|
|
| (۳۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''ذبح صنعتی'''
| | ==آشنایی با مفاهیم== |
| ==طرح بحث== | | ===احکام چیست=== |
| با توسعه گسترده جوامع انسانی و استفاده از فناوری و صنعتی شدن امور گوناگون زندگی، کشتارگاه‌ها نیز مکانیزه شدند تا دستیابی به مواد گوشتی سریع‌تر و آسان‌تر شود. این تغییر در روش کشتار زمینه ایجاد پرسش‌هایی درباره حلیت و حرمت گوشت‌های حاصل ذبح صنعتی شده است. | | * جایگاه احکام در منظومه دین |
| | * تفاوت فقه و حقوق با اخلاق و عرفان |
| | ===تقسیمات احکام=== |
| | * فردی/ اجتماعی |
| | * عبادی/ معاملی |
| | * اقتصادی/ سیاسی/.... |
| | * خانواده |
| | * زن و مرد |
| | * الزامی/ غیر الزامی |
| | ===ملاک‌مندی و فلسفه احکام=== |
| | اثبات گزاف‌نبودن احکام بر اساس مبنای عدلیه و هدفمندی خلقت و نصوص دینی |
|
| |
|
| این بحث وابسته به حل چهار مسئله لزوم ذبح به دست انسان در مقابل ذبح با دستگاه، رعایت شرط آهنین بودن ابزار ذبح، تسمیه یا بردن نام خداوند در حال ذبح، و چگونگی رو به قبله بودن حیوان مذبوح است.
| | علت یا حکمت؟ |
|
| |
|
| == ذبح مستقیم به‌دست انسان شرط نیست ==
| | فلسفه احکام نه فلسفه فتاوا |
| یکی از شروطی که به استناد آیات <ref>مائده، آیه ۳ و ۴.</ref> و روایات <ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۳۲، باب ۱۹.</ref> برای حلیت ذبیحه بیان‌شده انجام ذبح توسط انسان است.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۳.</ref>
| |
| حال پرسش آن است که ذبح دستگاه می‌تواند ذبح انسان حساب شود؟ در این مسئله بعضی از فقها به طور کلی و بدون ورود به مصداق گفته‌اند اگر ذبح مستند به ذابح مسلمان نباشد حرام است.<ref>رحمانی، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح، ص۴۲۰</ref> ولی فقیهان دیگری بازگشت ذبح با دستگاه را به ذبح توسط انسان به صراحت بیان کرده‌اند. <ref>خامنه‌ای، استفتائات صید، ذبح و شکار حیوانات؛ هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۴۵.</ref>
| |
| ===دلیل===
| |
| دلیل این گروه از فقیهان آن است که برای استناد یک عمل به فاعل مختار، کافی است اختیار و اراده دیگری بین او و اراده‌اش واسطه نگردد، و کم و زیاد بودن فاصله زمانی میان کار ارادی و نتیجه تأثیری در استناد به فاعل ندارد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۳۹.</ref> چنان که تصریح کرده‌اند که برای حلیت ذبیحه نیز صرف استناد ذبح به انسان کفایت می‌کند هرچند این استناد با واسطه دستگاههای صنعتی باشد.<ref>خامنه‌ای، استفتائات صید، ذبح و شکار حیوانات.</ref> و ویژگیهای ابزار ذبح مانند پیچیدگی یا سادگی آن مانع از انتساب فعل به انسان نمی‌گردد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ج۱، ص۴۵.</ref> بلکه در آیه «إلاّ ما ذکّیتم»<ref> مائده، آیه ۳ و ۴.</ref> می‌توان گفت اطلاق هم وجود دارد. چون به قرینه سایر موارد ملاک آن است که ذبح مستند به عامل دیگر نباشد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۴۴.</ref>
| |
|
| |
|
