|
|
(۵۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) |
خط ۱: |
خط ۱: |
| '''عملیات انتخاری'''
| | نظریه ولایت امت بر خویش |
| | ==تبین نظریه== |
| | محمدمهدی شمسالدین در خلال برخی از آثار خود نکاتی را درباره چگونگی شکلگیری دولت در فقه شیعه ارائه داده و مدعی ابداع نظریه ولایت امت است و اینکه قبل از او کسی چنین نظریهای را مطرح نکرده است.<ref>فیاض، نظریات السلطه فی الفکر السیاسی الشیعی المعاصر، ص۲۷۶.</ref> گفته شده شمسالدین با طرح این نظریه به دنبال از میان برداشتن جدال همیشگی میان دموکراسی و شریعت بود و اینکه قانون شرع باید بتواند خود را با مقتضیات زمان وفق دهد.<ref>طباطباییفر، «مشروطه شیعی؛ نظریهای برای طرح»، ص۱۰۶.</ref> |
|
| |
|
| | به باور شمسالدین، احکام ثابت الهی متعلق به نظام عبادات، نظام خانواده، مسائل جنسی و برخی از احکام معاملات است و برای غیر از موارد یاد شده، احکام ثابتی در شریعت وجود ندارد. بنابراین آنچه مربوط به نظام سیاسی و دولت است اعم از روابط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و روابط خارجی احکام متغیر و زمانمندی هستند که اگرچه در فقه ذیل عنوان تبریرات مورد بحث قرار میگیرند؛ ولی داخل احکام شرعی نیستند.<ref>طباطباییفر، «مشروطه شیعی؛ نظریهای برای طرح»، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> |
|
| |
|
| ==کتابها==
| | شمسالدین، وظیفه فقیهان را منحصر به بیان احکام شرعی و عهدهداری منصب قضاوت کرده است و فراتر از این دو مورد از جمله ولایت در سلطه سیاسی را برای آنان نمیپذیرد.<ref>طباطباییفر، «مشروطه شیعی؛ نظریهای برای طرح»، ص۱۰۷.</ref> |
| ===فارسی===
| |
| # واکاوی حکم شرعی عملیات انتحاری با تمرکز بر آرای فقهای امامی معاصر، محسن جعفرفرد، تهران، آرمان دانش، ۱۳۹۸ش.
| |
| # عملیات استشهادی و عملیات انتحاری از دیدگاه فقه و حقوق، علیرضا اصغری، تهران، آذرین مهر، ۱۳۹۷ش.
| |
| # دفاع پیشدستانه: با بررسی فقهی و حقوقی شیوههای آن: منازعات مسلحانه (جهاد)، ترور و عملیات انتحاری (استشهادی)، محمدجواد آقاباقری، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۳ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/93/93414030.pdf چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب]
| |
| # نقد و بررسی ترور در قرآن کریم (فصل هفتم)، روحالله فیض اللهی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۹ش.
| |
| # مبانی فقهی عملیات استشهادی (از دیدگاه شیعه و اهل سنت)، امیر ملامحمدعلی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۵ش.
| |
| # عملیات شهادتطلبانه در فقه اسلامی، عبدالاحد حنفی، تربت جام، نشر آوای اسلام، ۱۳۸۴ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/84/84624862.pdf چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب]
| |
|
| |
|
| ===عربی===
| | شمسالدین، ولایت منصوص را ویژه معصومان در عصر حضور میداند و معتقد است این ولایت مقید به انتخاب نیست؛ ولی در عصر غیبت، ولایت به امت تعلق دارد که از طریق انتخاب و مراجعه به آرای عمومی اعمال میشود.<ref>شمسالدین، نظام الحکم و الاداره، ۱۹۹۵م، ص۲۰۹ و ۴۴۸.</ref> به گفته او برپایی دولت در عصر غیبت بر اساس ولایت امت بر خویش، امری ضروری است و مشروعیت نظام سیاسی در عصر غیبت بر پایه اراده ملت استوار است.<ref>نظریات السلطه فی الفکر السیاسی الشیعی المعاصر، علی فیاض، بیروت، ۲۰۰۸م. صفحه ۲۷۶.</ref> در نهایت به اعتقاد شمسالدین دولت باید با طبیعت جامعهای که از آن جوشیده، تناسب داشته باشد و به عقول مردم ایمان داشته باشد و از تجربه بشری استفاده کند.<ref>طباطباییفر، «مشروطه شیعی؛ نظریهای برای طرح»، ص۱۰۷.</ref> |
| # حکم العملیات الاستشهادیة، أبو المنذر الحربی المدنی، مؤسسة التراث العلمی، ۲۰۱۸م. [https://archive.org/details/turath16_201806/page/n1/mode/2up لینک کتاب]
| |
| # العلمیات الاستشهادیة؛ دراسة فی حقیقتها ومشروعیتها، أحمد صولی الحسینی العاملی، مصر، دار الولاء للطباعة والنشر والتوزیع، ۲۰۱۶م.
| |
| # فقه المقاومة، دراسة مقارنة (فصل چهارم)، احمد شفیعینیا، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۹۲ش. [http://ijtihadnet.net/تعریف-بکتاب-فقه-المقاومة-؛-دراسة-مقارن/ معرفی و فهرست کتاب از سایت اجتهاد]
| |
| # الأدلة الشرعیة فی جواز العملیات الاستشهادیة، علی بن نایف الشحود، ۲۰۱۱م. [https://lib.efatwa.ir/46086/1/0 لینک کتاب]
| |
| # العملیات الانتحاریة التفجیریه أ جهاد هی؟ أم فساد؟، عبدالله بن عبدالرحمن المنصور الجربوع، بی جا، ۱۴۲۶-۱۴۲۷ق. [https://islamancient.com/ressources/docs/330.pdf لینک کتاب]
| |
| # العملیات الاستشهادیة فی منظور السیاسیة الشرعیة، سامی الصلاحات، قاهره، مرکز الاعلام العربی السلسلة، ۲۰۰۵م.
