات الزمان و المكان على الفتاواي الفقهية عند فقهاء الشيعة الإمامية والحنفية، روح اﷲ پارسايي، مجلة الآداب الکوفة، المجلد۲، العدد۵۲، ۱۴۴۳ق.[https://www.iasj.net/iasj/download/41a3ed25220193d4از اینجا ببینید]
| |
| # العادة و تطبيقاتها عند الأصوليين، زياد مظفر سعيداوي، العراق، مجله العلوم الاسلامی، المجلد ۱۳، العدد ۴، ۲۰۲۲م. [https://www.iasj.net/iasj/download/0887dcfd77b76833 از اینجا ببینید]
| |
| # دور العرف في حياة القاعدة القانونية دراسة مقارنة في النظم الوضعیة، صفاء متعب فجة الخزاعی، مجلة الكوفة القانونية و العلوم السياسية، المجلد الأول، العدد ۳۱، ۲۰۱۷م.[https://www.iasj.net/iasj/download/20e2ee241e5a01e2 از اینجا ببینید]
| |
| # ماهية مبدأی الشرعية و المشروعية و مصادرها، محمد طه حسين، بغداد، مجلة العلوم القانونیة، المجلد ۳۴، العدد الاول، ۲۰۱۹م.[https://www.iasj.net/iasj/download/4399e200e60513b0 از اینجا ببینید]
| |
| # التخصيص بالعرف و أثره في الفقه الاسلامي، عبدالله حمود شرموط، مجلة مداد الآداب، المجلد ۱، العدد ۱۶، ۲۰۱۹م.[https://www.iasj.net/iasj/download/3c5c2ddcca42b9b9از اینجا ببینید]
| |
| # قاعدة المعروف عرفا كالمشروط شرطا في ميزان الفقه الإمامي، عبد الرحیم حسیني - إسماعیل البهادلي، مجلة مركز دراسات الكوفة، العدد ۴۹، ۲۰۱۸م.[https://www.iasj.net/iasj/download/85b2847ed883f3e2از اینجا ببینید]
| |
| # الفهم الاجتماعي للنص القانوني دراسة في ضوء علم أصول الفقه و فلسفة القانون، صفاء متعب فجة الخزاعي، العراق، مجلة القادسية للقانون و العلوم السياسية، المجلد ۶، العدد ۲، ۲۰۱۵م.[https://www.iasj.net/iasj/download/36b77f07a17e151a از اینجا ببینید]
| |
| # مادیات القاعده الدولية العرفية-دراسة تحليلية، عبدالرسول کریم ابوصبیع، العراق، مجلة الکوفة، المجلد ۱، العدد ۲۵، ۲۰۱۵م.[https://www.iasj.net/iasj/download/68ab77780498b714 از اینجا ببینید]
| |
| # العرف و دوره فی استنباط حکم الشرعي، اسراء فهمی ناجي، مجلة رسالة الحقوق، السنة الثالثة، العدد ۳، ۲۰۱۱م.[https://www.iasj.net/iasj/download/7922f9393f8959e1از اینجا ببینید]
| |
|
| |
|
| == پایان‌نامه ==
| | این کتاب در بخش سوم به بیان پرسش‌ها، شبهه‌ها و آسیب‌های مباحث فقه و مصلحت پرداخته است. فصل اول عناوینی که مورد بحث واقع شده‌اند عبارتند از کشاکش مصلحت با شریعت و قانون؛ مصلحت و حیل (تدابیر) شرعی، چیستی، بنیان، گستره و نقض حکم حکومی، بررسی اصل تشریع در آیات نازله، نصوص صادره و سیره معصومین علیهم السلام و حقیقه بودن قضایای شرعی، جایگاه تشکیلات و نهادهایی چون مجمع تشخیص مصلحت نظام در استباط احکام بر اساس مذاهب فقهی امامیه و اهل سنت. |
| ===فارسی===
| | |
| # عرف و سیره در فقه امامیه، فاطمه قدرتی، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۸ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/f515904e901260d11ef84a635956374c از اینجا ببینید]
| | در مسئله آسیب‌شناسی فقه و مصلحت، مباحث جمود، تقصیر و اشعریگری در فهم مصلحت از شریعت و در کاربرد مصلحت در استنباط؛ مصلحت گرایی افراطی و قدم نهادن در ورطه یوتیلیاریانیسم، ماکیاولیسم، بدعت، عرفی انگاری دین و در نهایت ترقیق شریعت یا حذف آن؛ نداشتن مبنا و منطقی بسامان در اخذ به مصلحت در استنباط؛ جلب نظر به مصلحت موقت و شکلی و غفلت از مصالح بنیادین، عدم توجه به لوازم و مقارنات یک استصلاح و یا به نتیجه چند استصلاح. |
| # نقش عرف در فقه و حقوق اسلامی، اکرم نوایی‌لواسانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۷ش.
