|
|
| (۴۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''ذبح صنعتی'''
| |
| ==طرح بحث==
| |
| با توسعه گسترده جوامع انسانی و استفاده از فناوری و صنعتی شدن امور گوناگون زندگی، کشتارگاه‌ها نیز مکانیزه شدند تا دستیابی به مواد گوشتی سریع‌تر و آسان‌تر شود. این تغییر در روش کشتار زمینه ایجاد پرسش‌هایی درباره حلیت و حرمت گوشت‌های حاصل ذبح صنعتی شده است.
| |
|
| |
|
| این بحث وابسته به حل چهار مسئله لزوم ذبح به دست انسان در مقابل ذبح با دستگاه، رعایت شرط آهنین بودن ابزار ذبح، تسمیه یا بردن نام خداوند در حال ذبح، و چگونگی رو به قبله بودن حیوان مذبوح است.
| |
|
| |
| == ذبح مستقیم به‌دست انسان شرط نیست ==
| |
| یکی از شروطی که به استناد آیات <ref>مائده، آیه ۳ و ۴.</ref> و روایات <ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۳۲، باب ۱۹.</ref> برای ذبح بیان‌شده انجام ذبح حیوان توسط انسان است.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۳۷.</ref> لذا ذبیحه زمانی حلال می‌شود که این ذبح توسط انسان صورت گیرد.<ref>حر عاملی، وسائل الشيعه، ج۱۶، باب ۹ من أبواب الصيد، حديث ۱، ص۲۱۹؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۹، ص۵۸.</ref>
| |
|
| |
| حال پرسش آن است که ذبح دستگاه می‌تواند ذبح انسان حساب شود؟ در این مسئله بعضی از فقها به طور کلی و بدون ورود به مصداق گفته‌اند اگر ذبح مستند به ذابح مسلمان نباشد حرام است.<ref>رحمانی، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح، ص۴۲۰</ref> و در اینکه آیا ذبح با دستگاه مستند به انسان است یا دستگاه سخنی نگفته‌اند. در نقطه مقابل برخی دیگر به صراحت در ذبح با دستگاه بازگشت عمل ذبح را به انسان می‌دانند. <ref>خامنه‌ای،استفتائات صید، ذبح و شکار حیوانات؛ هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۳۹.</ref>
| |
| ===دلیل===
| |
| دلیل این گروه از فقیهان آن است که برای استناد یک عمل به فاعل مختار، کافی است اختیار و اراده دیگری بین او و اراده‌اش واسطه نگردد، و کم و زیاد بودن فاصله زمانی میان کار ارادی و نتیجه در استناد به فاعل تأثیری ندارد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۳۹.</ref> چنان که تصریح کرده‌اند که برای حلیت ذبیحه استناد ذبح به انسان کفایت می‌کند هرچند این استناد با واسطه دستگاههای صنعتی باشد.<ref>خامنه ای، استفتائات صید، ذبح و شکار حیوانات.</ref> و خصوصیات و ویژگیهای آلت و وسیله ذبح مانند پیچیدگی یا سادگی آن مانع از انتساب فعل به انسان نمی‌گردد. <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ج۱، ص۴۱.</ref>
| |
|
| |
| برخی اشکال کرده‌اند که اطلاقات ذبح، انصراف به صورتی دارد که ذبح با دخالت مستقیم دست انجام گیرد؛ زیرا در زمان صدور این ادله، روشی غیر از این نبوده است ولی هاشمی شاهرودی در پاسخ گفته است که کثرت یک مصداق مانند ذبح با دست، موجب انصراف اطلاقات لفظ ذبح و مانند آن نمی‌شود. <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۳۸.</ref>
| |
|
| |
| برخی دیگر نیز اشکال کرده‌اند که در ادله ذبح اطلاقی که شامل ذبح با دستگاه هم بشود وجود ندارد، غیر از اینکه احتمال دارد ذبح با دست خصوصیت داشته باشد. ولی در پاسخ گفته شده که وجهی برای تقیید ذبح با دخالت مستقیم دست نیست، به‌ویژه در روایاتی که موضوع حکم را عنوان «ذبح» یا «ذبیحه مسلمان» قرار داده است. بلکه در آیه «إلاّ ما ذکّیتم»<ref> مائده، آیه ۳ و ۴.</ref>-اگر به معنای «ذبحتم» باشد- اطلاق هم وجود دارد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۳۸.</ref>
