کاربر:Rezashams/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۳۸

ارتداد

در تعریف ارتداد باید مراعات تمام نحله ها شود یعنی بگونه ای نوشته نشود که ابتدائا ارتدادی که قدما و مشهور میگویند منصرف بذهن شود

تبیین مسئله و جایگاه

ارتداد

آیا میشود قتل که سزای مرتد است را تفسیر به محترم نبودن خون او کرد؟

اقسام ارتداد

ابن جنید مرتد یک قسم باقی دو قسم

مرتدملی و فطری/برخی فطری و غیر فطری

شرایط تحقق ارتداد

لیش

ادله فقهی حکم ارتداد

فلسفه کیفر مرتد

تاویدشسبثظشثق

آثار ارتداد

سلب مالکیت

فسخ زوجیت

سلب طهارت

قتل/جدایی از همسر/تقسیم اموال

اسباب ارتداد (کفر)

انکار ضروری/ضروری چیست

انکار لوازم

...

جایگاه ارتداد در فقه معاصر

حکم ارتداد باتوجه به رویکردهای فقهی و برداشتهای مختلف از آیات، روایات و سیره معصومین قابل تغییر است

رویکرد حکم حکومتی بودن ارتداد

رویکرد

ابوالصلاح حلبی؛ فقیه و متکلم برجسته شیعه در قرن پنجم هجری در کتاب خود (الکافی، ص 311) تصریح کرده که اگر کسی با استدلال، کافر شود احکام مرتد بر وی جاری نمی‌شود:

رویکردهای فقهی معاصر و نواندیشانه به مسئله ارتداد

محمد سروش

جریان "ارتداد" در صدر اسلام، ماجرایی گسترده و "کاملاً سیاسی" بوده است و چنان نبوده که برخی از مسلمانان در شرایط عادی و طبیعی، و بر اساس تدبّر و در اثر شبهه، و به صورت فردی دست از آیین خود برداشته و از اسلام روی برگردانند.شیوه کفار برای بازگشت مسلمانان از اسلام آن بود که گروهی را به "تظاهر به اسلام" وهمراهی با مسلمانان وا می‏داشتند و سپس از آنها می‏خواستند که اعلام کفر نموده و از اسلام رویگردانند تا از این طریق مسلمانان را دچار سردرگمی کرده و در ایمان و اعتقادشان خلل به وجود آورندآیات قرآن گواه آن است که ارتداد، از شگردهای جریان نفاق در صدر اسلام بوده است که برای ضربه زدن به اسلام انجام می‏گرفته است، لذا در روایتی از امام باقر (ع) اشاره شده است که منافقان برای دستیابی به اغراض خاصی، وارد جامعه اسلامی می‏شدند و پس از مدتی زندگی در دارالاسلام به دارالکفر بازمی‏گشتند، تا با اطلاعات بیشتر و آمادگی افزون‏تر به مبارزه علیه اسلام ادامه دهند.فضای کلی آیات قرآن در باره ارتداد کاملاً گویای آن است که در دوران تأسیس جامعه اسلامی، ارتداد، کاملاً "وجهه سیاسی" داشته است و به شکل "تغییر عقیده" از جانب یک فرد و بر مبنای تشخیص و تصمیم خود او انجام نمی‏شده است. بلکه حرکتی جمعی و گروهی، و با انگیزه‏های حق‏ستیزی و عناد توأم بوده و تحت تأثیر تحریکات و القائات دشمنان اسلام برای آسیب رساندن به جبهه ایمان صورت می‏گرفته است.این ویژگیها که در آیات قرآن آمده است، حکایت از آن دارد که ارتداد بدون این مشخصات، چندان اندک و یا غیر قابل اعتنا بوده است که از آن ذکری به میان نیامده است و البته در چنین شرایطی اگر مجازات سنگین و شدیدی برای مرتدان در نظر گرفته شود، کاملاً توجیه‏پذیر بوده و به ویژه در دوران تأسیس جامعه اسلامی که هنوز پایه‏های عقیده و ایمان استقرار و استحکام کامل نیافته است، ضروری است.