| برخی اشکال کرده‌اند که اطلاقات ذبح، انصراف به صورتی دارد که ذبح با دخالت مستقیم دست انجام گیرد. هاشمی شاهرودی در پاسخ گفته است که کثرت یک مصداق موجب انصراف اطلاقات نمی‌شود. بلکه در آیه «إلاّ ما ذکّیتم»<ref> مائده، آیه ۳ و ۴.</ref> می‌توان گفت اطلاق هم وجود دارد. چون به قرینه سایر موارد ملاک آن است که ذبح مستند به عامل دیگر نباشد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۴۴.</ref>
| | فلسفه احکام شبکه‌ای |
|
| |
|
| برخی نیز اشکال کرده‌اند که چون ممکن است ذبح با دست خصوصیت داشته باشد دیگر در ادله ذبح اطلاقی که شامل ذبح با دستگاه هم بشود وجود ندارد. ولی در پاسخ گفته شده که وجهی برای تقیید ذبح با دخالت مستقیم دست نیست، به‌ویژه در روایاتی که موضوع حکم را عنوان «ذبح» یا «ذبیحه مسلمان» قرار داده است.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۴۶.</ref>
| | === نظام‌مندی احکام === |
|
| |
|
| == اشتراط استفاده از حدید (آهن) در ذبح == | | ==کلیات فلسفه احکام == |
| از منظر بیشتر فقیهان شیعه ذبح باید به وسیله آهن باشد، مگر در حال ضرورت که به غیر آهن هم جایز است.<ref>شیخ طوسی، مبسوط، ج۶، ص۲۳۶؛محقق حلی، شرایع الاسلام،ج۳،ص۲۰۴؛مروارید، سلسله الینابیع الفقهیه، ج۲۱، ص۹۸؛ رحمانی، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح، ص۳۷۲-۳۷۳؛ وحید خراسانی، [http://media.wahidkhorasani.com/Data/Images/4/1bbb5b9d-006a-4efc-8da6-7f1544f3dd03.jpg سایت رسمی آيت‌الله وحید خراسانی]؛ خوئی، منهاج الصالحین،ج۳،ص۳۷۷.</ref> هر چند برخی ذبح با استیل را در غیر ضرورت هم جایز دانسته‌اند.<ref>رحمانی، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح،ص ۳۷۴ و ۳۷۵.</ref> و برخی دیگر نیز صرفا معتقدند که ذبح باید با وسیله تیزی که بریدن با آن متعارف است انجام شود و لازم نیست الزاما از جنس آهن باشد.<ref>شبیری زنجانی، توضیح المسائل، مسئله ۲۶۰۳؛ هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۳۸.</ref> اغلب فقهای اهل سنت نیز آهن بودن را شرط نمی‌دانند و ذبح با انواع فلزات حتی جنس چوب و نی یا شیشه را جایز می‌دانند به شرط اینکه رگها را قطع کند و خون بریزد.<ref>الزحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، ج۴، ص۲۷۸۸؛ عبیری، الصید و الذباحة فی الشریعة الاسلامیه، ص۶۲۶.</ref>
| | ===تبعیت احکام از مصالح و مفاسد=== |
| ===دلیل نفی اشتراط آهن=== | | ===امکان شناخت فلسفه احکام=== |
| [[سید محمود هاشمی شاهرودی]] جزو کسانی است که حلیت ذبح را مشروط به ذبح با حدید نمی‌داند او مجموع روایات در این باب، را به چهار دسته تقسیم کرده است:<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۱۰۰.</ref> دسته‌ای از ذبح به غیر آهن مطلقاً نهی می‌کنند.<ref>حر عاملی، وسائل الشيعه، ج۱۶، ص۳۰۷-۳۰۸، باب۱ از ابواب ذبايح، حديث ۱ تا ۴.</ref> برخی بر جواز ذبح به غیر آهن، مطلقاً دلالت دارد.<ref>حر عاملی، وسائل الشيعه، ج۱۶، ص۳۰۹، باب ۲ از ابواب ذبايح، حديث۵.</ref> دسته سوم روایاتی که بر جواز ذبح، به غیر آهن در صورتی که دسترسی به آن نداشته باشیم دلالت دارد<ref>حر عاملی، وسائل الشيعه، ج۱۶، ص۳۰۹، باب۲ از ابواب ذبايح، حديث۱-۳.</ref> دسته چهارم بر جواز ذبح به غیر از آهن در صورت اضطرار و ناچاری دلالت دارد.<ref>حر عاملی،وسائل الشيعه، ج۱۶، ص۳۰۹، حديث ۴.</ref>