| |
|
| |
| == اشتراط استفاده از حدید در ذبح ==
| |
| از منظر بیشتر فقیهان شیعه ذبح باید به وسیله آهن باشد، مگر در حال ضرورت که به غیر آهن هم جایز است.<ref>شیخ طوسی، مبسوط، ج۶، ص۲۳۶؛محقق حلی، شرایع الاسلام،ج۳،ص۲۰۴؛مروارید، سلسله الینابیع الفقهیه، ج۲۱، ص۹۸؛ رحمانی، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح، ص۳۷۲-۳۷۳؛ وحید خراسانی، [http://media.wahidkhorasani.com/Data/Images/4/1bbb5b9d-006a-4efc-8da6-7f1544f3dd03.jpg سایت رسمی آيت‌الله وحید خراسانی]؛ خوئی، منهاج الصالحین،ج۳،ص۳۷۷.</ref> هر چند برخی ذبح با استیل را در غیر ضرورت هم جایز دانسته‌اند.<ref>رحمانی، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح،ص ۳۷۴ و ۳۷۵.</ref> و برخی دیگر نیز صرفا معتقدند که ذبح باید با وسیله تیزی که بریدن با آن متعارف است انجام شود و لازم نیست الزاما از جنس آهن باشد.<ref>شبیری زنجانی، توضیح المسائل، مسئله ۲۶۰۳؛ هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۳۸.</ref> اغلب فقهای اهل سنت نیز آهن بودن را شرط نمی‌دانند و ذبح با انواع فلزات حتی جنس چوب و نی یا شیشه را جایز می‌دانند به شرط اینکه رگها را قطع کند و خون بریزد.<ref>الزحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، ج۴، ص۲۷۸۸؛ عبیری، الصید و الذباحة فی الشریعة الاسلامیه، ص۶۲۶.</ref>
| |
| ===دلیل نفی اشتراط حدید===
| |
| [[سید محمود هاشمی شاهرودی]] جزو کسانی است که حلیت ذبح را مشروط به ذبح با حدید نمی‌داند او مجموع روایات در این باب، را به چهار دسته تقسیم کرده است:<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۸۴.</ref> دسته‌ای از ذبح به غیر آهن مطلقاً نهی می‌کنند.<ref>حر عاملی، وسائل الشيعه، ج۱۶، ص۳۰۷-۳۰۸، باب۱ از ابواب ذبايح، حديث ۱ تا ۴.</ref> برخی بر جواز ذبح به غیر آهن، مطلقاً دلالت دارد.<ref>حر عاملی، وسائل الشيعه، ج۱۶، ص۳۰۹، باب ۲ از ابواب ذبايح، حديث۵.</ref> دسته سوم روایاتی که بر جواز ذبح، به غیر آهن در صورتی که دسترسی به آن نداشته باشیم دلالت دارد<ref>حر عاملی، وسائل الشيعه، ج۱۶، ص۳۰۹، باب۲ از ابواب ذبايح، حديث۱-۳.</ref> دسته چهارم بر جواز ذبح به غیر از آهن در صورت اضطرار و ناچاری دلالت دارد.<ref>حر عاملی،وسائل الشيعه، ج۱۶، ص۳۰۹، حديث ۴.</ref>
| |
|
| |
| بنا بر تحلیل این گروه از فقیهان منظور از «حدیده» در روایات، جنس آهن در برابر دیگر اجناس نیست، بلکه مقصود، قطعه تیزی است که قابلیت ذبح و بریدن سریع را داشته باشد، مانند چاقو، شمشیر و کارد، خواه از آهن باشد یا نه. معنای عرفی و لغوی «حدیده» نیز همین است، بلکه شاید نامیدن آهن به حدید، به خاطر سختی و تیزی آن باشد و اگر در روایات، تفصیلی در ابزار ذبح باشد، باید مقصود تفاوت بین «حدیده» به معنایی که ذکر شد، یا غیر آن باشد، نه آهن و غیر آهن.
| |
|
| |
| از آن‌جا که معنای این روایات، اعتبار بریده شدن رگها و بیرون آمدن متعارف خون در تحقق ذبح است، باید گفت این که جواز ذبح با غیر حدیده مقید به صورت اضطرار و یا نیافتن چاقو شده است ناشی از این است که مبادا دو شرط (بریده شدن رگها و بیرون آمدن خون به حد متعارف) تحقق نیابد. زیرا ذبح با چیزهایی مانند عصا، چوب و نی و مانند اینها، در معرض چنین چیزی است.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۹۸.</ref> بنابر این تفصیل بین صورت دسترسی به آهن و غیر آن را نمی‌توان با این روایات اثبات کرد.