از فقهای بزرگ مانند شهید اول آموختیم که احکام صادره از پیامبر را با عمومات قرآن و اصولی که از آن استفاده می‏شود باید سنجید و بدین وسیله "نوع حکم" را مشخص نمود. این سخن بدان معنا نیست که کلام معصوم نمی‏تواند "مخصِصّ" احکام عام قرآن باشد، زیرا تخصیص کتاب اللَّه به وسیله سنت معتبر مورد قبول همه فقهاست.بلکه مقصود از این تطبیق و سنجش آن است که با مبنا قرار دادن قرآن، به سنت نگاه کنیم و اصل را بر "حفظ ظاهر قرآن" قرار دهیم. و چون "عام و مطلقِ قرآن، از جمله ظواهر معتبر است، لذا تا مخصِّص یا مقیّد بودن روایتی به اثبات نرسیده باشد، از ظاهر قرآن دست برنداریم. در باره حکم مرتد نیز ابتدا باید به سراغ قرآن رفت و با اصل قرار دادن حکم قرآن، در باره ماهیت دستور پیامبر، که بیان یک "حکم شرعی" است و یا با توجه با اقتضاءات خاص زمان، "حکم حکومتی" است، تأمل نمود.

در جای دیگر توضیح داده‏ایم که قرآن در آیات متعدد، عدم جواز به کارگیری اکراه در حوزه عقیده و ایمان را مطرح ساخته است به گونه‏ای که می‏توان آن را از اصول محکم این کتاب آسمانی به حساب آورد: لا اکراه فی الدین؛این گونه آیات هر چند اصلِ "ولایت و زعامت" رسول خدا را نفی نمی‏کند و با نقش رهبری اجتماعی آن حضرت ناسازگاری ندارد، ولی "ایمان و عقیده" افراد را خارج از حوزه اختیار و دخالت حضرت قرار می‏دهد. از این‏رو وقتی که "ارتداد" صرفاً تغییر عقیده باشد و مصداق "فساد فی الارض" شمرده نشود و یا "حکومت نبوی" را مورد مخاطره قرار ندهد طبق قواعد اولیه از شمول "حکم قتل"، و یا سیطره ولیّ مسلمین، بیرون است.

در مراجعه به منابع فقهی، و نیز در مرور متون فتوایی و یا آرای دانشمندان اسلامی، شواهدی وجود دارد که "ماهیّت تعزیری" کیفر مرتد را "تأیید" می‏کند:

1- به کار نگرفتن تعبیر "حدّ" در روایات:

در روایاتی که مجازات جرمهایی مانند سرقت، زنا، لواط و قذف بیان شده است، استفاده از تعبیر "حد" شایع است و معمولاً از کیفر آنها با این تعبیر یاد شده است، ولی استقصای روایاتی

|48|

که در باره کیفر مرتد وجود دارد و طی ابواب مختلف در وسائل الشیعه گردآوری شده است، نشان می‏دهد که در هیچ موردی از تعبیر، "حد" در مورد "مرتد" به کار نرفته است.

2- تعبیرات فقها در باره کیفر مرتد

امروزه در فقه شیعه معمولاً احکام مرتد، تحت عنوان "حد مرتد" مطرح می‏شود

[*]، ولی مراجعه به متون فقهی گذشتگان نشان می‏دهد که در شیوه فقهای اعصار گذشته، چنین تعبیری رایج نبوده و به ویژه چون آنان به حفظ تعبیرات روایی، مقیّد بودند،

3- انعطاف‏پذیری کیفر مرتد در قرآن:

در قرآن کریم، اشاره‏ای به انعطاف‏پذیری حکم مرتد، به چشم می‏خورد، زیرا مجازات برخی مرتدان "قابل گذشت" دانسته شده است.

4- انعطاف‏پذیری کیفر مرتد در روایات.

نباید پنداشت وجود روایات متعدد از ائمه علیهم‏السلام که در آنها احکام یکسانی در باره مرتدان بیان شده است، احتمال دوم را نفی می‏کند، زیرا این روایات شرح و تفصیل حکمی است که از طرف پیامبر اکرم اعلام شده است و چنانچه اصل حکم نبوی، با توجه به برخی شواهد و قرائن، جنبه حکومتی و تعزیری داشته باشد، قهراً این روایات نیز ناظر به "شرایط همان حکم" می‏باشد و تغییری در ماهیت حکم به وجود نمی‏آورد. چه اینکه اگر در باب زکات از این تعبیر که "رسول خدا زکات را بر نه چیز قرار داده است"، استفاده شود که جعل زکات بر این موارد خاص، جنبه حکومتی دارد، روایات ائمه (ع) که شرایط زکوة را در این موارد بیان می‏کند، شرح همان حکم نبوی بوده و از جنبه ماهوی آن حکم را دستخوش تغییر نمی‏سازد. به علاوه که در روایات ائمه (ع)، به "حدّ" بودن کیفر مرتد اشاره نشده است و این سکوت نیز راه استظهار از کلام رسول خدا را برای تفسیر حکومتی از آن باز می‏گذارد.