| | |
| # بررسی تطبیقی جایگاه عرف در فقه مذاهب اسلامی، رقیه محرمی، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، ۱۳۹۴ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/4487091ea6d809d7f1c8f5a24a11ebd9 از اینجا ببینید]
| | عناوین حواشی این بخش شامل چیستی شناسی توریه مطرح در شریعت، مذهب اقتصادی و علم اقتصادی در کلمات سیدمحمدباقر صدر، نشانه شناسی حکم الهی و حکم حاکم است. |
| # جایگاه عرف در فقه و حقوق موضوعه ایران، محمود علی‌زاد، کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۱ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/588b2c4838f7c346e24a03586bf6cf21 از اینجا ببینید]
| | |
| # جایگاه عرف در فقه معاملاتی فقه شیعه و اهل سنت، رضا خندان، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/fed75c9a4a793c33cb5a727a950fac93 از اینجا ببینید]
| | == مسائل == |
| # بررسی عرف و سیره عقلا در فقه امامیه، محمود رایگان، کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور تهران، دانشکده الهیات، ۱۳۸۹ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/fed75c9a4a793c33cb5a727a950fac93 از اینجا ببینید]
| | === واژه‌شناسی === |
| # مطالعه تطبیقی جایگاه عرف در حقوق بین‌الملل، حقوق داخلی و فقه، کیوان سهرانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ۱۳۹۶ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/2a6d236603b0beeaf65d660a54fac8ee از اینجا ببینید]
| | کتاب فقه و مصلحت در بخش مفهوم‌شناسی این دو واژه، شریعت به معنای خاص را همان احکام شرعی (ص ۶۵)، فقه را در اصطلاح به معنای مجموعه قضایای استنباط با روش اجتهادی و با استفاده از مستندات شناخته شده در نظام استنباط (ص۶۷) و مقاصد شریعت را همان اهداف کلان خداوند از تشریع مقررات اعتباری و عملی در دین اسلام بیان کرده است. (ص ۶۹) همچنین اهداف خرد را علل الشرایع نامیده است. (ص ۷۵) |
| # بررسی تطبیقی جایگاه عرف در فقه و حقوق ایران و نظام حقوقی کامن‌لا، علی طالبی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق، گروه حقوق، ۱۴۰۰ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d7af46e4e529da8073918c68146558b5 از اینجا ببینید]
| | |
| # نقش عرف در پاسخگویی به نیازهای روز در گستره فقه، شاپور جهانجونیا، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۳ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/abda995a6d0eae0b67e763f647430386 از اینجا ببینید]
| | از منظر این کتاب «علت حکم» موضوع واقعی حکم بوده و حکم دائر مدار آن است هر چند در ظاهر دلیل شرعی موضوع غیر از علت باشد. مثل نماز واجب که حکمت آن جلوگیری از فحشا و منکر بیان شده است. بر این اساس وجوب حکم است نماز موضوع و نهی از فحشا و منکر حکمت حکم ولی وجوب نماز دائر مدار آن نیست. (ص۷۶) |
| # نقش عرف در فقه و حقوق اسلام، زینب حسنوند، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم - تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۸۸ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/bd36268fdfa3f8e5c6d65d10705f6f99 از اینجا ببینید]
| | |
| # بررسی جایگاه عرف و عادت در عقود اسلامی از منظر فقه شیعه و قانون مدنی ایران، نجمه جهانشاهی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و الهیات، ۱۳۹۲ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/13de8cbe6d2547af51958b75369e98d1 از اینجا ببینید]
| | عنوان دیگر مورد بحث واژه «حکم» است که نویسنده آن را مقول به تشکیک دانسته است که از اعتبار قانونگذار شروع می‌شود. (ص ۸۱) |
| # نقش عرف از دیدگاه جامعه‌شناسی حقوقی و حقوق تطبیقی، قربانعلی پورمرجان، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، کارشناسی ارشد، ۱۳۷۴ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/13de8cbe6d2547af51958b75369e98d1 از اینجا ببینید]
| | |
| # نقش عرف در حقوق اسلام و ایران، سیداحمد موسوی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم - سبزوار، دانشکده الهیات، ۱۳۹۲ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/96fc77a6ec6e7ad6c0f26d32a7b33bab از اینجا ببینید]
| | واژه پر چالش این کتاب کلمه «مصلحت» است که علیدوست با توجه به پیچیدگی‌های این واژه، بر آن است که در تفسیر، تشخیص و اعمال و همچنین اسناد آن به شارع باید دیدگاه او در تفسیر انسان و هستی لحاظ شود! از این رو منظور از مصلحت از نگاه شارع در واقع همان «تحقق مقصود او» است. (ص۸۶) بر این اساس مصلحت قانونگذاری در اسلام با عنوان «مصلحت شرعی» تعبیر می‌شود که دارای اصول قابل تفسیر است. (ص۸۷) |