| |
| # العملیات الاستشهادیة، عبدالتواب مصطفی، قاهره، مکتبة دارالکلمة، ۲۰۰۳م.
| |
| # فتاوى علماء الإسلام فی مسائل جهادیة وحکم العملیات الاستشهادیة، مجموعة من العلماء، بیروت، دار المحجة البیضاء، ۲۰۰۲م.
| |
| # العملیات الاستشهادیة، عبد القادر الأرناؤوط و نواف هایل تکروری، دمشق، دارالفکر للطباعة و النشر، بی تا.
| |
| # العملیات الاستشهادیة فی المیزان الفقهی، نواف هایل التکروری، دمشق، دارالفکر، ۱۹۹۷م. [https://drive.google.com/file/d/1xZW1h4fJBGIkowEdfppl7Gi9lrDqlgSQ/view لینک کتاب]
| |
| # العملیات الاستشهادیة وآراء الفقهاء فیها، محمد سعید غیبة، دمشق، دار المکتبی للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۹۹۷م.
| |
|
| |
|
| ==مقالهها==
| | در نظریه ولایت امت با استفاده از مجموعهای از مبانی فقهی و کلامی سعی شده که اثبات شود: ولایت سیاسی در دوره غیبت، حق انحصاری «امت» است و فقیه تنها ازآنرو که عضوی از امت است، حق مشارکت دارد و دارای حق ویژهای نیست.<ref>بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، مجید مرادی رودپشتی، ص۱۶۷</ref> ایشان احکام شریعت را به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم میکند و اوامر حکومت در شریعت را از دسته دوم قلمداد میکند بنابراین آن احکام صرفا برای تنظیم روابط و به اقتضای مصلحت آن زمان وضع شده و در زمانهای دیگر ثابت نیست. <ref>محسن کدیور، نظریههای دولت در فقه شیعه، صفحه ۱۷۱.</ref> |
| ===فارسی===
| |
| # واکاوی حکم عملیات استشهادی با تأکید بر ادلۀ قرآنی آن، سیدعلی هاشمی خانعباسی، سمیه کلیجی کردکلایی، محمود ابوترابی، فصلنامه پژوهشهای فقهی، دوره ۱۷، شماره ۳، ۱۴۰۰ش. [https://jorr.ut.ac.ir/article_76810_78573fed4486648bda8c2bb2ba7723ea.pdf لینک مقاله]
| |
| # تمایز منشا و خاستگاه رهبران شیعی و پیشوایان فقهی اهل سنت در نهضتهای شهادتطلبانه، یعقوب توکلی، سعید حسن زاده بوری آبادی، فصلنامه سیاست، دوره ۵۱، شماره ۲، ۱۴۰۰ش. [https://jpq.ut.ac.ir/article_83351_b3ebbf494fcac9f3ac6d4b3d4a26e179.pdf لینک مقاله]
| |
| # عملیات استشهادی و حفظ جان در مذاهب خمسه، مهدی جاودانی، محمدحسن خزاعی، دوفصلنامه مصباح الفقاهه، دوره ۵، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. [http://muf.journals.hozehkh.com/article_267_863ddf97f57d1e08bae2582418c5e3f7.pdf لینک مقاله]
| |
| # ادله جواز عملیات استشهادی فقیهان اهل سنت در نهضتهای استشهادی بر اساس آیاتی از قرآن کریم، یعقوب توکلی، سعید حسن زاده، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره ۴۰، ۱۳۹۸ش. [http://qsf.iranjournals.ir/article_671850_04c8e1debb9efcbe0f5c24795aa40e81.pdf لینک مقاله]
| |
| # نقش کجفهمی دینی در شکلگیری گروههای تکفیری و عملیاتهای انتحاری، سیروس اسماعیل زاده، یعقوب پورجمال، سعید حسن زاده دلگشا، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۲۷، ۱۳۹۸ش. [http://sm.psas.ir/article_38582_13965e22753d8477d2359f26b183c54a.pdf لینک مقاله]
| |
| # بررسی و نقد اندیشۀ سلفیۀ جهادی در عملیات انتحاری، علی مقدس، نشریه سراج منیر، شماره ۲۳، ۱۳۹۷ش. [https://www.alwahabiyah.com/fa/Articleview/1807/بررسی-و-نقد-اندیشۀ-سلفیۀ-جهادی-در-عملیات-انتحاری لینک مقاله]
| |
| # تأملی در حکم اقدامات جهادی مخاطرهآمیز، محمد سروش محلاتی، دوفصلنامه مطالعات فقه معاصر، شماره ۳، ۱۳۹۶ش. [http://mags.keramat.info/article_87642_8dabf629d08d81eea7a5f630f2b695f0.pdf لینک مقاله]
| |
| # حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بینالملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری، محسن محمدی الموتی، محمود جلالی، مهدی شوشتری، دوفصلنامه انسانپژوهی دینی، شماره ۳۷، ۱۳۹۶ش. [http://raj.smc.ac.ir/article_27739_5399fe4c615ac6323088d02237bb23ae.pdf لینک مقاله]
| |
| # تروریسم و عملیات استشهادی، منصور میراحمدی، علیاکبر ولدبیگی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۱۲، ۱۳۹۵ش. [http://sm.psas.ir/article_25505_ce91b9857565b28a56e207b538f2beb2.pdf لینک مقاله]
| |
| # تروریسم ازمنظر بنیادگرایان اسلامی رادیکال و فقه سیاسی شیعه؛ با نگاهی به عملیاتهای استشهادی، مسعود مطلبی، حسن ارایش، سید رضا رحیمی عماد، فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، سال ششم، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. [http://priw.ir/article-1-384-fa.pdf لینک مقاله]
| |
| # قرآن و عملیات استشهادی، محمدجواد اسکندرلو، محمدحسین اکرمی، دوفصلنامه قرآن، فقه و حقوق اسلامی، شماره ۵، ۱۳۹۵ش. [http://www.sijl.ir/article_134886_dcfe73568cfc58e8aad51a95395714b5.pdf لینک مقاله]
| |
| # مقايسه خودکشی و عمليات استشهادی از منظر حقوق ايران و فقه اماميه، مرضیه سلمانی مبارکه، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجفآباد، دانشکده حقوق، الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش.