همچنین مانعی از قبیل "اجماع" نیز جلوی چنین تفسیری را نمی‏گیرد، زیرا برخی از فقهای طراز اول فقه، به تعزیری بودن کیفر مرتد تصریح کرده‏اند و بسیاری از قدما هم تعبیر "حد" را به کار نبرده‏اند.

البته محققان و متفکران اسلامی در یک قرن اخیر، تحلیلهای مختلفی در زمینه فلسفه کیفر مرتد ارائه کرده‏اند و ابعاد مختلف موضوع را از جنبه سیاسی، اجتماعی و فردی، مورد کنکاش قرار داده‏اند، ولی به نظر می‏رسد تا "ماهیت حقوقی" حکم مرتد، بازشناسی نشود، این گونه تحلیلها، کارساز و راهگشا نخواهد بود. زیرا چنین فلسفه‏هایی نمی‏تواند عموم و شمول "حدّ الهی" را تغییر داده و برخی مرتدان را از شمول حکم خارج سازد، زیرا احکام، دائرمدار حکمتها نبوده و در سعه وضیق، مستقل از آنهایند.

محسن کدیور

به‌گفته کدیور، آزادی عقیده و مذهب حسن و مطلوبیت عقلی دارد(ص۱۸۲) و هفت دسته از آیات قرآن کریم به آزادی عقیده و اختیار در انتخاب مذهب دلالت دارد و علاوه بر آن، هیچ مجازات دنیوی بر اختیار دین و عقیده باطل تعیین نشده، اگرچه قرآن صریحاً دینی غیر از اسلام را نمی‌پذیرد و منکران را به عذاب اخروی وعده داده است.(ص۱۹۵و۲۰۶) این هفت دسته از آیات عبارتند از:

نفی اکراه و اجبار در دین: به‌گفته وی، رد اجبار مساوی پذیرش آزادی در امر دین است و لازمه آن آزادی در دو امر است: آزادی در ورود به دین و آزادی در خروج از آن.
آزادی در انتخاب هدایت و ضلالت در دنیا و اختصاص مجازات به سرای آخرت.
وظیفه پیامبر ابلاغ حق است، نه اجبار حق و سلب آزادی.
مذمت مجازات بر تغییر دین. بنابر این آیات، خداوند روش مستکبران را در قبال پدیده ارتداد و تغییر دین مذمت کرده است.
عدم تعلق اراده خداوند به خلق اندیشه یکسان.
تعیین مجازات مرتد صرفاً در آخرت.
بیان مسالمت‌آمیز بودن منطق قرآن در دعوت مردم به دین.

محمدسعید حکیم

وی مجازات دنیوی برای مرتد بر نمیشمرد و معتقد است ارتداد صرفا مجازات اخروی دارد.

عربها( رشیدرضا*...

رشید رضا معتقد است انکار ضروری دین موجب خروج از دین و تکفیر شخص است. ضروریات دین آن دسته از اموزه های دین که قطعی السند هستند که خود شامل دو دسته اصول دین و فروع دین میشود.ص98 انکار غیر ضروری که به قصد تکذیب نبی ص باشد نیز موجب کفر است.ص99 مخالفت عملی غیر از انکار است ص99 میان تکفیر فرد معین و بیان احکام کلی تکفیر فرق است چرا که در تکفیر فرد معین ممکن است قاعده درئ جاری شود یعنی به سبب وجود شبهه حکم ارتداد از او برداشته شود اما بیان احکام کلی تکفیر اینگونه نیست. رشید رضا دو شرط آگاهانه بودن انکار و تاویل ناپذیری آن را در اجرای تکفیر دخیل میداند.ص100لذا او معتقد است اگر ادله به فرد به درستی عرضه شود و وی از روی دشمنی یا بی توجهی یا تمسخر انکار کند کافر است. ص100 همچنین معتقد است متاول کسی است که قصد اطاعت دارد اما در اجتهادش دچار خطا می شود. صحابه چنین شخصی را تکفیر نمیکردندص103 رشید رضا شیعه را مشمول قاعده تاویل میداند لکن در کتاب تفسیر خود برخی اعمال شیعیان چون توسل را شرک آلود توصیف کرده است. که این تهافت با رای او در مورد تفکیک میان نظریه پردازی تکفیر و مقام اجرای تکفیر قابل حل است. و وی در مقام فتوی بر حفظ حرمت جان، مال و ناموس شیعیان تاکید میکندص106-107 رشید رضا قاعده درئ را هم شامل عقاید و هم احکام میداند و لذاست که در این موضع از ان استفاده میکند.ص108-109^[۱]