| # نقش و حدود اثرگذاری عرف در جرم‌انگاری، زینب موذن‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، دانشکده حقوق، ۱۳۹۱ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/9a9f17b329ab1a4454728fefeec2633d از اینجا ببینید]
| | وی تجسد و عینیت مصالح شرعی را همان احکام شرعی می‌داند. (ص ۸۸) |
| # نقش عرف به عنوان یکی از منابع حقوق، حسن وکیلیان، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۷۸ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d025c1b7c12035ee888883d7f3175cc8 از اینجا ببینید]
| | |
| # گونه‌شناسی عرف در حقوق زوجین، وحیده عابدینی، کارشناسی ارشد، دانشگاه میبد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۹ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/92db78be5c775b5b5a50a6e441ffb650 از اینجا ببینید]
| | از منظر این کتاب مسئله مصلحت شرعی دارای اقسامی است که شامل مصلحت عام، خاص واخص می‌شود (ص۸۹) همچنین مصلحت شرعی را دارای ویژگی‌های می‌داند که مهم‌ترین آن طریق فهم و درک آن است که راه درک مصلحت شرعی اگر بر مبنای قرآن و سنت و عقل و اجماع باشد مورد پذیرش است. (ص ۹۲) ویژگی دیگر تقسیم کلان به مصالح قابل درک و غیرقابل درک است. دو ویژگی دیگر، دنیوی نبودن صرف و مادی محض نبودن مصلحت است. (ص ۹۳) |
| # تأثیر عرف بر قوانین ایران در حوزه حقوق زنان و مبانی فقهی آن، حسن یدالله‌نژاد، کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، دانشکده حقوق قضایی، ۱۳۹۸ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d73ac4287778d9c5d240f3e9ac9ed374 از اینجا ببینید]
| | |
| # بررسی ملاکات تشخیص موضوعات احکام، سیدجعفر علوی، دکتری تخصصی (PhD)، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۸۹ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/2149b42cab500f869203e27893f78dcc از اینجا ببینید]
| | واژه مصلحت در فقه و در معانی منفعت، خیر و ضدفساد، نکته ای است که نویسنده کتاب به آن پرداخته است و بر آن است که این کلمه در فقه هم معنایی جز معنای لغوی و عرفی ندارد. (ص ۹۴) |
| # نقش عرف درتعیین مورد معامله درحقوق ایران _ فقه امامیه وبیع بین‌المللی کالا، مهتاب مولائی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، دانشکده حقوق، ۱۳۹۵ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/776ce65a4ba16521d6074188a4c5ea84 از اینجا ببینید]
| | |
| # نقش عرف در تبیین و اجرای احکام فقهی و حقوقی حوزهٔ خانواده، حوریه نادمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، ۱۳۹۸ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/206071689c8201a378d4748340488a0e از اینجا ببینید]
| | واژه منفعت که با مصلحت هم معنا و گاهی به جای آن بکار رفته است از نظر این کتاب از باب تفسیر لغت به مصداق شاخص آن است نه مصداق منحصر (ص ۹۷) |
| # تعارض عرف با سایر منابع تفسیر قرارداد، محبوبه ملکی‌فر، کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۳ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/1066d1e8bc06a9280de13215b4d15f06 از اینجا ببینید]
| | |
| # بررسی تعارض عرف با آیات و روایات فقهی و راه حل‌های آن‌ها، محمد علیزاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گچساران، ۱۳۹۷ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/a45133714fed9b40b7793f1eb6c7a355 از اینجا ببینید]
| | واژه عدالت نیز از جمله واژگان مورد تبیین این اثر است که پس از تعریف لغوی و روایی، نویسنده توصیه می‌کند متکفلان استنباط احکام شرع باید این واژه را در چارچوب احکام شرع و مقاصد کلان شریعت تفسیری روشن کنند. (ص۹۸) |
| # قواعد عرفی و اثرات آن در حقوق مدنی ایران، پویا مسعودی نژاد، کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی آفاق، دانشکده اقتصاد و علوم انسانی، ۱۳۹۹ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/f6b5db185e359968071c5eae6d60b659 از اینجا ببینید]
| | |
| # بررسی تطور اندیشه فقهی در فقه معاملات (متاجر) در مقایسه دیدگاه‌های فقهی شیخ طوسی و شیخ انصاری، مهدی مرادی، دکتری تخصصی (PhD)، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۶ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/8f9550fbe4bb8d1e95fbac4a3df6b5ecاز اینجا ببینید]