| |
| # حکم فقهی عملیات استشهادی در فقه امامیه، محمدصادق پورابراهیم، فصلنامه مشکات معرفت، پیششماره، ۱۳۹۳ش. [https://pajoohesh.howzehtehran.com/Files/nashriat.php?idVeiw=4998&level=4&subid=4998 لینک مقاله]
| |
| # دفاع و عملیات استشهادی از دیدگاه امام و دیگر فقیهان، حسین علوی مهر، مجموعه مقالات همایش دفاع مشروع، موسسه نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش. [http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_132067/کتاب/همایش_دفاع_مشروع_بررسی_فقهی_مسئله_ترور_از_دیدگاه_امام_خمینی_س_/دفاع_و_عملیات_استش لینک مقاله]
| |
| # بررسی فقهی حقوقی عملیات استشهادی و عملیات انتحاری، مصطفی محقق داماد، شیما تقیزاده قوژدی، فصلنامه نامه الهیات، شماره ۱۲، ۱۳۸۹ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/847267/ لینک مقاله]
| |
| # بررسی فقهی اقدامات تروریستی در جوامع اسلامی، محمدحسین طارمی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۴۱، ۱۳۸۷ش. [http://ensani.ir/fa/article/84112/ لینک مقاله]
| |
| # مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه و اهل سنت، امیر ملامحمدعلی، نشریه حصون، شماره ۵، ۱۳۸۴ش. [http://ensani.ir/fa/article/85850 لینک مقاله]
| |
| # ادله مشروعیت عملیات استشهادی از منظر فقه امامیه، امیر ملامحمدعلی، نشریه مربیان، شماره ۱۸، ۱۳۸۴ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/336187 لینک مقاله]
| |
| # دفاع مشروع، ترور و عملیات شهادت طلبانه در مذهب شیعه، داوود فیرحی، فصلنامه شیعهشناسی، شماره ۶، ۱۳۸۳ش. [http://ensani.ir/file/download/article/20101028090631-52.pdf لینک مقاله]
| |
| # مبانی فقهی عملیات شهادتطلبانه، سید جواد ورعی، فصلنامه حکومت اسلامی، سال هشتم، شماره ۱، ۱۳۸۲ش. [http://www.rcipt.ir/pdfmagazines/027/10.pdf لینک مقاله]
| |
|
| |
|
| ===عربی===
| |
| # العملیات الاستشهادیة الفلسطینیة بین الشریعة الإسلامیة والقانون الدولی، آمنة أمحمدی بوزینة،الجزایر، مجلة الدراسات الإسلامیة، شماره ۴، ۲۰۱۴م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/454/3/4/82399 لینک مقاله]
| |
| # العملیات الاستشهادیة والانتحاریة، حسین الخشن، مقاله در سایت سماحة الشیخ حسین الخشن، ۲۰۱۴م. [http://www.al-khechin.com/article/293 لینک مقاله]
| |
| # حق الحیاة والعملیات الانتحاریة، فلاح الدوخی، مجلة الإصلاح الحسینی، شماره ۶، ۱۴۳۵ق. [http://warithanbia.com/files/files/1alrmjhs.pdf لینک مقاله]
| |
| # التفجيرات الانتحارية وحكمها في الإسلام، ابوالقاسم عبدالعظیم، هند، الجامعة السلفیة، مجله صوت الامة، مجلد ۴۵، شماره ۶، ۱۴۳۴ق. [https://aljamiatussalafiah.org/file/Sautul_Ummah_Jun_2013.pdf لینک دسترسی به مجله صوت الامه]
| |
| # العملیات الاستشهادیة وأحکامها فی الفقه الإسلامی، ذیاب عبدالکریم ذیاب عقل، اردن، مؤتة للبحوث والدراسات، سلسلة العلوم الإنسانیة والاجتماعیة، مجلد ۲۰، شماره ۳، ۲۰۰۵م.
| |
| # العملیات الاستشهادیة فی الاراضی الفلسطینیة بین المجیزین والمانعین، عبدالله بن محمد بن احمد الملا، مصر، مجلة الدراسات العربیة، مجلد ۱، شماره ۹، ۲۰۰۴م.
| |
| # رؤیة فی جدل مشارکة المرأة فی العملیات الاستشهادیة، اسامه عامر، مصر، مجلة القدس، شماره ۶۳، ۲۰۰۴م.
| |
| # رؤية في جدل مشاركة المرأة في العمليات الاستشهادية، اسامه عامر، مصر، مجلة القدس، سال ششم، شماره ۶۳، ۱۴۲۵ق.