| |
|
| |
|
| بنا بر تحلیل این گروه از فقیهان منظور از «حدیده» در روایات، جنس آهن در برابر دیگر اجناس نیست، بلکه مقصود، قطعه تیزی است که قابلیت ذبح و بریدن سریع را داشته باشد، خواه از آهن باشد یا نه. از آن‌جا که معنای این روایات، اعتبار بریده شدن رگها و بیرون آمدن متعارف خون در تحقق ذبح است، باید گفت این که جواز ذبح با غیر حدیده مقید به صورت اضطرار و یا نیافتن چاقو شده است ناشی از این است که مبادا دو شرط (بریده شدن رگها و بیرون آمدن خون به حد متعارف) تحقق نیابد. زیرا ذبح با چیزهایی مانند عصا، چوب و نی و مانند اینها، در معرض چنین چیزی است. بنابر این تفصیل بین صورت دسترسی به آهن و غیر آن را نمی‌توان با این روایات اثبات کرد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۱۰۶.</ref>
| | === امکان شناخت عقلی === |
|
| |
|
| == نفی شرط استقبال قبله در ذبح == | | ===شناخت از راه متون دینی=== |
| درباره لزوم رو به قبله بودن حیوان هنگام ذبح سه قول در فقه اسلامی وجود دارد؛ کسانی که استقبال را واجب می‌دانند، کسانی که واجب نمی‌دانند یا دست‌کم خواباندن حیوان را لازم نمی‌دانند. و کسانی که مستحب می‌دانند، که فتوای غالب فقهای اهل سنت است.<ref>عبیری، الصید والتذکیه فی الشریعة الاسلامیه، ص۴۹۸؛ الزحیلی، الفقه الاسلامی وادلّته، ج۴، ص۲۷۷۲.</ref>
| | ===شناخت از راه دانش تجربی=== |
| | ===شناخت بر اساس اهداف دین=== |
| | ==اهداف دین== |
| | === اهداف دین=== |
| | ===آیات قرآن=== |
| | ===روایات=== |
| | ===سازمان اهداف دین=== |
| | ==مبانی نظری نظام احکام دین== |
|
| |
|
| غالب فقهای شیعه با استناد به روایات<ref>کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۳۳، ح۲؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۵۲.</ref> استقبال را واجب می‌دانند ولی در چگونگی استقبال ذبیحه میان فقها اختلاف‌نظر است.
| | * آخرت‌محوری |
| === کیفیت تحقق استقبال===
| | * رابطه باور و عمل |
| برخی از فقها استقبال تمام مقادیم(اندام جلویی) ذبیحه را لازم می‌دانند. <ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱۱،ص۴۷۶، جلد۲ ص۲۷۳. ج۱۵، ص۱۹۹؛ ج۱۵ ص۴۱۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۳۶، ص۱۱۲.</ref> و برخی دیگر استقبال مذبح(محل قطع رگها و جلو گردن) را کافی می‌دانند.<ref>اردبیلی ،مجمع الفائدة و البرهان، ج۱۱، ص۱۱۴.</ref> و گروهی دیگر می‌گویند استقبال به هر صورت کفایت می‌کند، و فرقی نمی‌کند ذبیح را طرف راست بخوابانند یا چپ، اساساً حیوان را نخوابانند بلکه مقادیم و جلوی بدنش را در حال ایستاده رو به قبله نمایند.<ref>مجلسی، بحار الانوار،ج۶۲، ص۱۸۳؛ توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۵۰۷؛ مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ج۱، ص۲۷۷، پرسش‌های ۹۷۷ و ۹۷۹.</ref> چرا عنوان «ذبح به سوی قبله» مطلق است و قیدی ندارد و این قیود را نفی می‌کند.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۷۴.</ref>