نقدها

منابع مطالعاتی

پانویس

↑ ملاک و شرایط تکفیر از دید رشید رضا

منابع

فیضی، فهیمه ؛ علیزاده موسوی، سید مهدی ؛ملاک و شرایط تکفیر از دید رشید رضا، پژوهشنامه مذاهب اسلامی شماره 3 بهار و تابستان 1394

[1] ملاک و شرایط تکفیر از دید رشید رضا

[۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-[[آزمایش پزشکی بر روی انسان]]
+'''ارتداد'''
-==کتاب==
-===فارسی===
-===عربی===
-#مدی مشروعیة اجراء التجارب علی الانسان، حلمی عبدالحکیم الفقی، الوفاء القانونیة، مصر، الاسکندریة، ۲۰۱۸م.
-#التجارب الطبیة علي الانسان: دراسة فقهية، عبدالرحمان عبدالعزيز العثمان، دارالميمان، رياض، ۲۰۱۴م. [https://ebook.univeyes.com/119154# مم]
-#احکام التجارب الطبیة علي الانسان، بلحاج العربي، دار الثقافة، اردن، ۲۰۱۲م. [https://books.google.com/books?id=cKNXMwEACAAJ مم]
-#فقه الصیدلي المسلم (فصل هشتم این کتاب به بررسی آزمایش‌های دارویی بر انسان پرداخته است)، خالد ابوزید الطماوي، دارالصمیعي، ریاض، ۲۰۰۷م.
-#
-التجارب الطبية والعلمية وحرمة الكيان الجسدي للانسان محمد عيد الغريب دار النهضة العربية ۱۹۰۵م. [https://www.neelwafurat.com/itempage.aspx?id=egb15267-5015287&search=books]
-==مقاله==
-===فارسی===
-#ارزیابی فقهی انجام تحقیقات پزشکی بر روی انسان و حیوان، میثم خزائی، فصلنامه فقه پزشکی، دوره ۹، شماره ۳۳-۳۲، ۱۳۹۶ش. [https://journals.sbmu.ac.ir/mf/article/view/22851/15679 مقاله را از اینجا بخوانید.]
-===عربی===
+در تعریف ارتداد باید مراعات تمام نحله ها شود یعنی بگونه ای نوشته نشود که ابتدائا ارتدادی که قدما و مشهور میگویند منصرف بذهن شود
-#التجارب الطبية والعلمية على جسم الإنسان دراسة شرعية قانونية، عمادالدين بركات و محمدرضا حمادي، المجلة الجزائریة للعلوم القانونیة و السیاسیة، المجلد ۵۷، العدد ۵، ۲۰۲۰م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/32/57/5/138126 مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#ضوابط التجارب الطبیة علی الانسان بین مواثیق حقوق الانسان و احکام الفقه الاسلامي، مهداوي عبدالقادر، جامعة ورقلة، كلية الحقوق والعلوم السياسية، الجزایر، [https://www.researchgate.net/profile/mhdawy-bd-alqadr/publication/284595674_dwabt_altjarb_altbyt_ly_alansan_byn_mwathyq_hqwq_alansan_w_ahkam_alfqh_alaslamy/links/5cebc553299bf14d95bdb728/dwabt-altjarb-altbyt-ly-alansan-byn-mwathyq-hqwq-alansan-w-ahkam-alfqh-alaslamy.pdf مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#مضمون التجارب العلمیة و الطبیة و الضوابط الاخلاقیة و القانونیة لاجرائها علی الانسان، جامعة سیدي بلعباس، الجزایر.
-#مدى مشروعية التجارب الطبية العلمية على الاجنة المجهضة في الفقه الاسلامي و القانون الوضعي، يوسف بوشي، مجلة كلية القانون الكويتية العالمية، السنة ۸، العدد ۲، العدد التسلسلي ۳۰، ۲۰۲۰م. [https://journal.kilaw.edu.kw/wp-content/uploads/2020/11/607-646-Dr.-Youssef-Boshi.pdf مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#التجارب الطبية على الإنسان بين ضرورة التقدم الطبي و حرمة الجسم البشري: رؤية فقهية طبية معاصرة، أحمد محمد لطفي أحمد، مجلة الحقوق، المجلد۱۳، العدد۲، ۲۰۱۶م. []