| |
| # الدلائل الجلیّة على مشروعیة العملیّات الاستشهادیّة، أحمد بن عبد الکریم نجیب، ۱۴۲۳ق. [http://www.saaid.net/Doat/Najeeb/2.htm لینک مقاله]
| |
| # العملیات الاستشهادیة دراسة فی المشروعیة الفقهیة، مالک وهبی، فصلنامه الحیاة الطیبة، دوره ۴، شماره ۱۰، ۲۰۰۲م. [http://journals.miu.ac.ir/article_3292_82d9864ba8912e500c87654ab9e942eb.pdf لینک مقاله]
| |
| # الجهاد الاستشهادیّ، مقاربة تاریخیَّة فقهیَّة فی الإطار الإسلامیّ، عبدالهادی فضلی، فصلنامه الحیاة الطیبة، دوره ۴، شماره ۱۰، ۲۰۰۲م. [http://journals.miu.ac.ir/article_3295_ae684401dcd7239cc98d64e2d5681b00.pdf لینک مقاله]
| |
| # العملیات الاستشهادیة دراسة شرعیة، هانی بن عبدالله ابن جبیر، بریتانیا، مجله البیان، شماره ۱۶۴، ۲۰۰۱م.
| |
|
| |
|
| ==پایاننامهها== | | ==مبانی و دلایل ولایت امت== |
| ===فارسی===
| | مرادی رودپشتی در مقالهای با عنوان بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، استدلال برای ولایت امت بر خویش را اینچنین بیان میکند: |
| # بررسی تباین بین عملیات بمب گذاری و انتحاری گروه های تکفیری با تتّرس (سپر انسانی) از دیدگاه فقه و حقوق بین الملل، فاطمه انصاری، رساله دکتری در دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۹ش.
| | ===اصل عدم ولایت=== |
| # مقایسه مبانی و شرایط عملیات استشهادی و عملیات انتحاری و بررسی آنها به لحاظ قانونی و فقهی، علیرضا اصغری، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۶ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/422ca526f2bce844db7aa49d87428046?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| | اصل اولی عدم الولایة، اصلی فقهی است که اکثر فقها در ابواب مختلف به آن استناد میکنند. بر اساس این اصل هیچ شخص یا گروهی بر دیگران ولایت ندارد مگر اینکه با دلیلی قاطع بتوان آن ولایت را اثبات کرد که بر این اساس ولایت خدا و رسول و اهل بیت ثابت است و در صورت شک در دیگر موارد به اصل اولی رجوع می شود. بر اساس این اصل هر گونه اعمال قدرت از سوی افراد یا گروهی بر افراد و گروهی دیگر مشروع نخواهد بود مگر اینکه این اعمال قدرت بر اساس مبنایی قوی ایجاد شده باشد که بنابر نظریه ولایت امت تنها ولایت انبیاء و اولیاء قابل اثبات است و در دیگر موارد همان اصل اولی عمل میشود. <ref> مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۲.</ref> |
| # رویکرد مقایسهای به عملیات استشهادی در جنبشهای شیعی و اهل سنت معاصر، سعید حسنزاده بوری آبادی، رساله دکتری در دانشگاه معارف اسلامی قم، ۱۳۹۶ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/a092bedc9326a813b750e4fe3b72b6be?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # بررسی حکم فقهی حملههای انتحاری، مرتضی انصاری طادی، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشکده اصول الدین، ۱۳۹۵ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/72dfc709a01c9e4369d67f8055694467?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # بررسی مشروعیت عملیات استشهادی از دیدگاه فقه شیعه و اهل سنت، احمد لعل اسلامی، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی٬ واحد سبزوار٬ دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش.
| |
| # عملیات انتحاری در فقه و حقوق افغانستان، غلامحیدر رضوانی، پایاننامه کارشناسی ارشد در جامعه المصطفی العالمیه، پژوهشکده علوم اسلامی، ۱۳۹۴ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/6314ba6670baf8c8e18795deb8d16e18?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # ٰتبیین احکام تروریسم از دیدگاه فقه اسلامی و حقوق جزای ایران، محسن ولدی، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۴ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/6628f6adc938bd2ed7c7d0474a31085b?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # بررسی فقهی و حقوقی عملیات استشهادی و مقایسه آن با خودکشی، محمد دشتی، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۳ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/0221c34caf0b031a0e891500ae47f299?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # جایگاه عملیات استشهادی در فقه، رضا گودینی، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاداسلامی،واحد تویسرگان،گروه فقه و مبانیحقوقاسلامی، ۱۳۹۳ش. [http://dl.nlai.ir/UI/34bc00b6-fe4d-4978-819a-c8deb2cce9b9/LookInside.aspx چند صفحه نخست از سامانه منایع دیجیتال کتابخانه ملی]
| |
| # مبانی فقهی عملیات استشهادی، امیر ملامحمدعلی، چکیده رساله دکتری، ۱۳۸۴ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/336178 لینک چکیده رساله]
| |
| # امکانسنجی اسلامگرایی رادیکال در فقه سیاسی شیعه و سنی (روایت سلفی): با تمرکز بر عملیات انتحاری، مریم رضایی مظفری، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه خوارزمی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۳ش.
| |
| # مبانی فقهی عملیات استشهادی و انتحاری از دیدگاه شیعه و وهابیت، مونا سالاریان، پایاننامه کارشناسی ارشد در پردیس فارابی تهران، دانشکده قرآن و حدیث، ۱۳۹۲ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/3e8049b057291f183404b4ede823f1eb?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # مبانی و احکام فقهی عملیات شهادتطلبانه، حسین طاهری، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۲ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/17cc1aeb4f38e9a112fc9b8e1e28a57f?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # دفاع پیشدستانه در حقوق کیفری بینالمللی و فقه امامیه، محمدجواد آقاباقری، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۱ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/67ff38a35e72b709c6b782ed4bdf6273?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # ترور وعملیات استشهادی از منظر فقه وحقوق بشر، رمضان عباسپور مقدم، رساله دکتری در دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۰ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/c80718c0f29e3a0db67390676c07b1db?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # بررسی فقهی و حقوقی انتحار و ترور در حقوق کیفری ایران، حمید رحیمی رنانی، پایاننامه کارشناسی ارشد در مرکز پیام نور تهران، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۰ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/8fcba773687485960b4a6aa10616722b?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # بررسی دفاع در مطالعات اسلامی معطوف به عملیات استشهادی، ابراهیم زارع شحنه، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه پیام نور، مرکز تهران، دانشکده الهیات، گروه فقه و مبانی اسلامی، ۱۳۹۰ش.