| | * حفظ و ترویج دین اسلام |
| | * سازگاری اهداف با مبانی (انسان‌شناختی، جهان‌شناختی، جامعه‌شناختی) |
| | * معنویت و سازکارهای آن |
| | * فقه اخلاق نیست (کارکرد اخلاق را از فقه نخواهیم) |
| | * تقدم مصلحت عمومی بر حقوق و خواسته‌های فردی |
| | * احتیاط‌گرایی در امور حیاتی (گسترده‌تر بون جعل نسبت به غرض) |
| | * قراردادی‌بودن برخی احکام و امکان تغییر |
| | * سهولت در احکام. عناوین ثانویه |
| | * حفظ ساختار احکام با احکام |
| | * هویت‌بخشی |
| | * تنظیم روابط و نیازهای مالی (فردی و عمومی) |
| | * حل اختلاف و فصل خصومات |
| | * جایگاه خانواده |
| | * حفظ نظام اجتماعی |
| | ==پیوست‌ها== |
| | ===حقوق زن و برتری مردان=== |
| | ===تزاحم احکام=== |
|
| |
|
| استناد این فقیهان، مقتضای عمومات قرآن کریم<ref>سوره انعام،آیه ۱۱۸ و ۱۱۹.</ref> و روایات معصومین(ع)،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۹۴، باب ۵ از ابواب اطعمه و اشربه، حدیث ۱ و ۶؛ باب ۲۸ از ابواب ذبایح، حدیث ۱؛ ص۳۳۸، باب ۲۳ از ابواب ذبایح، حدیث ۷ و ۸؛ ص۳۳۹، حدیث ۵.</ref> است که نتیجه آن حلال بودن ذبیحه‌ای است که تمامی شرایط لازم، غیر از رو به قبله بودن در آن مراعات شده است. و از سوی دیگر با وجود ادله اجتهادی، کسی نمی‌تواند به استصحاب عدم تذکیه تمسک کند.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۵۳.</ref>
| | === آیا احکام تغییر می‌کنند؟ === |
| | |
| ==شرط تسمیه (ذکر نام خدا) == | |
| فقهای شیعه با استناد به صریح آیات قرآنی<ref>سوره انعام، آیه ۱۱۸ و ۱۱۹.</ref> و روایات اهل بیت، <ref>کلینی، الکافی،ج۶، ص۲۳۳؛طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۲۵۲.</ref> آوردن نام خداوند را هنگام ذبح یا نحر شرط کرده‌اند و در صورت تعمد بر ترک آن به حرمت ذبیحه فتوا داده‌اند. <ref>شیخ صدوق، الهدایه فی الاصول و الفروع، ج۱، ص۳۱۱؛خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۱۵۸، مسئله۱۱.</ref> فقهای اهل سنت نیز تسمیه را واجب می‌دانند به غیر از شافعیه که آن را مستحب می‌دانند. <ref>الزحيلي، الفقه الاسلامی و ادلته،ج۳، ص۶۵۹.</ref>
| |
| | |
| === زمان و شکل تسمیه ===
| |
| بنا بر نظر فقها زمان گفتن نام خدا، شروع فرآیند ذبح است. که در ذبح با دستگاه با زمان زدن دکمه‌ی دستگاه صورت می‌گیرد. <ref>مکارم شیرازی، جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی [http://makarem.ir/ahkam/en/home/index دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی]؛ هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۸؛ [http://KHAMENEI.IR استفتائات مقام معظم رهبری،] </ref> اگر حیوان بسته شود تا پس از این ذبح گردد، و هنگام بستن، عملیات ذبح آغاز نشود، ذکر نام خدا هنگام بستن حیوان کفایت نمی‌کند. ولی اگر اوّل حیوان را آماده می‌کنند، آن گاه با زدن کلید، دستگاه را روشن می‌کنند، و یا کارگر مسئولِ روشن کردن دستگاه، فردی غیر از کسی است که حیوان را می‌بندد، ذابح همان کسی است که آخرین کار را بر عهده دارد، و هم‌او باید نام خدا را بر زبان آورد.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۹.</ref>