-#التجارب الطبية غير العلاجية و أثرها على الحق في السلامة الصحية في ظل جائحة كوفيد۱۹، ربح سلیمان خلیفة، جامعة کرکوک، [https://oarep.usim.edu.my/jspui/bitstream/123456789/16299/1/19%20التجارب%20الطبية%20غير%20العلاجية%20وأثرها%20على%20الحق%20في%20السلامة%20الصحية%20في%20ظل%20جائحة%20كوفيد%20.pdf مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#اجراء التجارب الطبیة علی اجزاء مستخرجة من الانسان بین الفقه الاسلامي و القانون الوضعي، ابتسام عیسی محمود السامراني، کلیة الامام الاعظم. [https://www.readcube.com/articles/10.23918%2Filic2020.05 مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#التجارب الطبية بين القانون و الشريعة الإسلامية، حياة خنتر، [https://journals.iium.edu.my/kom/index.php/imjm/article/view/1041/723 مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#ضوابط مشروعيـة التجارب الطبية على جسم الإنسان و أثرها على المسؤولية المدنية، خالد بن النوي، کارشناسی ارشد، جامعة سطیف، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، ۲۰۱۳م. [http://dspace.univ-setif.dz:8888/jspui/bitstream/123456789/3820/1/memoire%20complete.pdf مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#التجارب الطبية علي الأجنة الآدمية المجهضة بين الشريعة الإسلامية والقانون (قانون المقاله را از اینجا بخوانید.لکة العربية السعودية أنموذجا)، مجلة کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالإسکندرية، المجلد ۲۷، العدد ۴، ۲۰۱۱م. [https://journals.ekb.eg/article_149932_bdfe492bd02fd4d3e4951f3179d6ebe3.pdf مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#احكام وضوابط التجارب الطبية على الانسان، زین میلوي، مجلة جامعة تکریت للحقوق، السنة ۸، المجلد ۵، العدد ۳۰، ۲۰۱۶م. [https://iasj.net/iasj/download/27d79320c77a5ea8 مقاله را از اینجا بخوانید.]
-#ضوابط إجراء التجارب الطبية على جسم الإنسان من منظور الشريعة الإسلامية، عمار يوسف و بوساق نبيل، مجلة البصائر للدراسات القانونية والاقتصادية، المجلد ۲، العدد ۲، ۲۰۲۲م. [https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/822/2/2/200048 مقاله را از اینجا بخوانید.]
-==پایان‌نامه==
-===فارسی===
-#محافظت کیفری از بدن انسان در آزمایش های پزشکی نوین، محمود علی هاشم‌ السرحان، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، موسسه آموزش عالی علوم و معارف، ۱۴۰۰ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/00099839b24a94e00443d7085ed55fdf/search/a4fa6e1e0876828ee7d1f125ef50b0b8 پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
-#مبانی فقهی، حقوقی و اخلاقی مطالعات انسانی و کارآزمایی‎‎‌های بالینی، رامین هاشم‌پور، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی ارشاد دماوند، گروه حقوق، ۱۴۰۰ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/b5d4df7fa43ed7810f0c64f1234935d9/search/a4fa6e1e0876828ee7d1f125ef50b0b8 پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
-#جنبه‌های حقوقی آزمایش پزشکی روی بدن انسان، فواد هاشم‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۸ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/a09d1925442eaf4c22a89e0f37263666/search/a4fa6e1e0876828ee7d1f125ef50b0b8 پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
-===عربی===
-#ضوابط مشروعية التجارب الطبية على جسم الانسان و اثرها على المسؤولية المدنية، خالد بن النوي، جامعة سطیف، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، قسم الحقوق، الجزایر، ۲۰۱۳م. [http://dspace.univ-setif2.dz/xmlui/bitstream/handle/setif2/193/MD13.pdf?sequence=1&isAllowed=y پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