| |
| # تحلیل فقهی و حقوقی عملیات استشهادی، حسین دادخواه دستجردی، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجفآباد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، ۱۳۸۸ش. [http://dl.nlai.ir/UI/0da0e4dd-9240-45e2-9860-9ca79d568c72/LookInside.aspx چند صفحه نخست از سامانه منابع دیجیتال کتابخانه ملی]
| |
| # عملیات های شهادت طلبانه از دیدگاه اسلام، عباس احمدی، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشکده اصول الدین، ۱۳۸۷ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/2544176775c40a4c72c293294785d515?sample=1 چند صحفحه نخست از سامانه گنج]
| |
| # مشروعیت عملیات استشهادی از منظر فقه امامیه، ابراهیم اعلائی، پایاننامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی. واحد لاهيجان. دانشکده علوم ریاضی، فقه و مبانی حقوق اسلامی، ۱۳۸۵ش. [http://dl.nlai.ir/UI/a40d36e7-ed0a-4d4f-b0bc-f852b675e973/LookInside.aspx چند صفحه نخست از سامانه منابع دیجیتال کتابخانه ملی]
| |
|
| |
|
| ===عربی=== | | ===اصل آزادی=== |
| # العملیات الانتحاریة و صلتها بالاستشهاد، دراسة تاصیلیة مقارنة، خالد بن عبدالعزیز بن محمد الفواز، پایاننامه کارشناسی ارشد در ریاض، جامعة النایف العربیة للعلوم الامنیة، ۱۴۳۰ق. [https://elibrary.mediu.edu.my/books/2015/MEDIU5162.pdf لینک پایاننامه]
| | پس از نفی ولایت بر اساس اصل عدم ولایت، این نتیجه حاصل میشود که هر انسانی در برابر انسان دیگر آزاد است و هیچ انسانی حق ندارد آزادی انسان دیگر را مقید کند و این بدان معناست که انسان، خود ولی و صاحب اختیار امر خویش است. این معنا از آنجا نشأت میگیرد که انسان طبق حکم خداوند مسؤولیت دارد و مسئول بودن بدون ولایت بر خود داشتن محقق نمیشود. شمسالدین در این زمینه میگوید: «انسان بر خویش ولایت دارد و از این حیث اصل در وضعیت انسان نسبت به خویش در هستی، آزادی است و اصل اولی در رابطه انسان با انسان دیگر نیز، آزادی است و این به معنای آن است که انسان به وسیله انسان دیگر مقید نمیشود؛ زیرا هرگاه معتقد شدیم اصل در ولایت انسان بر انسان دیگر عدم ولایت است، نتیجهاش این خواهد بود که هر انسانی در برابر انسان دیگر آزاد است و هیچ انسانی حق ندارد آزادی انسان دیگر را مقید کند.» <ref>مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۴.</ref> |
| # أحكام جريمة الإنتحار في الفقه الإسلامي والقانون: دراسة مقارنة، محمد الحسن ابوعاج، پایاننامه کارشناسی ارشد در سودان، جامعة أم درمان الاسلامية، كلية الشريعة والقانون، ۲۰۱۷م.
| |
|
| |
|
| ==سایر منابع== | | ===معطوف بودن امر و تکلیف حکومت به امت=== |
| # شیوه دفاعی نوین عملیات استشهادی: تحلیل ادله ی تجویز آن از دیدگاه فقه امامیه، محمدجواد آقاباقری، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، ۱۳۹۹ش. [https://civilica.com/doc/1019078/ لینک دسترسی]
| | امت به عنوان واحد سیاسی اسلام احکامی متفاوت از احکام فردی دارد. بر این اساس پارهای از احکام و به ویژه واجبات کفایی متوجه امت بما هو امت است، نه افراد. از جمله این تکالیف، تکلیف تشکیل حکومت است که متوجه امت است، نه متوجه فقیه؛ زیرا فقیه ازآنرو که جزئی از امت است، مشمول این تکلیف است، نه بما هو فقیه. بنابراین اگر وظایف عمومی جامعه متوجه جماعت و امت است، معنایش این است که امت بر خود ولایت دارد. <ref>مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۴.</ref> |
| # عملیات انتحاری از منظر اسلام و حقوق بین الملل، فاطمه قادرینسب، روح اله ثمره، ششمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی ایران، ۱۳۹۷ش. [https://civilica.com/doc/866201/ لینک دسترسی]
| | |
| # حکم عملیات انتحاری از نگاه مذهب تشیع، سمیه علیاکبری، حسین داورزنی، معین غلامپور، ششمین کنفرانس بین المللی حقوق و توسعه پایدارجامعه مدنی، ۱۳۹۷ش، [https://civilica.com/doc/781894/ لینک دسترسی]
| | ===عرفی بودن حکومت حتی در زمان حضور معصوم=== |
| # عملیات شهادتطلبانه، درسهای خارج فقه حکومتی ، احمد خاتمی، ۱۳۹۶ش. [http://vasael.ir/fa/news/7721 جلسه اول]، [http://vasael.ir/fa/news/7849 جلسه دوم]، [http://vasael.ir/fa/news/7972 جلسه سوم]، [http://vasael.ir/fa/news/8011 جلسه چهارم]، [http://vasael.ir/fa/news/8052 جلسه پنجم]، [http://vasael.ir/fa/news/8081 جلسه ششم]، [http://vasael.ir/fa/news/8097 جلسه هفتم]، [http://vasael.ir/fa/news/8120 جلسه هشتم] و [http://vasael.ir/fa/news/8152 جلسه نهم].