| |
|
| |
| == نفی شرط استقبال قبله در ذبح ==
| |
| درباره لزوم رو به قبله بودن حیوان هنگام ذبح سه قول در فقه اسلامی وجود دارد؛ کسانی که استقبال را واجب می‌دانند، کسانی که واجب نمی‌دانند یا دست‌کم خواباندن حیوان را لازم نمی‌دانند. {{منبع}} و کسانی که مستحب می‌دانند. که فتوای غالب فقهای اهل سنت است.<ref>عبیری، الصید والتذکیه فی الشریعة الاسلامیه، ص۴۹۸؛ الزحیلی، الفقه الاسلامی وادلّته، ج۴، ص۲۷۷۲.</ref>
| |
|
| |
| غالب فقهای شیعه با استناد به روایات<ref>کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۳۳، ح۲؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۵۲.</ref> استقبال را واجب می‌دانند ولی در چگونگی استقبال ذبیحه میان فقها اختلاف‌نظر است.
| |
| === کیفیت تحقق استقبال===
| |
| برخی از فقها استقبال تمام مقادیم(اندام جلویی) ذبیحه را لازم می‌دانند. <ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱۱،ص۴۷۶، جلد۲ ص۲۷۳. ج۱۵، ص۱۹۹؛ ج۱۵ ص۴۱۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۳۶، ص۱۱۲.</ref> و برخی دیگر استقبال مذبح(محل قطع رگها و جلو گردن) را کافی می‌دانند.<ref>اردبیلی ،مجمع الفائدة و البرهان، ج۱۱، ص۱۱۴.</ref> و گروهی دیگر می‌گویند استقبال به هر صورت کفایت می‌کند، و فرقی نمی‌کند ذبیح را طرف راست بخوابانند یا چپ، اساساً حیوان را نخوابانند بلکه مقادیم و جلوی بدنش را در حال ایستاده رو به قبله نمایند.<ref>مجلسی، بحار الانوار،ج۶۲، ص۱۸۳؛ توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۵۰۷؛ مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ج۱، ص۲۷۷، پرسش‌های ۹۷۷ و ۹۷۹.</ref> چرا عنوان «ذبح به سوی قبله» مطلق است و قیدی ندارد و این قیود را نفی می‌کند.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۸۱.</ref>
| |
|
| |
| استناد این فقیهان، مقتضای عمومات قرآن کریم<ref>سوره انعام،آیه ۱۱۸ و ۱۱۹.</ref> و روایات معصومین(ع)،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۹۴، باب ۵ از ابواب اطعمه واشربه،حدیث ۱ و ۶؛ باب ۲۸ از ابواب ذبایح، حدیث ۱؛ ص ۳۳۸، باب ۲۳ از ابواب ذبایح، حدیث ۷ و ۸؛ ص۳۳۹، حدیث ۵.</ref> است که نتیجه آن حلال بودن ذبیحه‌ای است که تمامی شرایط لازم، غیر از رو به قبله بودن در آن مراعات شده است. و از سوی دیگر با وجود ادله اجتهادی، کسی نمی‌تواند به استصحاب عدم تذکیه تمسک کند. <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۸.</ref>
| |
|
| |
| ==شرط تسمیه (ذکر نام خدا) ==
| |
| فقهای شیعه با استناد به صریح آیات قرآنی<ref>سوره انعام، آیه ۱۱۸ و ۱۱۹.</ref> و روایات اهل بیت، <ref>کلینی، الکافی،ج۶، ص۲۳۳؛طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۵۲.</ref> آوردن نام خداوند را هنگام ذبح یا نحر شرط کرده‌اند و در صورت تعمد بر ترک آن به حرمت ذبیحه فتوا داده‌اند. <ref>شیخ صدوق، الهدایه فی الاصول و الفروع، ج۱، ص۳۱۱؛خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۱۵۸، مسئله۱۱.</ref> فقهای اهل سنت نیز تسمیه را واجب می‌دانند به غیر از شافعیه که آن را مستحب می‌دانند. <ref>الزحيلي، الفقه الاسلامی و ادلته،ج۳، ص۶۵۹.</ref>
| |
|
| |
| === زمان و شکل تسمیه ===
| |