+== تبیین مسئله و جایگاه ==
-#حكم إجراء التجارب الطبية على جسم الإنسان في الشريعة و النظام السعودي، عبدالمجيد بن علي بن ثائب العمري، الجامعة الاسلامية، السعودیة، ۲۰۰۹م. [http://ecat.kfnl.gov.sa:88/ipac20/ipac.jsp?session=1HC0L38399917.1354585&profile=akfnl&menu=search&startover=true پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
+ارتداد
-#حدود مشروعية التجارب الطبية على الكيان البشري و أثرها على المسؤولية المدنية للطبيب، عیسى عبدي أسماء، جامعة عبد الحمید بن بایدس، مستغانم، كلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، الجزایر، ۲۰۱۶م. [http://e-biblio.univ-mosta.dz/bitstream/handle/123456789/7252/حدود%20مشروعية%20التجارب%20الطبية%20على%20الكيان%20البشري%20و%20أثرها%20على%20المسؤولية%20المدنية%20للطبيب.pdf?sequence=1&isAllowed=y پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
-#الخطأ الطبي في مجال التجارب الطبية الواردة على جسم الإنسان، مسعودي قاسي، کارشناسی ارشد، جامعة العقيد أكلي محند اولحاج البويرة، كلية الحقوق و العلوم السياسية، الجزایر، ۲۰۱۵م. [http://dspace.univ-bouira.dz:8080/jspui/bitstream/123456789/3144/1/الخطا%20الطبي%20في%20مجال%20التجارب%20الطبية%20الواردة%20على%20جسم%20الإنسان.pdf پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
+آیا میشود قتل که سزای مرتد است را تفسیر به محترم نبودن خون او کرد؟
-#التجارب العلمية على جسم الانسان دراسة فقهية مقارنة، ناريمان محمد وفيق أبو مطر، کارشناسی ارشد، الجامعة الإسلامية، کلیة الشریعة و القانون، غزة، ۲۰۱۱م. [https://ebook.univeyes.com/129170# پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
+=== اقسام ارتداد ===
-#حكم اجراء التجارب الطبية العلاجية على الإنسان و الحيوان، عفاف عطية كامل معابرة، کارشناسی ارشد، جامعة الیرموک، کلیة الشریعة و الدراسات الاسلامیة، سوریا، ۲۰۰۲م. [https://ebook.univeyes.com/128146# پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
-#أحكام التجارب الطبية على الحيوان و الإنسان دراسة فقهية مقارنة، عبدالإله بن مزروع بن عبد الله المزروع، کارشناسی ارشد، جامعة الملک سعود، کلیة التربیة، قسم الدراسات الشرعیة، ۲۰۰۷م. [https://ebook.univeyes.com/131678# پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
+ابن جنید مرتد یک قسم باقی دو قسم
-#الإطار القانوني لإجراء التجارب الطبية على جسم الإنسان (دراسة مقارنة)، بوعمرژ لیندة و مزاری زهرة، جامعة مولود معمري، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، قسم القانون العام، الجزایر، ۲۰۱۷م.  [https://www.ummto.dz/dspace/bitstream/handle/ummto/9517/Bouamra%20Lynda-%20Mazari%20Zohra.pdf?sequence=1&isAllowed=y پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