| | نفوذ احکام ولایی در زمان حضور معصوم نه از باب وحی بوده بلکه از جهت ولایت و قدرت سیاسی معصوم در زمانه خود بوده است از اینرو در زمان غیبت برای تعیین تکلیف در مواردی که حکمی از سمت شارع وارد نشده است دو نهاد وجود دارد. یکی فقیه که تنها حیطه ولایت او در امور فردی است و یکی خود امت که در روابط بین انسانها و دولت و حکومت نقش دارد. شمسالدین در این باب میگوید: «بنابر نظریه ولایت امت، همانند نظریه ولایت عامه فقیه، ظواهر از ادله ولایت در عصر غیبت آن است که فقها، مرجع تشریع در منطقة الفراغ هستند؛ اما ولایت فقیه تنها در حد حکم بر موضوعات خارجی و تصرف در نفس و البته مقید به رجوع به اهل خبره است، ولی در مسائل روابط بین انسانها و دولتها و سازمان سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه و آنچه در حیطه تدبیر زندگی و جامعه میگنجد، ظاهر این است که در این امور، ولایت از آن امت است که از طریق نمایندگان امت در هیئتهای شورایی اعمال میشود.» <ref>مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۵.</ref> |
| # حكم التفجيرات والأعمال الانتحارية، علی جمعه محمد، مصر، دار الافتاء المصریه، فتوای شماره ۱۶۳۷، صدور فتوا در سال ۲۰۰۹م، مندرج در سایت موسوعة الفتاوی، ۲۰۱۷م. [http://www.fatawa.com/view/15288 لینک فتوا]
| | |
| # رؤیة فقهیة فی حقیقة الشهادة والعملیات الإنتحاریة، نصیر الخزرجی، یادداشت در سایت کتابات فی المیزان، ۲۰۱۶م. [https://www.kitabat.info/subject.php?id=79724 لینک دسترسی]
| | به عبارت دیگر بداهت امر حکومت در اسلام به معنای تعبدی بودن امر حکومت نیست بلکه امری عرفی است که اسلامگرایان به آن پوستین تعبد پوشاندهاند. بر این اساس گزارههای حکومتی در اسلام نه از باب تعبد بلکه از باب تأکید بر بنای عقلا است. شمسالدین بر این باور است که اسلامگرایان در روششناسی باب حکومت دچار فهم غلط شدهاند و وقایع تاریخی بعد از رحلت پیامبر را به اشتباه دلیل بر دینی بودن حکومت میدانند. <ref>مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۵.</ref> |
| # العملیات الانتحاریة فی میزان الکتاب والسنة، عبدالعزیز بایندر، یادداشت در سایت حبل الله، ۲۰۱۵م. [https://www.hablullah.com/?p=2585 لینک یادداشت]
| | |
| # مشارکة النساء فی العملیات الاستشهادیة، فتوای یوسف القرضاوی، سایت یوسف القرضاوی، ۲۰۰۲م. [https://www.al-qaradawi.net/node/4450 لینک فتوا]
| | ===امر حکومت با شوری=== |
| # العملیات الاستشهادیة والانتحاریة، حسین الخشن، یادداشت در سایت علامه سید محمدحسین فضلالله، بی تا. [http://sayedfadlullah.com/article/1308 لینک یادداشت]
| | امت و حاکم هر دو ملزم به شورا هستند. امت مکلف است در شورا شرکت کند و حاکم هم ملزم است تن به رأی شورا دهد. طبق این دیدگاه در تبیین استدلال در آیه شریفه "و امرهم شوری بینهم" <ref>سوره شوری آیه ۳۸</ref> میتوان چنین گفت که: شور و مشورت وصف مؤمنان نیست، بلکه حکمی شرعی و وضعی و تنظیمی است که بر مسلمانان تکلیف میکند آن را در زندگی عمومیشان اجرا کنند تا اسلام و ایمانشان کامل شود و اگر در این امر اخلال کنند، اسلام و ایمانشان ناقص است؛ همانگونه که اگر نماز نخوانند یا از آنچه خدا روزیشان کرده، انفاق نکنند، ایمانشان ناقص خواهد بود. در مورد آیه "و شاورهم فی الامر" نیز شبیه این مطلب میتواند بیان شود که : خداوند در این آیه به پیامبر دستور میدهد با مسلمانان در امور حکومت و سیاست مشورت کند. این آیه پس از جنگ احد نازل شد که در آن مسلمانان شکست خوردند و علت شکست نیز تن دادن پیامبر به نتیجه شورا بود. نظر اکثر مسلمانان این بود که برای مقابله با مشرکان از شهر خارج شوند؛ درحالیکه نظر پیامبر و گروهی از اصحاب این بود که در شهر بمانند و دفاع کنند. با اینکه نتیجه جنگ، خطای نظر شورا و درستی رأی اقلیت را به لحاظ نظامی اثبات کرد، در این آیه بر الزام پیامبر به پیروی از نظر شورا تأکید شده است. از منظر او تنها تفاوت حاکم معصوم و غیرمعصوم در موضوع شورا آن است که معصوم (امام یا پیامبر) به حکم عصمت خویش حق حکومت را هم دارد، ولی سازوکار حکومتش باید بر مبنای شورا باشد؛ اما غیرمعصوم باید منبع مشروعیت قدرتش را نیز از شورا بگیرد و سازوکار دیگری برای مشروعیت حاکم سیاسی در عصر حاضر وجود ندارد. <ref>مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۶.</ref> |
| | |
| | ==پانویس== |
| | {{پانویس}} |
| | ==منابع== |
نظریه ولایت امت بر خویش