| بنا بر نظر فقها زمان گفتن نام خدا، شروع فرآیند ذبح است. که در ذبح با دستگاه با زمان زدن دکمه‌ی دستگاه صورت می‌گیرد. <ref>مکارم شیرازی، جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی [http://makarem.ir/ahkam/en/home/index دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی]؛ هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۵؛ [http://KHAMENEI.IR استفتائات مقام معظم رهبری،] </ref> اگر حیوان بسته شود تا پس از این ذبح گردد، و هنگام بستن، عملیات ذبح آغاز نشود، ذکر نام خدا هنگام بستن حیوان کفایت نمی‌کند. ولی اگر اوّل حیوان را آماده می‌کنند، آن گاه با زدن کلید، دستگاه را روشن می‌کنند، و یا کارگر مسئولِ روشن کردن دستگاه، فردی غیر از کسی است که حیوان را می‌بندد، ذابح همان کسی است که آخرین کار را بر عهده دارد، و هم‌او باید نام خدا را بر زبان آورد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۵.</ref>
| |
| ===ذبح با دستگاه خودکار===
| |
| اگر دستگاه روشن است و کارگران حیوان را می‌گیرند و به دستگاه می‌بندند، تابه طور خودکار عمل ذبح انجام پذیرد، ذابح کسی است که آخرین مرحله بستن حیوان به دست اوست و می‌توان عمل ذبح را به او نسبت داد. در این صورت ذکر نام خدا هنگام بستن هر حیوانی به دستگاه و یا قراردادن آن در محل ذبح کافی است، زیرا دراین هنگام است که ذبح آغاز می‌گردد و آیه شریفه «فَکلُوا مِمَّا ذُکرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَیهِ. ..» بر آن صدق می‌کند. <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۵.</ref>
| |
| === تعدد ذابح===
| |
| ولی اگر آخرین بخش کار توسط چند نفر انجام می‌گیرد، بعضی احتیاط کرده و ادای تسمیه توسط همه ذابحان را اختیار نموده‌اند<ref>کاظمی خراسانی، فرائد الاصول، ج۱۳، ص۱۳۹.</ref> چنانکه صاحب جواهر می‌گوید احوط و اقوی عدم کفایت است.<ref>نجفی، جواهر کلام، ج۳۶، ص۱۱۶.</ref> زیرا در صورت نگفتن تسمیه توسط بعضی از ذابحان، شک در صحت تزکیه وجود داشته و اصالت عدم تذکیه جاری می‌شود.<ref>بهرامی خوشکار و محمدی ، بررسی مباحث نوظهور در ذبح شرعی با ابزار جدید، صفحه ۲۴۸.</ref>
| |
|
| |
| ولی نظر دیگر تسمیه هر یک از ذابح‌ها را کافی می‌داند.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۴۴.</ref> زیرا به گفته هاشمی شاهرودی دلیل مطلق است و همین اطلاق مقتضی کفایت است چون با تسمیه یک نفر ذکر نام خدا مصداق می‌یابد. دلیل دیگر نیز آن است که تمامی این افراد، در انجام ذبح، همکاری دارند و هیچ یک بیگانه از ذبح شمرده نمی‌شوند و با گفتن یک نفر عنوان «ذکر نام خدا به هنگام ذبح» محقق می‌شود. <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۴۴.</ref>
| |
|
| |
| === تسمیه توسط دستگاههای صوتی===
| |
| در خصوص پخش نام خدا به وسیله ضبط صوت، [[محمدحسین فضل‌الله]] معتقد است در ادله تسمیه با زبان شرط نشده است، بنابراین اگر ذابح حیوان را برای ذبح آماده کند و برای مثال دستگاه ضبط صوتی را روشن نماید و دستگاه نام خدا را ببرد و حیوان را ذبح کند به نحوی که با این امر قصد حصول تسمیه بر ذبیحه نماید مانعی ندارد، اما سزاوار است در این امر احتیاط شود.<ref>فضل الله، الصید و الذباحه، ص۲۳۲.</ref> به باور او به هنگام ذبح، صدور تسمیه با لفظ مدخلیت ندارد و تسمیه به هنگام ذبح محقق گردیده است. در واقع بازگشت مسئله به عنوان تحقق عرفی تسمیه است. از این رو در این مقام لفظ خصوصیتی ندارد.<ref>فضل الله، الصید و الذباحه، ص۲۳۲.</ref> و نیز از سوی دیگر او تبیین می‌کند که دستگاه ضبط صوت صرفاً وسیله‌ای برای ذابح است. چنانکه اگر کسی با ضبط صوت نسبت به دیگری مرتکب قذف شود عرفا قذف مستند به او خواهد بود، و ادعای تعدد صحت استناد را منتفی نمی‌کند. بنابر این در بحث ذبح هم می‌توان گفت ذابح شرط تسمیه را رعایت کرده است.<ref>بهرامی خوشکار و محمدی ، بررسی مباحث نوظهور در ذبح شرعی با ابزار جدید، صفحه ۲۵۲.</ref>