| | کلمه دیگری که در ادامه مباحث این بخش تعریف شده است واژه مصالح مرسله است. این کتاب معنای لغوی و ترکیبی این دو را بدون ابهام دانسته که در قرون اولی اسلام اگر کاربردی داشته است به همان معنای لغوی بوده است اما این اصطلاح در فقه و اصول به معنای مصالحی است که از نصوص معتبر شرعی، دلیلی بر قبول یا رد آن وجود ندارد و از این جهت رها شده است. (ص ۱۰۲) |
| # جایگاه بنای عقلاء در فقه و حقوق موضوعه، محمد ولی‌پوری، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۳۹۴ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/0b43563c90c29f99e0184c2a8a109197 از اینجا ببینید]
| | |
| # مصادیق احسان و تسهیل در فقه جزایی اسلام با رویکرد به رویّه قضایی، طهورا نوروزی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۷ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/6fca3d8bed9a9bf42b2afdec3ef659a4 از اینجا ببینید]
| | نویسنده با اشاره به عناوین دیگری همچون «سهله و سمحه»، «عسر و حرج»، «ضرر»، «اضطرار»، «ضرورت»، «حفظ و اخلال نظام»، به تبیین هر یک پرداخته است. سهله و سمحه به معنای سهل انگاری و رهایی نیست بلکه در تقابل با رهبانیت و زندگی گریزی است. (ص ۱۰۸) دو اصطلاح عسر و حرج نیز معنایی بیش از معنای لغوی تعبیر نشده است. (ص ۱۱۰) دربارهٔ کلمه ضرر نیز شارع مقدس اصطلاح ندارد و هر مفسری دیدگاه خود را دربارهٔ دارد. (ص۱۱۱) این واژه با دو اصطلاح عسر و حرج نسبت عموم و خصوص من وجه دارد. این نسبت و تفاوت باعث می‌شود تا مفاد قاعده عسر و حرج با قاعده ضرر هم متفاوت گردد. (ص ۱۱۲) |
| # قاعده دگرگونی احکام به واسطه دگرگونی عادات با رویکردی به شواهد فقهی، سمیه ذوقی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/2fd21b91d4a0c4935e09c45ab675a333 از اینجا ببینید]
| | |
| # نقش عرف (آداب و رسوم) در تفسیر قوانین کیفری؛ مطالعه مقایسه ای با قانون عراق، حسین علی دکمان، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مؤسسه آموزش عالی علوم و معارف، ۱۳۹۷ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/c76ee75d24652f58dd3110061e8de4c4 از اینجا ببینید]
| | واژه اضطرار نیز در ادبیات فقهی معنای خاصی به جز همان معنای لغوی وضع و تعریف نشده است (ص۱۱۷) در مفهوم‌شناسی این واژه باید به تفاوت آن مصلحت و عادت توجه داشت و نباید حکم اضطراری با حکمی که بر مبنای مصلحت یا عادت بیان شده یکی فرض شود. (ص ۱۲۰) |
| # نظریه شرط ضمنی در حقوق ایران و انگلستان، عیسی امیران بخشایشی، کارشناسی ارشد، مجتمع آموزش عالی قم، ۱۳۸۲ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/265c589eef08ddfdb2ed9c43c96fb6b2 از اینجا ببینید]
| | کلمه ضرورت در همه مفاهیم و معانی مرادف و هم معنای اضطرار است (ص۱۲۲) اما عنوان حفظ و اخلال نظام از منظر فقها معنایی به جز معنای عرفی ندارد. مقصود از نظام هم نظام نوع انسانی است نه نظام اسلامی (ص ۱۲۵) |
| # جایگاه عرف در تبیین مصادیق تدلیس و آثار آن، هاجر لشگری، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۹۳ش.[https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/35006b4dd08d6860a0acac2f4e398c10از کتاب ببینید]
| | |
| # نقش عرف در فقه و حقوق اسلامی، ملیحه ح‍م‍زه‌ل‍وئ‍ی‍ان، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران، دانشکده الهیات، ۱۳۸۰ش.[https://dl.nlai.ir/UI/e3492eb5-b3b7-4554-b422-8dfc15ad0229/Catalogue.aspxاز اینجا ببینید]
| | علیدوست در ادامه به تبیین عناوین دیگری از جمله استصلاح، استحسان، قیاس، سد ذرایع و فتح ذرایع پرداخته است. استصلاح در برابر استفساد در اصطلاح فقهی به معنای استدلال و استنباط حکم بر اساس مصلحت است بدون اینکه دلیلی معین بر اعتبار یا رد آن در شریعت وجود داشته باشد. (ص ۱۲۸) |
| # پویایی اجتهاد و فقه و پاسخ به نیازها بر اساس زمان و مکان، معصومه عامری، کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۴ش.[https://dl.nlai.ir/UI/5cc25b61-94a4-442a-852e-d16ccd1c2b7f/Catalogue.aspx از اینجا ببینید]
| | |
| # بررسی عرف و سیره عقلا در فقه امامیه، محمود رایگان، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، مرکز تهران، گروه علمی الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۹ش. [https://dl.nlai.ir/UI/de820f9d-ecb3-4802-b843-d3c20d1f69dc/Catalogue.aspx از اینجا ببینید]
| | استحسان که در لغت به معنای نیکو شمردن است در متون فقهی و اصولی نیز از سوی استعمال کنندگان در معنای دیگری بکار نرفته است. این اصطلاح متمسک به نصی روشن چه به صورت عام یا خاص از قرآن یا حدیث نیست چنان‌که در استحسان اعتماد به قیاس و اجماع نیز نیست. (ص ۱۳۶) |