تبین نظریه
محمدمهدی شمسالدین در خلال برخی از آثار خود نکاتی را درباره چگونگی شکلگیری دولت در فقه شیعه ارائه داده و مدعی ابداع نظریه ولایت امت است و اینکه قبل از او کسی چنین نظریهای را مطرح نکرده است.[۱] گفته شده شمسالدین با طرح این نظریه به دنبال از میان برداشتن جدال همیشگی میان دموکراسی و شریعت بود و اینکه قانون شرع باید بتواند خود را با مقتضیات زمان وفق دهد.[۲]
به باور شمسالدین، احکام ثابت الهی متعلق به نظام عبادات، نظام خانواده، مسائل جنسی و برخی از احکام معاملات است و برای غیر از موارد یاد شده، احکام ثابتی در شریعت وجود ندارد. بنابراین آنچه مربوط به نظام سیاسی و دولت است اعم از روابط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و روابط خارجی احکام متغیر و زمانمندی هستند که اگرچه در فقه ذیل عنوان تبریرات مورد بحث قرار میگیرند؛ ولی داخل احکام شرعی نیستند.[۳]
شمسالدین، وظیفه فقیهان را منحصر به بیان احکام شرعی و عهدهداری منصب قضاوت کرده است و فراتر از این دو مورد از جمله ولایت در سلطه سیاسی را برای آنان نمیپذیرد.[۴]
شمسالدین، ولایت منصوص را ویژه معصومان در عصر حضور میداند و معتقد است این ولایت مقید به انتخاب نیست؛ ولی در عصر غیبت، ولایت به امت تعلق دارد که از طریق انتخاب و مراجعه به آرای عمومی اعمال میشود.[۵] به گفته او برپایی دولت در عصر غیبت بر اساس ولایت امت بر خویش، امری ضروری است و مشروعیت نظام سیاسی در عصر غیبت بر پایه اراده ملت استوار است.[۶] در نهایت به اعتقاد شمسالدین دولت باید با طبیعت جامعهای که از آن جوشیده، تناسب داشته باشد و به عقول مردم ایمان داشته باشد و از تجربه بشری استفاده کند.[۷]
در نظریه ولایت امت با استفاده از مجموعهای از مبانی فقهی و کلامی سعی شده که اثبات شود: ولایت سیاسی در دوره غیبت، حق انحصاری «امت» است و فقیه تنها ازآنرو که عضوی از امت است، حق مشارکت دارد و دارای حق ویژهای نیست.[۸] ایشان احکام شریعت را به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم میکند و اوامر حکومت در شریعت را از دسته دوم قلمداد میکند بنابراین آن احکام صرفا برای تنظیم روابط و به اقتضای مصلحت آن زمان وضع شده و در زمانهای دیگر ثابت نیست. [۹]
مبانی و دلایل ولایت امت
مرادی رودپشتی در مقالهای با عنوان بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، استدلال برای ولایت امت بر خویش را اینچنین بیان میکند:
اصل عدم ولایت
اصل اولی عدم الولایة، اصلی فقهی است که اکثر فقها در ابواب مختلف به آن استناد میکنند. بر اساس این اصل هیچ شخص یا گروهی بر دیگران ولایت ندارد مگر اینکه با دلیلی قاطع بتوان آن ولایت را اثبات کرد که بر این اساس ولایت خدا و رسول و اهل بیت ثابت است و در صورت شک در دیگر موارد به اصل اولی رجوع می شود. بر اساس این اصل هر گونه اعمال قدرت از سوی افراد یا گروهی بر افراد و گروهی دیگر مشروع نخواهد بود مگر اینکه این اعمال قدرت بر اساس مبنایی قوی ایجاد شده باشد که بنابر نظریه ولایت امت تنها ولایت انبیاء و اولیاء قابل اثبات است و در دیگر موارد همان اصل اولی عمل میشود. [۱۰]
اصل آزادی
پس از نفی ولایت بر اساس اصل عدم ولایت، این نتیجه حاصل میشود که هر انسانی در برابر انسان دیگر آزاد است و هیچ انسانی حق ندارد آزادی انسان دیگر را مقید کند و این بدان معناست که انسان، خود ولی و صاحب اختیار امر خویش است. این معنا از آنجا نشأت میگیرد که انسان طبق حکم خداوند مسؤولیت دارد و مسئول بودن بدون ولایت بر خود داشتن محقق نمیشود. شمسالدین در این زمینه میگوید: «انسان بر خویش ولایت دارد و از این حیث اصل در وضعیت انسان نسبت به خویش در هستی، آزادی است و اصل اولی در رابطه انسان با انسان دیگر نیز، آزادی است و این به معنای آن است که انسان به وسیله انسان دیگر مقید نمیشود؛ زیرا هرگاه معتقد شدیم اصل در ولایت انسان بر انسان دیگر عدم ولایت است، نتیجهاش این خواهد بود که هر انسانی در برابر انسان دیگر آزاد است و هیچ انسانی حق ندارد آزادی انسان دیگر را مقید کند.» [۱۱]
معطوف بودن امر و تکلیف حکومت به امت
امت به عنوان واحد سیاسی اسلام احکامی متفاوت از احکام فردی دارد. بر این اساس پارهای از احکام و به ویژه واجبات کفایی متوجه امت بما هو امت است، نه افراد. از جمله این تکالیف، تکلیف تشکیل حکومت است که متوجه امت است، نه متوجه فقیه؛ زیرا فقیه ازآنرو که جزئی از امت است، مشمول این تکلیف است، نه بما هو فقیه. بنابراین اگر وظایف عمومی جامعه متوجه جماعت و امت است، معنایش این است که امت بر خود ولایت دارد. [۱۲]