| |
|
| |
| ولی به گفته فقیهانی دیگر هم‌چون [[سید علی خامنه‌ای]] و [[سید علی حسینی سیستانی|سیستانی]]، نوشتن نام خدا بر روی دستگاه، یا پخش آن به وسیله ضبط صوت کافی نیست.<ref>خامنه‌ای، منتخب الاحکام، ص۲۳۹، مسئله ۸۹۹؛ [https://www.sistani.org/static/i/gray-header-persian1407859979.jpg سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی].</ref> زیرا ادله تزکیه و لزوم تسمیه، ظهور در اتحاد ذابح و تسمیه گوینده دارند از همین جهت فقهای گذشته <ref>علامه حلی، قواعد الاحکام، ص۱۵۳.</ref> تعدد ذابح و تسمیه گوینده را نپذیرفته‌اند.<ref>بهرامی خوشکار و محمدی ، بررسی مباحث نوظهور در ذبح شرعی با ابزار جدید، صفحه ۲۵۱.</ref> از سوی دیگر در تسمیه توجه و قصد لازم است <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۵.</ref> و در حصول تسمیه معتبر، از فردی که بدون قصد ذبح باشد شک وجود دارد و اصالت عدم تزکیه جاری می‌شود.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ج۳۶، ص۱۱۵.</ref>
| |
|
| |
| ===تسمیه واحد و مذبوح متعدد ===
| |
|
| |
| یکی از مصادیق دیگر مسئله تسمیه هنگام ذبح، فرض متعدد بودن ذبیحه است. فقیهان در این مسئله بحث را با توجه به دو صورتِ دفعی‌بودن و تدریجی‌بودن ذبح پیش برده‌اند؛
| |
|
| |
| # قول نخست آن است که در هر دو فرض دفعی و تدریجی بودن ذبح یک تسمیه کافی است<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۵.</ref> و در اثبات نظر خود گفته‌اند راه‌اندازی دستگاه در نظر عرف، آغاز ذبح همه حیوان‌هایی است که در آن قرار دارند و اگر ذبح‌کننده به قصد ذبح همه حیوان‌های موجود در دستگاه، آن را روشن کند و نام خدا را به همین منظور بر زبان آورد، در واقع برای همه آنها نام خدا گفته شده است.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۵.</ref>
| |
| # برخی از فقها تنها در صورت یکباره بودن ذبحِ همه ذبیحه‌ها یک تسمیه را کافی می‌دانند.<ref>فاضل لنکرانی،جامع المسائل، ج۱، ص۳۵۵؛ استفتائات مقام معظم رهبری؛ صافی گلپایگانی، استفتائات، ص۳۱۶.</ref> ولی در صورتی که حیوانات به تدریج روی دستگاه قرار بگیرند دیگر یک تسمیه کافی نیست. <ref>فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج۱، ص۳۵۵.</ref> هر چند هستند فقیهانی که صدق عرفی بردن نام خدا بر ذبیحه، یا فاصله کم بین ذبح‌ها را شرط کفایت یک تسمیه می‌دانند.<ref>رحمانی، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح، ص۴۲۶.</ref>
| |
|
| |
| ==مسئله حیات==
| |
| یکی از موارد قابل بررسی در ذبح صنعتی، بیهوش کردن حیوان قبل از ذبح است با توجه به اینکه ممکن است شک در حیات بعد از بیهوشی حیوان یا فاصله میان زمان بیهوشی و ذبح حیوان، با اصل لزوم استقرار حیات قبل از ذبح یا حرکت ذبیحه بعد از ذبح ،که یکی از شروط ذبح شرعی بنابر اختلاف نظر فقها ، منافات داشته باشد به همین دلیل به این مبحث می‌پردازیم.