| |
| ===ذبح با دستگاه خودکار=== | |
| اگر دستگاه روشن است و کارگران حیوان را می‌گیرند و به دستگاه می‌بندند، تابه طور خودکار عمل ذبح انجام پذیرد، ذابح کسی است که آخرین مرحله بستن حیوان به دست اوست و می‌توان عمل ذبح را به او نسبت داد. در این صورت ذکر نام خدا هنگام بستن هر حیوانی به دستگاه و یا قراردادن آن در محل ذبح کافی است، زیرا دراین هنگام است که ذبح آغاز می‌گردد و آیه شریفه «فَکلُوا مِمَّا ذُکرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَیهِ. ..» بر آن صدق می‌کند. <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۴۹.</ref>
| |
| === تعدد ذابح===
| |
| اگر در فرایند ذبح آخرین بخش کار توسط چند نفر انجام می‌گیرد، بعضی احتیاط کرده و ادای تسمیه توسط همه ذابحان را اختیار نموده‌اند<ref>کاظمی خراسانی، فرائد الاصول، ج۱۳، ص۱۳۹.</ref> چنانکه صاحب جواهر می‌گوید احوط و اقوی عدم کفایت است.<ref>نجفی، جواهر کلام، ج۳۶، ص۱۱۶.</ref> زیرا در صورت نگفتن تسمیه توسط بعضی از ذابحان، شک در صحت تزکیه وجود داشته و اصالت عدم تذکیه جاری می‌شود.<ref>بهرامی خوشکار و محمدی ، بررسی مباحث نوظهور در ذبح شرعی با ابزار جدید، صفحه ۲۴۸.</ref>
| |
| | |
| ولی نظر دیگر تسمیه هر یک از ذابح‌ها را کافی می‌داند.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۵۰.</ref> زیرا به گفته هاشمی شاهرودی دلیل مطلق است و همین اطلاق مقتضی کفایت است چون با تسمیه یک نفر ذکر نام خدا مصداق می‌یابد. دلیل دیگر نیز آن است که تمامی این افراد، در انجام ذبح، همکاری دارند و هیچ یک بیگانه از ذبح شمرده نمی‌شوند و با گفتن یک نفر عنوان «ذکر نام خدا به هنگام ذبح» محقق می‌شود. <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، ص۵۰.</ref>
| |
| | |
| === تسمیه توسط دستگاههای صوتی===
| |
| در خصوص پخش نام خدا به وسیله ضبط صوت، [[سید محمدحسین فضل‌الله|محمدحسین فضل‌الله]] معتقد است در ادله، تسمیه با زبان شرط نشده است، بنابراین اگر ذابح حیوان را برای ذبح آماده کند و برای مثال دستگاه ضبط صوتی را روشن نماید و دستگاه نام خدا را ببرد و حیوان را ذبح کند به نحوی که با این امر قصد حصول تسمیه بر ذبیحه نماید مانعی ندارد، اما سزاوار است در این امر احتیاط شود.<ref>فضل الله، الصید و الذباحه، ص۲۳۲.</ref> به باور او به هنگام ذبح، صدور تسمیه با لفظ مدخلیت ندارد و تسمیه به هنگام ذبح محقق گردیده است. در واقع بازگشت مسئله به عنوان تحقق عرفی تسمیه است. از این رو در این مقام لفظ خصوصیتی ندارد.<ref>فضل الله، الصید و الذباحه، ص۲۳۲.</ref> و نیز از سوی دیگر او تبیین می‌کند که دستگاه ضبط صوت صرفاً وسیله‌ای برای ذابح است. چنانکه اگر کسی با ضبط صوت نسبت به دیگری مرتکب قذف شود عرفا قذف مستند به او خواهد بود، و ادعای تعدد صحت استناد را منتفی نمی‌کند. بنابر این در بحث ذبح هم می‌توان گفت ذابح شرط تسمیه را رعایت کرده است.<ref>بهرامی خوشکار و محمدی ، بررسی مباحث نوظهور در ذبح شرعی با ابزار جدید، صفحه ۲۵۲.</ref>