عرفی بودن حکومت حتی در زمان حضور معصوم
نفوذ احکام ولایی در زمان حضور معصوم نه از باب وحی بوده بلکه از جهت ولایت و قدرت سیاسی معصوم در زمانه خود بوده است از اینرو در زمان غیبت برای تعیین تکلیف در مواردی که حکمی از سمت شارع وارد نشده است دو نهاد وجود دارد. یکی فقیه که تنها حیطه ولایت او در امور فردی است و یکی خود امت که در روابط بین انسانها و دولت و حکومت نقش دارد. شمسالدین در این باب میگوید: «بنابر نظریه ولایت امت، همانند نظریه ولایت عامه فقیه، ظواهر از ادله ولایت در عصر غیبت آن است که فقها، مرجع تشریع در منطقة الفراغ هستند؛ اما ولایت فقیه تنها در حد حکم بر موضوعات خارجی و تصرف در نفس و البته مقید به رجوع به اهل خبره است، ولی در مسائل روابط بین انسانها و دولتها و سازمان سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه و آنچه در حیطه تدبیر زندگی و جامعه میگنجد، ظاهر این است که در این امور، ولایت از آن امت است که از طریق نمایندگان امت در هیئتهای شورایی اعمال میشود.» [۱۳]
به عبارت دیگر بداهت امر حکومت در اسلام به معنای تعبدی بودن امر حکومت نیست بلکه امری عرفی است که اسلامگرایان به آن پوستین تعبد پوشاندهاند. بر این اساس گزارههای حکومتی در اسلام نه از باب تعبد بلکه از باب تأکید بر بنای عقلا است. شمسالدین بر این باور است که اسلامگرایان در روششناسی باب حکومت دچار فهم غلط شدهاند و وقایع تاریخی بعد از رحلت پیامبر را به اشتباه دلیل بر دینی بودن حکومت میدانند. [۱۴]
امر حکومت با شوری
امت و حاکم هر دو ملزم به شورا هستند. امت مکلف است در شورا شرکت کند و حاکم هم ملزم است تن به رأی شورا دهد. طبق این دیدگاه در تبیین استدلال در آیه شریفه "و امرهم شوری بینهم" [۱۵] میتوان چنین گفت که: شور و مشورت وصف مؤمنان نیست، بلکه حکمی شرعی و وضعی و تنظیمی است که بر مسلمانان تکلیف میکند آن را در زندگی عمومیشان اجرا کنند تا اسلام و ایمانشان کامل شود و اگر در این امر اخلال کنند، اسلام و ایمانشان ناقص است؛ همانگونه که اگر نماز نخوانند یا از آنچه خدا روزیشان کرده، انفاق نکنند، ایمانشان ناقص خواهد بود. در مورد آیه "و شاورهم فی الامر" نیز شبیه این مطلب میتواند بیان شود که : خداوند در این آیه به پیامبر دستور میدهد با مسلمانان در امور حکومت و سیاست مشورت کند. این آیه پس از جنگ احد نازل شد که در آن مسلمانان شکست خوردند و علت شکست نیز تن دادن پیامبر به نتیجه شورا بود. نظر اکثر مسلمانان این بود که برای مقابله با مشرکان از شهر خارج شوند؛ درحالیکه نظر پیامبر و گروهی از اصحاب این بود که در شهر بمانند و دفاع کنند. با اینکه نتیجه جنگ، خطای نظر شورا و درستی رأی اقلیت را به لحاظ نظامی اثبات کرد، در این آیه بر الزام پیامبر به پیروی از نظر شورا تأکید شده است. از منظر او تنها تفاوت حاکم معصوم و غیرمعصوم در موضوع شورا آن است که معصوم (امام یا پیامبر) به حکم عصمت خویش حق حکومت را هم دارد، ولی سازوکار حکومتش باید بر مبنای شورا باشد؛ اما غیرمعصوم باید منبع مشروعیت قدرتش را نیز از شورا بگیرد و سازوکار دیگری برای مشروعیت حاکم سیاسی در عصر حاضر وجود ندارد. [۱۶]
پانویس
- ↑ فیاض، نظریات السلطه فی الفکر السیاسی الشیعی المعاصر، ص۲۷۶.
- ↑ طباطباییفر، «مشروطه شیعی؛ نظریهای برای طرح»، ص۱۰۶.
- ↑ طباطباییفر، «مشروطه شیعی؛ نظریهای برای طرح»، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ طباطباییفر، «مشروطه شیعی؛ نظریهای برای طرح»، ص۱۰۷.
- ↑ شمسالدین، نظام الحکم و الاداره، ۱۹۹۵م، ص۲۰۹ و ۴۴۸.
- ↑ نظریات السلطه فی الفکر السیاسی الشیعی المعاصر، علی فیاض، بیروت، ۲۰۰۸م. صفحه ۲۷۶.
- ↑ طباطباییفر، «مشروطه شیعی؛ نظریهای برای طرح»، ص۱۰۷.
- ↑ بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، مجید مرادی رودپشتی، ص۱۶۷
- ↑ محسن کدیور، نظریههای دولت در فقه شیعه، صفحه ۱۷۱.
- ↑ مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۲.
- ↑ مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۴.
- ↑ مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۴.
- ↑ مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۵.
- ↑ مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۵.
- ↑ سوره شوری آیه ۳۸
- ↑ مرادی رودپشتی، بررسی و نقد مبانی نظریه سیاسی ولایت امت بر خویش، صفحه ۱۷۶.
منابع