| |
|
| |
| طبق نظر فقها حیوانی که قبل از ذبح شوک داده شود ممکن است 3حالت داشته باشد
| |
| 1. شوک الکتریکی داده شود و سپس قبل از مرگش با در نظر گرفتن احکام شرعی ذبح شود پس گوشتش حلال می‌باشد. <ref>رحمانی،پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح،ص ۳۵؛ [http://IslamPP.Com سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت]، شماره فتوا ۲۹۰؛ [http://www.makarem.ir/index.aspx?lid=0 پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت اللله مکارم شیرازی]. </ref>
| |
| 2. شوک الکتریکی داده شود ولی قبل از ذبح کشته شده باشد در اینصورت گوشتش حرام می‌باشد اگرچه ذبح نیز بشود. <ref>رحمانی،پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح،ص ۳۵؛ [http://IslamPP.Com سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت]، شماره فتوا ۲۹۰؛ [http://www.makarem.ir/index.aspx?lid=0 پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت اللله مکارم شیرازی]. </ref>
| |
| 3. اگر معلوم نشود که آیا حیوان توسط شوک الکتریکی مرده است یا نه به عبارتی شک در حیات حیوان قبل از ذبح شود بازگشت بحث به اختلاف نظر در مبحث شرط استقرار حیات در ذبیحه و علائم اثبات استقرار حیات است.
| |
| اقوال
| |
| 1. فقهایی هستند که استقرار حیات را شرط می‌دانند
| |
| ادله
| |
| 1. حیوانی که حیات مستقر ندارد به منزله میته بوده و ذبح آن صحیح نمی‌باشد، زیرا موضوع ذبح، حیوان زنده است. <ref>شهید ثانی، «مسالک الافهام»، ج ۱۱، ص ۴۹۵.</ref>
| |
|
| |
| 2. مرگ حیوانی که حیات مستقر ندارد، مستند به ذبح نخواهد بود، زیرا به فرض عدم ذبح، مرگ آن حتمی است. <ref>الطباطبائي ،ریاض المسائل، ج۲، ص۲۷۵.</ref>
| |
|
| |
| 3. ادله ذبح از حیوانی که حیات مستقر ندارد، منصرف است و اطلاقات کتاب و سنت، اختصاص به صحت و درستی تذکیه حیوانی دارند که حیاتش مستقر می‌باشد. <ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۳۶، ص۱۵۰.</ref>
| |
|
| |
| البته در مفهوم استقرار حیات، از سوی فقهائی که آن را شرط دانسته‌اند، از حیث معنا و علایم آن، اختلاف نظر وجود دارد.
| |
|
| |
| الف. برخی استقرار حیات را به معنای امکان زنده ماندن دست کم یک یا دو روز می‌دانند. <ref>محقق حلی، شرائع الاسلام، ج۳، ص۲۰۷.</ref>
| |
| ب. برخی دیگر، استقرار حیات را به معنای زدن پلک و حرکت پا و دم دانسته‌اند. <ref>شیخ طوسی، النهایه، ص ۵۷۹.</ref>
| |
| ج. برخی از فقها علامت استقرار حیات را زنده ماندن دست کم نصف روز دانسته‌اند. <ref>اصفهانی، وسیلة النجاة، ج۳، ص۴۳.</ref>
| |
|
| |
| لذا در شک در حیات حیوان بعد از بیهوشی طبق نظر فقیه مد نظر در مسئله ی استقرار حیات می‌توان توجه کرد.
| |
|
| |
| 2. فقهایی که قائل به عدم اشتراط استقرار حیات قبل از ذبح شده‌اند.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ج۷، ص۲۲۷؛ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، ج۱۱، ص۱۰۲.</ref>
| |
|
| |
| ایشان داشتن اصل حیات را لازم دانسته‌اند و حرکت بعد از ذبح ولو مختصر را کاشف از چنین حیاتی می‌دانند. <ref>خمینی، تحریر الوسیله(ترجمه فارسی)، ج۲، ص۱۵۷،مسئله ۴.</ref> حتی بعضا حرکت مختصر ذبیحه را کافی می‌دانند ولو خونی خارج نشود. <ref>سایت نمایندگی ولی فقیه در دامپزشکی زنجان.</ref> لذا اگر حیوانی که بیهوش شده ذبح شود و طبق این مبانی حیات ثابت شود حلال است.