| |
| | |
| ولی به گفته فقیهانی دیگر هم‌چون [[سید علی خامنه‌ای]] و [[سید علی حسینی سیستانی|سیستانی]]، نوشتن نام خدا بر روی دستگاه، یا پخش آن به وسیله ضبط صوت کافی نیست.<ref>خامنه‌ای، منتخب الاحکام، ص۲۳۹، مسئله ۸۹۹؛ [https://www.sistani.org/static/i/gray-header-persian1407859979.jpg سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی].</ref> زیرا ادله تزکیه و لزوم تسمیه، ظهور در اتحاد ذابح و تسمیه‌کننده دارند از همین جهت فقهای گذشته <ref>علامه حلی، قواعد الاحکام، ص۱۵۳.</ref> تعدد ذابح و تسمیه گوینده را نپذیرفته‌اند.<ref>بهرامی خوشکار و محمدی ، بررسی مباحث نوظهور در ذبح شرعی با ابزار جدید، صفحه ۲۵۱.</ref> از سوی دیگر در تسمیه توجه و قصد لازم است <ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۵۲.</ref> و در حصول تسمیه معتبر، از فردی که بدون قصد ذبح باشد شک وجود دارد و اصالت عدم تزکیه جاری می‌شود.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ج۳۶، ص۱۱۵.</ref>
| |
| | |
| ===تسمیه واحد و مذبوح متعدد ===
| |
| یکی از مصادیق دیگر مسئله تسمیه هنگام ذبح، فرض متعدد بودن ذبیحه است. فقیهان در این مسئله بحث را با توجه به دو صورتِ دفعی‌بودن و تدریجی‌بودن ذبح پیش برده‌اند؛
| |
| | |
| (۱) قول نخست آن است که در هر دو فرض دفعی و تدریجی بودن ذبح، یک تسمیه کافی است<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۵۲.</ref> زیرا عرفاً راه‌اندازی دستگاه، آغاز ذبح همه آن حیوان‌ها است و اگر ذبح‌کننده به قصد ذبح همه حیوان‌های موجود در دستگاه، آن را روشن کند و نام خدا را ببرد، در واقع برای همه آنها نام خدا گفته شده است.<ref>هاشمی شاهرودی، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته ،ص۵۱.</ref>
| |
| | |
| (۲) برخی از فقها تنها در صورت یکباره بودن ذبحِ همه ذبیحه‌ها یک تسمیه را کافی می‌دانند.<ref>فاضل لنکرانی،جامع المسائل، ج۱، ص۳۵۵؛ استفتائات مقام معظم رهبری؛ صافی گلپایگانی، استفتائات، ص۳۱۶.</ref> ولی در صورتی که حیوانات به تدریج روی دستگاه قرار بگیرند دیگر یک تسمیه کافی نیست. <ref>فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج۱، ص۳۵۵.</ref> هر چند هستند فقیهانی که صدق عرفی بردن نام خدا بر ذبیحه، یا فاصله کم بین ذبح‌ها را شرط کفایت یک تسمیه می‌دانند.<ref>رحمانی، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح، ص۴۲۶.</ref>
| |
| | |
| ==شوک و بیهوشی قبل از ذبح، و شرطیت حیات ذبیحه==
| |
| در ذبح صنعتی، مرسوم است که گاه حیوانات را قبل از ذبح بی‌هوش می‌کنند. این اتفاق به خصوص در صورت فاصله بین بیهوشی و ذبح ممکن است باعث شک در حیات بعد از بیهوشی بشود و با یکی از شروط ذبح شرعی یعنی اصل لزوم استقرار حیات قبل از ذبح، یا حرکت ذبیحه بعد از ذبح، منافات داشته باشد. حال در فرض ایجاد شوک و بیهوشی و حصول شک در حیات حیوان، پاسخ مسئله وابسته به مبنای هر فقیه در موضوع شرطیت یا عدم شرطیت استقرار حیات در ذبیحه و نیز نشانه‌های اثبات استقرار حیات خواهد بود.