-#التجارب الطبية على جسم الإنسان في الفقه الإسلاميو القانون الجزائري المعدلة، جوبر خولة و بوطبیق مریم، کارشناسی ارشد، جامعة محمد بوصیف، کلیة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة، المسیلة، الجزایر، ۲۰۲۰م.[http://dspace.univ-msila.dz:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/22289/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%A8%20%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D9%8A%D8%A9%20%D8%B9%D9%84%D9%89%20%D8%AC%D8%B3%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%20%D9%81%D9%8A%20%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D9%87%20%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D9%88%20%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%20%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D9%8A%20%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%AF%D9%84%D8%A9.pdf?sequence=1&isAllowed=y پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
+مرتدملی و فطری/برخی فطری و غیر فطری
-#المسئولیة الجزائیة عن التجارب الطبیة، عبدالحکیم دهماني و مصطفی موانه، ۲۰۱۳م. [http://rdoc.univ-sba.dz/handle/123456789/730 پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.]
+=== شرایط تحقق ارتداد ===
+لیش
+== ادله فقهی حکم ارتداد ==
+=== فلسفه کیفر مرتد ===
+تاویدشسبثظشثق
+=== آثار ارتداد ===
+سلب مالکیت
+فسخ زوجیت
+سلب طهارت
+قتل/جدایی از همسر/تقسیم اموال
+=== اسباب ارتداد (کفر) ===
+انکار ضروری/ضروری چیست
+انکار لوازم
+...
+== جایگاه ارتداد در فقه معاصر ==
+حکم ارتداد باتوجه به رویکردهای فقهی و برداشتهای مختلف از آیات، روایات و سیره معصومین قابل تغییر است
+رویکرد حکم حکومتی بودن ارتداد
+رویکرد
+ابوالصلاح حلبی؛ فقیه و متکلم برجسته شیعه در قرن پنجم هجری در کتاب خود (الکافی، ص 311) تصریح کرده که اگر کسی با استدلال، کافر شود احکام مرتد بر وی جاری نمی‌شود:
+=== رویکردهای فقهی معاصر و نواندیشانه به مسئله ارتداد ===
+======  محمد سروش ======
+جریان "ارتداد" در صدر اسلام، ماجرایی گسترده و "کاملاً سیاسی" بوده است و چنان نبوده که برخی از مسلمانان در شرایط عادی و طبیعی، و بر اساس تدبّر و در اثر شبهه، و به صورت فردی دست از آیین خود برداشته و از اسلام روی برگردانند.شیوه کفار برای بازگشت مسلمانان از اسلام آن بود که گروهی را به "تظاهر به اسلام" وهمراهی با مسلمانان وا می‏داشتند و سپس از آنها می‏خواستند که اعلام کفر نموده و از اسلام رویگردانند تا از این طریق مسلمانان را دچار سردرگمی کرده و در ایمان و اعتقادشان خلل به وجود آورندآیات قرآن گواه آن است که ارتداد، از شگردهای جریان نفاق در صدر اسلام بوده است که برای ضربه زدن به اسلام انجام می‏گرفته است، لذا در روایتی از امام باقر (ع) اشاره شده است که منافقان برای دستیابی به اغراض خاصی، وارد جامعه اسلامی می‏شدند و پس از مدتی زندگی در دارالاسلام به دارالکفر بازمی‏گشتند، تا با اطلاعات بیشتر و آمادگی افزون‏تر به مبارزه علیه اسلام ادامه دهند.فضای کلی آیات قرآن در باره ارتداد کاملاً گویای آن است که در دوران تأسیس جامعه اسلامی، ارتداد، کاملاً "وجهه سیاسی" داشته است و به شکل "تغییر عقیده" از جانب یک فرد و بر مبنای تشخیص و تصمیم خود او انجام نمی‏شده است. بلکه حرکتی جمعی و گروهی، و با انگیزه‏های حق‏ستیزی و عناد توأم بوده و تحت تأثیر تحریکات و القائات دشمنان اسلام برای آسیب رساندن به جبهه ایمان صورت می‏گرفته است.این ویژگیها که در آیات قرآن آمده است، حکایت از آن دارد که ارتداد بدون این مشخصات، چندان اندک و یا غیر قابل اعتنا بوده است که از آن ذکری به میان نیامده است و البته در چنین شرایطی اگر مجازات سنگین و شدیدی برای مرتدان در نظر گرفته شود، کاملاً توجیه‏پذیر بوده و به ویژه در دوران تأسیس جامعه اسلامی که هنوز پایه‏های عقیده و ایمان استقرار و استحکام کامل نیافته است، ضروری است.