| |
| ادله
| |
| 1. با ملاحظه نصوص و مطلقات قرآنی <ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۶۲، باب ۱۱ از ابواب ذبایح، حدیث ؛ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۹۱ و ۲۹۲.</ref> و روایی <ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۹۱، باب ۷، حدیث ۴ و ص ۲۶۳ و ص۲۶۵، باب۱۳، ح۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۵۷-۵۸، ح۲۳۸ و ۲۴۱؛ عیاشی، تفسیر عیّاشی، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۲، کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۳۲، ح۴.</ref> و دلالت واضح آنها بر اشتراط اصل حیات در ذبیحه، جای شکی باقی نمی‌ماند که استقرار حیات، شرط حلّیت ذبیحه نمی‌باشد.
| |
|
| |
| 2. اصل حرمت که بعضا مستمسک قائلین به اشتراط قرار گرفته است، در موارد وجود اصول لفظی و ظهور اطلاقات قرآنی و روایی، جریان نمی‌یابد و اساسا اگر در شرط بودن چیزی در ذبح شرعی شک شود، با اصل لفظی (اطلاق آیات و روایات) می‌توان آن را نفی نمود. <ref>ادیبی‌مهر، مبانی لزوم استقرارا حیات در ذبح با دستگا ههای مدرن،[https://hawzah.net/fa/Default\hd'hi پایگاه اطلاع رسانی حوزه علمیه]</ref>
| |
|
| |
| در بحث استقرار حیات میان فقهای اهل سنت بین لزوم استقرار حیات <ref>عبیری، الصید و الذباحة فی الشریعة الاسلامیة، ج۲، ص۵۷۷.</ref> یا عدم لزوم <ref>عاشور، فقه آسان در مذهب امام شافعی، ص۴۷۳.</ref> و شیوه‌ی احراز آن <ref>عبیری، الصید و الذباحة فی الشریعة الاسلامیة، ج۲، ص۴۴۰.</ref> اختلاف وجود دارد.
| |
|
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
| # ادیبی مهر،محمد،بررسی مبانی لزوم استقرار حیات در ذبح با دستگاه های مدرن، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، شماره ۳ و ۴ ، پایگاه اطلاع رسانی حوزه علمیه ، https://hawzah.net/fa/Default\hd'hi، ۱۳۸۹.
| |
| # الزّحیلی، وهبة، الفقه الاسلامی و ادلّته، چاپ چهارم، دمشق، دارالفکر، ۱۴۱۸ ق.
| |
| # اردبیلی (مقدس)، مولی احمد، مجمع الفائده و البرهان، چاپ اول، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۴ ق.
| |
| # اصغری صحت، محمد حسین، روشهای مختلف کشتار گاو، پایان نامه دکتری، دانشکده دامپزشکی تهران.
| |
| # الطباطبائي ، سید علی بن محمد، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، دفتر انتشارات اسلامی،۱۴۱۲ق.
| |
| # اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، قم، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى،۱۳۸۰.
| |
| # بهرامی خوشکار،محمد- محمدی،محمد حسین، بررسی مباحث نوظهور در ذبح شرعی با ابزار جدید، فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال سوم شماره ۸ و ۹ تابستان و پاییز ۱۳۹۰.
| |
| # ثاقبی، سید ابراهیم، زنجیره کشتار گاو در کشتارگاه جدید تهران، پایان نامه دکتری، دانشکده دامپزشکی تهران.
| |
| # جزائرى شوشترى مروج ،سید محمد جعفر،منتهى الدراية في توضيح الكفاية ،انتشارات دار الكتاب جزايرى،۱۴۱۵ق.
| |
| # حسینی خامنه ای ،سید علی، منتخب الاحکام، بقیه العتره،۱۳۹۳.
| |
| # حسینی خامنه ای،استفتائات صید، ذبح و شکار حیوانات ، KHAMENEI.IR.
| |
| # حرعاملی،محمد بن حسن،الوسائل الشيعه الی تحصیل مسائل الشریعه،بیروت،دارالاحیاء التراث العربی.
| |
| # حلّی (محقق)، جعفر، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ اول، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۹ ق.
| |
| # حلی(علامه) ،حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه موسسه نشر اسلامی ،۱۴۱۳ ق.
| |
| # جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی، http://makarem.ir/ahkam/en/home/index
| |
| # رحمانی،محمد،پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح،تهران،مرکز مطالعات جهاد سازندگی،۱۳۷۷.