| |
| | |
| === شرطیت استقرار حیات===
| |
| گروهی از فقیهان شرط حلیت ذبیحه را استقرار حیات او قبل از ذبح می‌دانند، زیرا حیوانی که حیات مستقر ندارد به منزله میته است در حالی‌که موضوع ذبح، حیوان زنده است. <ref>شهید ثانی، «مسالک الافهام»، ج ۱۱، ص ۴۹۵.</ref> و از سوی دیگر مرگ حیوانی که حیات مستقر ندارد، مستند به ذبح نخواهد بود، زیرا به فرض عدم ذبح، مرگ آن حتمی است. <ref>الطباطبائي ،ریاض المسائل، ج۲، ص۲۷۵.</ref> هم‌چنین از منظر این فقیهان ادله ذبح، منصرف از حیوانی است که حیات مستقر ندارد، و اطلاقات کتاب و سنت، ناظر به تذکیه حیوانی است که حیاتش مستقر باشد.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۳۶، ص۱۵۰.</ref>
| |
| | |
| البته این گروه از فقیهان در مفهوم و نشانه‌های استقرار حیات، اختلاف نظر دارند؛ چنانکه برخی آن را به معنای امکان زنده ماندن دست کم یک یا دو روز، <ref>محقق حلی، شرائع الاسلام، ج۳، ص۲۰۷.</ref> برخی به معنای زدن پلک و حرکت پا و دُم، <ref>شیخ طوسی، النهایه، ص ۵۷۹.</ref> و برخی دیگر به معنای زنده ماندن دست کم تا نصف روز دانسته‌اند.<ref>اصفهانی، وسیلة النجاة، ج۳، ص۴۳.</ref> بر این اساس با تکیه بر مبنای هر فقیه می‌توان نظر او را در فرض بیهوشی و شک در حیات حیوان استناج کرد.
| |
| | |
| گروهی دیگر از فقیهان استقرار حیات قبل از ذبح را شرط نمی‌دانند.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ج۷، ص۲۲۷؛ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، ج۱۱، ص۱۰۲.</ref> و از نظر ایشان داشتن اصل حیات کافی است و حرکتی هرچند مختصر بعد از ذبح را کاشف از چنین حیاتی می‌دانند.<ref>خمینی، تحریر الوسیله(ترجمه فارسی)، ج۲، ص۱۵۷،مسئله ۴.</ref> تکیه این دسته از فقیهان از یک سو بر اطلاق دلایل قرآنی <ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۶۲، باب ۱۱ از ابواب ذبایح؛ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۹۱ و ۲۹۲.</ref> و روایی<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۹۱، باب ۷، حدیث ۴ و ص ۲۶۳ و ص۲۶۵، باب۱۳، ح۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۵۷-۵۸، ح۲۳۸ و ۲۴۱؛ عیاشی، تفسیر عیّاشی، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۲، کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۳۲، ح۴.</ref> و دلالت آنها بر اشتراط اصل حیات در ذبیحه است که دلالتی بر لزوم استقرار حیات ندارند. بنا بر این اصل عدم حلیت ذبیحه با وجود اصول لفظی و ظهور اطلاقات قرآنی و روایی، جریان نمی‌یابد و اساسا اگر در شرط بودن چیزی در ذبح شرعی شک شود، با اصل لفظی (اطلاق آیات و روایات) می‌توان آن را نفی کرد.<ref>ادیبی‌مهر، مبانی لزوم استقرارا حیات در ذبح با دستگا ههای مدرن،[https://hawzah.net/fa/Default\hd'hi پایگاه اطلاع رسانی حوزه علمیه]</ref>
| |
| | |
| فقیهان اهل سنت نیز در بحث استقرار حیات بین لزوم استقرار حیات <ref>عبیری، الصید و الذباحة فی الشریعة الاسلامیة، ج۲، ص۵۷۷.</ref> یا عدم لزوم <ref>عاشور، فقه آسان در مذهب امام شافعی، ص۴۷۳.</ref> و شیوه‌ی احراز آن <ref>عبیری، الصید و الذباحة فی الشریعة الاسلامیة، ج۲، ص۴۴۰.</ref> اختلاف دارند.