| # بناء عقلاء در فقه معاملات با تکیه بر کتاب مصباح‌الفقاهه آیه‌الله خویی (ره)، زهرا افلاطونی، کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی (ره)، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، ۱۳۹۱ش.[https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=3181544&pageStatus=0&sortKeyValue1=&sortKeyValue2= از اینجا ببینید]
| | |
| === عربی === | | قیاس واژه دیگری است که در میان صاحب نظران مورد بحث قرار دارد. تعریف اصطلاحی آن عبارت است از مقایسه موضوعی که ذکری از آن در دلیل نیامده با موضوع مذکور در دلیل و اثبات حکم موضوع مذکور برای موضوع غیرمذکور به جهت مشابهتی که بین این دو وجود دارد و به زعم قیاس کننده علت حکم همین مشابهت است. (ص ۱۳۹) |
| # الاعتبار بالعرف فی مسائل الطلاق و آثاره بین الفقه الاسلامی و القانون الاسرة الجزائری، عجال هاجر - بن سنی خدیجة، الجزائر، جامعة البویرة، ۲۰۲۰م.[http://dspace.univ-bouira.dz:8080/jspui/bitstream/123456789/9219/1/مذكرة%20تخرج.pdf از اینجا ببینید]
| | |
| # تخصیص العموم بالعرف، عطا موسی أحمد أهل، ماجستیر، فلسطین (قطاع غزة)، الجامعة الإسلامیة، کلیة الشریعة و القانون، ۲۰۰۷م.[https://iugspace.iugaza.edu.ps/bitstream/handle/20.500.12358/21727/file_1.pdf?sequence=1&isAllowed=y از اینجا ببینید]
| | عنوان سد ذرایع و فتح ذرایع دو مفهوم ترکیبی دیگری است که بر اساس مدعای این کتاب از جهت لغوی و اصطلاح عرفی هیچ ابهامی ندارند. (ص ۱۴۱) اما در اصطلاح فقهی و اصولی به معنای بسته شدن همه راه‌های وصول به حرام و باز بودن همه راه‌های رسیدن به واجب است. (ص۱۴۲) |
| #تضمينات العرف في الشريعة الإسلامية: تطور مفهوم "العرف" في تقاليد القانون الإسلامي، أيمن السيد محمد أحمد حسن شبانة، دكتوراه، جامعة كاليفورنيا، ۲۰۰۹م.
| | |
| # معارضة العرف لخبر الواحد، سليمان محمود قاسم عدوان، ماجستير، غزة، الجامعة الإسلامية، ۲۰۰۷م.[https://iugspace.iugaza.edu.ps/bitstream/handle/20.500.12358/21729/file_1.pdf?sequence=1&isAllowed=y از اینجا ببینید]
| | === مبانی === |
| # أثر العرف والاستحسان في أحكام العبادات والمعاملات: دراسة أصولية تحليلية، ابراهیم إدريس، ماجیستر، الجامعة افریقیا العالمیة، ۲۰۱۸ م.[http://repo.uofg.edu.sd/bitstream/handle/123456789/3028/إبراهيم%20إدريس.pdf?sequence=1&isAllowed=yاز اینجا ببینید]
| | علیدوست در ادامه به نزاع مورد اشاره دربارهٔ مسئله تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی پرداخته است. وی در ابتدا به اندیشه انکار تبعیت احکام از مصالح و مفاسد که منسوب به اشاعره است با ذکر ادله آنان اشاره می‌کند. (ص ۱۴۹) بخشی از ادله انکار به روایتهایی اشاره دارد که دلالت بر وجوب پرداخت سی شتر به ازاء قطع سه انگشت و بیست شتر در قطع چهار انگشت است با اینکه اقتضای تبعیت غیر از این است. (ص ۱۵۴) |
| | |
| | در نقطه مقابل اندیشه انکار، اندیشه اثباتی تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی وجود دارد هر چند ممکن است آن مصالح و مفاسد قابل درک و فهم نباشند. (ص ۱۵۵) |
| | |
| | در سومین دیدگاه، اندیشه تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی با تبعیت تشریع از مصلحت در جعل که نویسنده آن را اندیشه اعتدال معرفی کرده مورد بررسی قرار گرفته است! این اندیشه بر آن است که تشریع خداوند همزمان با سایر کارهای او نظیر همه افعال حکیمان تابع غرض و انگیزه است. اما باید توجه کرد که تأمین این مصلحت تنها به این نیست که خداوند به کارهایی که مصلحت ملزمه دارد امر و از کارهایی که مفسده حتمی دارد نهی کند بلکه گاه حتی تأمین مصلحت فوق در نفس تشریع و صرف امر یا نهی کردن است. (ص۱۵۹) نویسنده ضمن پذیرش این دیدگاه بر آن است که نباید بین مفاد قانون ملازمه با تبعیت مطلق احکام از مفاسد و مصالح واقعی خلط کرد. (ص۱۶۴) |
| | |
| | یکی از دیگر از موضوعات مورد بحث مسئله امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع است که پس از بررسی رای مخالفان امکان و موافقان آن علیدوست ضمن پذیرش نظر موافقان امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع، بر آن است که استفاده از عقل در درک مناطی است که می‌تواند حکم شرعی را به دنبال آورد که با استفاده از عقل در درک مصالح و مفاسد عملی برای کشف حکم شرعی متفاوت است. (ص ۱۹۴) |
| | |
| | این کتاب در ادامه در مسئله گستره شریعت با اشاره به اینکه عقل خود از اسناد معتبر است و درک آن می‌تواند سند حکم شرعی واقعی قرار بگیرد معتقد به شمول دامنه شریعت و انکار منطقة الفراغ است. (ص ۲۲۴) |
کتاب فقه و مصلحت نوشته ابوالقاسم علیدوست است. مصلحت به عنوان یکی از پایه های تعلیل حکم فقهی مطرح است.