| |
| # رسولی، محمد رضا، مقایسه بهداشتی کشتارگاه قدیم و جدید بندر امام خمینی، پایان نامه دکتری، دانشکده دامپزشکی تهران.
| |
| # سایت نمایندگی ولی فقیه در دامپزشکی زنجان.
| |
| # سایت رسمی دفتر آیت الله سید علی سیستانی https://www.sistani.org/static/i/gray-header-persian1407859979.jpg
| |
| # شيخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن ،التهذیب الاحکام فی شرح المقنعه،تهران دارالکتب الاسلامیه،۱۳۶۵.
| |
| # شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن ،تهذیب الأحکام،تهران،دارالکتب الاسلامیه،۱۳۶۵.
| |
| # شيخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن ،نهايه فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ اول،بیروت،دارالکتاب،۱۳۹۰ق.
| |
| # شيخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن ، مبسوط.فی فقه الامامیه،تهران،مکتبه مرتضویه.
| |
| # صافی گلپایگانی ،لطف الله ،استفتائات، قم، موسسه انتشارات حضرت معصومه سلام الله عليها،۱۳۸۰.
| |
| # شهید ثانی، زین الدین عاملی، الروضة البهیّة فی شرح اللمعة الدمشقیّة، چاپ اول، تعلیق سید محمد کلانتر، بیروت، دارالعلم الاسلامی، ۱۳۸۸ق.
| |
| # شهید ثانی، زین الدین عاملی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۷ ق.
| |
| # عبیری،عبدالحمید،الصیدوالذباحه فی الشریعه الاسلامیه،چاپ اول،بغداد،دارلرساله (بی تا).
| |
| # عیّاشی ،محمدبن مسعود،با تصحیح سید هاشم رسول محلاتى ،تفسیر عیّاشی ، تهران، مكتبه الاسلامیه: ۱۳۸۲.
| |
| # عاشور،احمد عیسی، فقه آسان در مذهب امام شافعی،احسان،۱۳۹۳ ش.
| |
| # فضل الله،سید محمد حسین ،الصید و الذباحه،بیروت،چاپ اول،دارالملاک،۹۱۴۱ه ق.
| |
| # فاضل لنکرانی،محمد،جامع المسائل،قم،امیر،۱۳۸۳.
| |
| # کلینی رازی، شیخ محمد، الفروع من الکافی، قم، مؤسسة دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ق.
| |
| # کاظمی خراسانی، محمدعلی ،قم،فوائدالاصول مؤسسة النشر الإسلامي،۱۳۷۶ ش
| |
| # مروارید،علی اصغر،سلسله الينابيع الفقهيه چاپ اول،(بی جا بی نا)، ۱۴۱۰ ق.
| |
| # اردبیلى ،مولی احمد،مجمع الفائده و البرهان ،چاپ اول،قم،موسسه نشر اسلامیف۱۴۱۴ق.
| |
| # مجلسی، شیخ محمد باقر، بحارالانوار، چاپ اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۵ ش.
| |
| # مكارم شيرازى ،ناصر،استفتاءات جديد مکارم شیرازی ،قم،مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع)، ۱۴۲۷ ه. ق
| |
| # موسوی خمینی، سیدروح الله،تحریرالوسیله، ترجمه های موسسه و جامعه مدرسین ، نشرالکترونیک موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی ره.
| |
| # معین، محمد، فرهنگ معین، چاپ دهم، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۵ ش.
| |
| # موسوی خوئی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، چاپ پنجم، قم المطبعة العلمیة، ۱۳۹۵ ق.
| |
| #وحید خراسانی،حسین، سایت رسمی آیت الله وحید خراسانی http://media.wahidkhorasani.com/Data/Images/4/1bbb5b9d-006a-4efc-8da6-7f1544f3dd03.jpg
| |
| #نجفی، شیخ محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ هفتم، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۹۸۱ ق.
| |
| # هاشمی خمینی، محمدحسن بنی ، اصولی، احسان، توضيح المسائل مراجع، مطابق با فتاواي دوازده نفر از مراجع معظم تقليد، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،۱۳۹۲.
| |
| # هاشمی شاهرودی، سید محمود، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ، قم، فصلنامه فقه اهل بيت،از صفحه ۳۷ تا ۹۹ ،شماره ۱، بهار ۱۳۷۴ .
| |