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| | |
| | |
| | |
| ==منابع==
| |
| # ادیبی‌مهر، محمد، بررسی مبانی لزوم استقرار حیات در ذبح با دستگاههای مدرن، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، شماره ۳ و ۴، ۱۳۸۹ش.
| |
| # الزّحیلی، وهبة، الفقه الاسلامی و ادلّته، چاپ چهارم، دمشق، دارالفکر، ۱۴۱۸ق.
| |
| # اردبیلی، مولی احمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۴ق.
| |
| # اصغری‌صحت، محمدحسین، روش‌های مختلف کشتار گاو، پایان‌نامه دکتری، دانشکده دامپزشکی تهران.
| |
| # الطباطبائی، سید علی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ق.
| |
| # اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، قم، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى،۱۳۸۰ش.
| |
| # بهرامی خوشکار، محمد؛ محمدی، محمدحسین، بررسی مباحث نوظهور در ذبح شرعی با ابزار جدید، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۸ و ۹ تابستان و پاییز ۱۳۹۰ش.
| |
| # ثاقبی، سید ابراهیم، زنجیره کشتار گاو در کشتارگاه جدید تهران، پایان‌نامه دکتری، دانشکده دامپزشکی تهران.
| |
| # حسینی خامنه‌ای ،سید علی، منتخب الاحکام، بقیة العترة، ۱۳۹۳ش.
| |
| # حسینی خامنه‌ای، سید علی، استفتائات صید، ذبح و شکار حیوانات.
| |
| # حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعة الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
| |
| # جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی.
| |
| # خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، ترجمه، نشرالکترونیک موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره).
| |
| # خوئی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، المطبعة العلمیة، ۱۳۹۵ق.
| |
| # رحمانی، محمد، پژوهشی تطبیقی در احکام فقهی ذبح، تهران، مرکز مطالعات جهاد سازندگی، ۱۳۷۷ش.
| |
| # [https://www.sistani.org/static/i/gray-header-persian1407859979.jpg سایت رسمی دفتر آیت الله سید علی سیستانی.]
| |
| # شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
| |
| # شيخ طوسى، محمد بن حسن ،النهايه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب،۱۳۹۰ق.
| |
| # شيخ طوسى، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، مکتبه مرتضویه.
| |
| # صافی گلپایگانی، لطف‌الله، استفتائات، قم، مؤسسه انتشارات حضرت معصومه(س)،۱۳۸۰ش.
| |
| # شهید ثانی، زین الدین عاملی، الروضة البهیّة فی شرح اللمعة الدمشقیّة، تعلیق سید محمد کلانتر، بیروت، دارالعلم الاسلامی، ۱۳۸۸ق.
| |
| # شهید ثانی، زین الدین عاملی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۷ق.
| |
| # عبیری، عبدالحمید، الصید والذباحة فی الشریعة الاسلامیة، بغداد، دار الرساله، (بی‌تا).
| |
| # علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی ،۱۴۱۳ق.
| |
| # عیاشی ،محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، تصحیح سید هاشم رسول محلاتى، تهران، مكتبه الاسلامیه، ۱۳۸۲ش.
| |
| # عاشور، احمد عیسی، فقه آسان در مذهب امام شافعی، احسان، ۱۳۹۳ش.
| |
| # فضل‌الله، سید محمدحسین، الصید و الذباحه، بیروت، دار الملاک،۹۱۴۱ق.
| |
| # فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، امیر، ۱۳۸۳ش.
| |
| # کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، مؤسسة دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ق.
| |
| # کاظمی خراسانی، محمدعلی، قم، فوائد الاصول، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۳۷۶ش.
| |
| # محقق حلی، جعفر، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۹ق.
| |
| # مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۵ش.
| |
| # مروارید، علی‌اصغر، سلسلة الينابيع الفقهية، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۰ق.
| |
| # مكارم شيرازى، ناصر، استفتاءات جديد، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، ۱۴۲۷ق.
| |
| #وحید خراسانی،حسین، [http://media.wahidkhorasani.com/Data/Images/4/1bbb5b9d-006a-4efc-8da6-7f1544f3dd03.jpg سایت رسمی آیت الله وحید خراسانی].
| |
| #نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱ق.
| |
| # بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسن؛ اصولی، احسان، توضيح المسائل مراجع، مطابق با فتاواي دوازده نفر از مراجع معظم تقليد، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۳۹۲ش.
| |
| # هاشمی شاهرودی، سید محمود، ذبح با دستگاههای جدید و پیشرفته، قم، فصلنامه فقه اهل بيت، شماره ۱، بهار ۱۳۷۴ش.
| |