معرفی و ساختار
کتاب فقه و مصلحت نوشته ابوالقاسم علیدوست دربارهٔ رابطه بین مصلحت و فقه است. وی در این کتاب بر مصلحت‌گرایی دین تأکید دارد و بر آن است که تشریع و شرایع الهی همگی دارای هدف خاص بوده‌اند.
کتاب فقه و مصلحت بر اساس یک مقدمه و سه بخش تدوین شده است. در مقدمه تبیین اصطلاح مصلحت در مذاهب فقهی و نگرش آنان در این باره پرداخته است. مفهوم‌شناسی موضوع فقه و مصلحت در فصل اول بخش اول با محورهای تعریف لغوی، مقاصد شریعت، علل الشرایع و حکم، تبیین مسئله مصلحت، منفعت، عدالت و مصالح مرسله، مسئله اضطرار و ضرورت، مباحث استصلاح، استحسان، قیاس، سد و فتح ذرایع تبیین شده است. در فصل دوم نیز عنوان مبانی، شامل مباحث تبعیت احکام شرع از مصالح و مفاسد، امکان فهم مصالح و مفاسدِ مورد نظر شارع مورد بحث قرار گرفته است. در قسمت پایانی بخش اول هجده عنوان حاشیه‌ای از جمله قانون «العالی لایفعل شیئا لاجل السافل»، روش صحیح کشف و فهم مقاصد شریعت، چیستی و مراحل حکم و… بررسی شده است.
در بخش دوم جایگاه مصلحت در کشف حکم و اجرای احکام مکشوف، شیوه و نهاد کشف مورد تحقیق قرار گرفته است که نویسنده در ابتدا با بیان آراء مذاهب فقهی اهل سنت و امامیه در تبیین موقعیت سندی مصلحت اشاره می‌کند. استصلاح در آرای فقیهان و مذاهب اهل سنت، ادله موافقان و مخالفان کارایی سندی استصلاح در مذاهب اهل سنت و موقعیت سندی مصلحت در عملیات استنباط و متون فقهی امامیه، مبانی اصولی امامیه در انکار کارایی سندی مصالح مرسله و… از جمله عناوین مورد بحث در این فصل از بخش دوم است.
در فصل دوم این بخش نیز به موضوع حضور مصلحت در تطبیق و اجرای احکام مکشوف، معیارها و مبانی کشف مصالح مورد نظر شارع پرداخته است. حواشی عناوین بخش دوم نیز به بیان تمثیلهایی از جمله نقد دو سخن به دلیل نادیده گرفتن مقاصد شریعت در اصدار فتوا، چند نمونه از اندیشه مقاصد بسند، لزوم توجه به همه مقاصد شارع در فهم نصوص، مصلحت مبدأ و مصلحت معیار و… اشاره شده است.
این کتاب در بخش سوم به بیان پرسش‌ها، شبهه‌ها و آسیب‌های مباحث فقه و مصلحت پرداخته است. فصل اول عناوینی که مورد بحث واقع شده‌اند عبارتند از کشاکش مصلحت با شریعت و قانون؛ مصلحت و حیل (تدابیر) شرعی، چیستی، بنیان، گستره و نقض حکم حکومی، بررسی اصل تشریع در آیات نازله، نصوص صادره و سیره معصومین علیهم السلام و حقیقه بودن قضایای شرعی، جایگاه تشکیلات و نهادهایی چون مجمع تشخیص مصلحت نظام در استباط احکام بر اساس مذاهب فقهی امامیه و اهل سنت.
در مسئله آسیب‌شناسی فقه و مصلحت، مباحث جمود، تقصیر و اشعریگری در فهم مصلحت از شریعت و در کاربرد مصلحت در استنباط؛ مصلحت گرایی افراطی و قدم نهادن در ورطه یوتیلیاریانیسم، ماکیاولیسم، بدعت، عرفی انگاری دین و در نهایت ترقیق شریعت یا حذف آن؛ نداشتن مبنا و منطقی بسامان در اخذ به مصلحت در استنباط؛ جلب نظر به مصلحت موقت و شکلی و غفلت از مصالح بنیادین، عدم توجه به لوازم و مقارنات یک استصلاح و یا به نتیجه چند استصلاح.
عناوین حواشی این بخش شامل چیستی شناسی توریه مطرح در شریعت، مذهب اقتصادی و علم اقتصادی در کلمات سیدمحمدباقر صدر، نشانه شناسی حکم الهی و حکم حاکم است.
مسائل
واژه‌شناسی
کتاب فقه و مصلحت در بخش مفهوم‌شناسی این دو واژه، شریعت به معنای خاص را همان احکام شرعی (ص ۶۵)، فقه را در اصطلاح به معنای مجموعه قضایای استنباط با روش اجتهادی و با استفاده از مستندات شناخته شده در نظام استنباط (ص۶۷) و مقاصد شریعت را همان اهداف کلان خداوند از تشریع مقررات اعتباری و عملی در دین اسلام بیان کرده است. (ص ۶۹) همچنین اهداف خرد را علل الشرایع نامیده است. (ص ۷۵)
از منظر این کتاب «علت حکم» موضوع واقعی حکم بوده و حکم دائر مدار آن است هر چند در ظاهر دلیل شرعی موضوع غیر از علت باشد. مثل نماز واجب که حکمت آن جلوگیری از فحشا و منکر بیان شده است. بر این اساس وجوب حکم است نماز موضوع و نهی از فحشا و منکر حکمت حکم ولی وجوب نماز دائر مدار آن نیست. (ص۷۶)
عنوان دیگر مورد بحث واژه «حکم» است که نویسنده آن را مقول به تشکیک دانسته است که از اعتبار قانونگذار شروع می‌شود. (ص ۸۱)
واژه پر چالش این کتاب کلمه «مصلحت» است که علیدوست با توجه به پیچیدگی‌های این واژه، بر آن است که در تفسیر، تشخیص و اعمال و همچنین اسناد آن به شارع باید دیدگاه او در تفسیر انسان و هستی لحاظ شود! از این رو منظور از مصلحت از نگاه شارع در واقع همان «تحقق مقصود او» است. (ص۸۶) بر این اساس مصلحت قانونگذاری در اسلام با عنوان «مصلحت شرعی» تعبیر می‌شود که دارای اصول قابل تفسیر است. (ص۸۷)
وی تجسد و عینیت مصالح شرعی را همان احکام شرعی می‌داند. (ص ۸۸)
از منظر این کتاب مسئله مصلحت شرعی دارای اقسامی است که شامل مصلحت عام، خاص واخص می‌شود (ص۸۹) همچنین مصلحت شرعی را دارای ویژگی‌های می‌داند که مهم‌ترین آن طریق فهم و درک آن است که راه درک مصلحت شرعی اگر بر مبنای قرآن و سنت و عقل و اجماع باشد مورد پذیرش است. (ص ۹۲) ویژگی دیگر تقسیم کلان به مصالح قابل درک و غیرقابل درک است. دو ویژگی دیگر، دنیوی نبودن صرف و مادی محض نبودن مصلحت است. (ص ۹۳)
واژه مصلحت در فقه و در معانی منفعت، خیر و ضدفساد، نکته ای است که نویسنده کتاب به آن پرداخته است و بر آن است که این کلمه در فقه هم معنایی جز معنای لغوی و عرفی ندارد. (ص ۹۴)
واژه منفعت که با مصلحت هم معنا و گاهی به جای آن بکار رفته است از نظر این کتاب از باب تفسیر لغت به مصداق شاخص آن است نه مصداق منحصر (ص ۹۷)
واژه عدالت نیز از جمله واژگان مورد تبیین این اثر است که پس از تعریف لغوی و روایی، نویسنده توصیه می‌کند متکفلان استنباط احکام شرع باید این واژه را در چارچوب احکام شرع و مقاصد کلان شریعت تفسیری روشن کنند. (ص۹۸)
کلمه دیگری که در ادامه مباحث این بخش تعریف شده است واژه مصالح مرسله است. این کتاب معنای لغوی و ترکیبی این دو را بدون ابهام دانسته که در قرون اولی اسلام اگر کاربردی داشته است به همان معنای لغوی بوده است اما این اصطلاح در فقه و اصول به معنای مصالحی است که از نصوص معتبر شرعی، دلیلی بر قبول یا رد آن وجود ندارد و از این جهت رها شده است. (ص ۱۰۲)
نویسنده با اشاره به عناوین دیگری همچون «سهله و سمحه»، «عسر و حرج»، «ضرر»، «اضطرار»، «ضرورت»، «حفظ و اخلال نظام»، به تبیین هر یک پرداخته است. سهله و سمحه به معنای سهل انگاری و رهایی نیست بلکه در تقابل با رهبانیت و زندگی گریزی است. (ص ۱۰۸) دو اصطلاح عسر و حرج نیز معنایی بیش از معنای لغوی تعبیر نشده است. (ص ۱۱۰) دربارهٔ کلمه ضرر نیز شارع مقدس اصطلاح ندارد و هر مفسری دیدگاه خود را دربارهٔ دارد. (ص۱۱۱) این واژه با دو اصطلاح عسر و حرج نسبت عموم و خصوص من وجه دارد. این نسبت و تفاوت باعث می‌شود تا مفاد قاعده عسر و حرج با قاعده ضرر هم متفاوت گردد. (ص ۱۱۲)
واژه اضطرار نیز در ادبیات فقهی معنای خاصی به جز همان معنای لغوی وضع و تعریف نشده است (ص۱۱۷) در مفهوم‌شناسی این واژه باید به تفاوت آن مصلحت و عادت توجه داشت و نباید حکم اضطراری با حکمی که بر مبنای مصلحت یا عادت بیان شده یکی فرض شود. (ص ۱۲۰)
کلمه ضرورت در همه مفاهیم و معانی مرادف و هم معنای اضطرار است (ص۱۲۲) اما عنوان حفظ و اخلال نظام از منظر فقها معنایی به جز معنای عرفی ندارد. مقصود از نظام هم نظام نوع انسانی است نه نظام اسلامی (ص ۱۲۵)
علیدوست در ادامه به تبیین عناوین دیگری از جمله استصلاح، استحسان، قیاس، سد ذرایع و فتح ذرایع پرداخته است. استصلاح در برابر استفساد در اصطلاح فقهی به معنای استدلال و استنباط حکم بر اساس مصلحت است بدون اینکه دلیلی معین بر اعتبار یا رد آن در شریعت وجود داشته باشد. (ص ۱۲۸)
استحسان که در لغت به معنای نیکو شمردن است در متون فقهی و اصولی نیز از سوی استعمال کنندگان در معنای دیگری بکار نرفته است. این اصطلاح متمسک به نصی روشن چه به صورت عام یا خاص از قرآن یا حدیث نیست چنان‌که در استحسان اعتماد به قیاس و اجماع نیز نیست. (ص ۱۳۶)
قیاس واژه دیگری است که در میان صاحب نظران مورد بحث قرار دارد. تعریف اصطلاحی آن عبارت است از مقایسه موضوعی که ذکری از آن در دلیل نیامده با موضوع مذکور در دلیل و اثبات حکم موضوع مذکور برای موضوع غیرمذکور به جهت مشابهتی که بین این دو وجود دارد و به زعم قیاس کننده علت حکم همین مشابهت است. (ص ۱۳۹)
عنوان سد ذرایع و فتح ذرایع دو مفهوم ترکیبی دیگری است که بر اساس مدعای این کتاب از جهت لغوی و اصطلاح عرفی هیچ ابهامی ندارند. (ص ۱۴۱) اما در اصطلاح فقهی و اصولی به معنای بسته شدن همه راه‌های وصول به حرام و باز بودن همه راه‌های رسیدن به واجب است. (ص۱۴۲)
مبانی
علیدوست در ادامه به نزاع مورد اشاره دربارهٔ مسئله تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی پرداخته است. وی در ابتدا به اندیشه انکار تبعیت احکام از مصالح و مفاسد که منسوب به اشاعره است با ذکر ادله آنان اشاره می‌کند. (ص ۱۴۹) بخشی از ادله انکار به روایتهایی اشاره دارد که دلالت بر وجوب پرداخت سی شتر به ازاء قطع سه انگشت و بیست شتر در قطع چهار انگشت است با اینکه اقتضای تبعیت غیر از این است. (ص ۱۵۴)
در نقطه مقابل اندیشه انکار، اندیشه اثباتی تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی وجود دارد هر چند ممکن است آن مصالح و مفاسد قابل درک و فهم نباشند. (ص ۱۵۵)
در سومین دیدگاه، اندیشه تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی با تبعیت تشریع از مصلحت در جعل که نویسنده آن را اندیشه اعتدال معرفی کرده مورد بررسی قرار گرفته است! این اندیشه بر آن است که تشریع خداوند همزمان با سایر کارهای او نظیر همه افعال حکیمان تابع غرض و انگیزه است. اما باید توجه کرد که تأمین این مصلحت تنها به این نیست که خداوند به کارهایی که مصلحت ملزمه دارد امر و از کارهایی که مفسده حتمی دارد نهی کند بلکه گاه حتی تأمین مصلحت فوق در نفس تشریع و صرف امر یا نهی کردن است. (ص۱۵۹) نویسنده ضمن پذیرش این دیدگاه بر آن است که نباید بین مفاد قانون ملازمه با تبعیت مطلق احکام از مفاسد و مصالح واقعی خلط کرد. (ص۱۶۴)
یکی از دیگر از موضوعات مورد بحث مسئله امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع است که پس از بررسی رای مخالفان امکان و موافقان آن علیدوست ضمن پذیرش نظر موافقان امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع، بر آن است که استفاده از عقل در درک مناطی است که می‌تواند حکم شرعی را به دنبال آورد که با استفاده از عقل در درک مصالح و مفاسد عملی برای کشف حکم شرعی متفاوت است. (ص ۱۹۴)
این کتاب در ادامه در مسئله گستره شریعت با اشاره به اینکه عقل خود از اسناد معتبر است و درک آن می‌تواند سند حکم شرعی واقعی قرار بگیرد معتقد به شمول دامنه شریعت و انکار منطقة الفراغ است. (ص ۲۲۴)