+از فقهای بزرگ مانند شهید اول آموختیم که احکام صادره از پیامبر را با عمومات قرآن و اصولی که از آن استفاده می‏شود باید سنجید و بدین وسیله "نوع حکم" را مشخص نمود. این سخن بدان معنا نیست که کلام معصوم نمی‏تواند "مخصِصّ" احکام عام قرآن باشد، زیرا تخصیص کتاب اللَّه به وسیله سنت معتبر مورد قبول همه فقهاست.بلکه مقصود از این تطبیق و سنجش آن است که با مبنا قرار دادن قرآن، به سنت نگاه کنیم و اصل را بر "حفظ ظاهر قرآن" قرار دهیم. و چون "عام و مطلقِ قرآن، از جمله ظواهر معتبر است، لذا تا مخصِّص یا مقیّد بودن روایتی به اثبات نرسیده باشد، از ظاهر قرآن دست برنداریم. در باره حکم مرتد نیز ابتدا باید به سراغ قرآن رفت و با اصل قرار دادن حکم قرآن، در باره ماهیت دستور پیامبر، که بیان یک "حکم شرعی" است و یا با توجه با اقتضاءات خاص زمان، "حکم حکومتی" است، تأمل نمود.
+در جای دیگر توضیح داده‏ایم که قرآن در آیات متعدد، عدم جواز به کارگیری اکراه در حوزه عقیده و ایمان را مطرح ساخته است به گونه‏ای که می‏توان آن را از اصول محکم این کتاب آسمانی به حساب آورد: لا اکراه فی الدین؛این گونه آیات هر چند اصلِ "ولایت و زعامت" رسول خدا را نفی نمی‏کند و با نقش رهبری اجتماعی آن حضرت ناسازگاری ندارد، ولی "ایمان و عقیده" افراد را خارج از حوزه اختیار و دخالت حضرت قرار می‏دهد. از این‏رو وقتی که "ارتداد" صرفاً تغییر عقیده باشد و مصداق "فساد فی الارض" شمرده نشود و یا "حکومت نبوی" را مورد مخاطره قرار ندهد طبق قواعد اولیه از شمول "حکم قتل"، و یا سیطره ولیّ مسلمین، بیرون است.
+در مراجعه به منابع فقهی، و نیز در مرور متون فتوایی و یا آرای دانشمندان اسلامی، شواهدی وجود دارد که "ماهیّت تعزیری" کیفر مرتد را "تأیید" می‏کند:
+- به کار نگرفتن تعبیر "حدّ" در روایات:
+در روایاتی که مجازات جرمهایی مانند سرقت، زنا، لواط و قذف بیان شده است، استفاده از تعبیر "حد" شایع است و معمولاً از کیفر آنها با این تعبیر یاد شده است، ولی استقصای روایاتی
+|48|
+که در باره کیفر مرتد وجود دارد و طی ابواب مختلف در وسائل الشیعه گردآوری شده است، نشان می‏دهد که در هیچ موردی از تعبیر، "حد" در مورد "مرتد" به کار نرفته است.
+- تعبیرات فقها در باره کیفر مرتد
+امروزه در فقه شیعه معمولاً احکام مرتد، تحت عنوان "حد مرتد" مطرح می‏شود
+[*]، ولی مراجعه به متون فقهی گذشتگان نشان می‏دهد که در شیوه فقهای اعصار گذشته، چنین تعبیری رایج نبوده و به ویژه چون آنان به حفظ تعبیرات روایی، مقیّد بودند،
+- انعطاف‏پذیری کیفر مرتد در قرآن:
+در قرآن کریم، اشاره‏ای به انعطاف‏پذیری حکم مرتد، به چشم می‏خورد، زیرا مجازات برخی مرتدان "قابل گذشت" دانسته شده است.
+- انعطاف‏پذیری کیفر مرتد در روایات.
+نباید پنداشت وجود روایات متعدد از ائمه علیهم‏السلام که در آنها احکام یکسانی در باره مرتدان بیان شده است، احتمال دوم را نفی می‏کند، زیرا این روایات شرح و تفصیل حکمی است که از طرف پیامبر اکرم اعلام شده است و چنانچه اصل حکم نبوی، با توجه به برخی شواهد و قرائن، جنبه حکومتی و تعزیری داشته باشد، قهراً این روایات نیز ناظر به "شرایط همان حکم" می‏باشد و تغییری در ماهیت حکم به وجود نمی‏آورد. چه اینکه اگر در باب زکات از این تعبیر که "رسول خدا زکات را بر نه چیز قرار داده است"، استفاده شود که جعل زکات بر این موارد خاص، جنبه حکومتی دارد، روایات ائمه (ع) که شرایط زکوة را در این موارد بیان می‏کند، شرح همان حکم نبوی بوده و از جنبه ماهوی آن حکم را دستخوش تغییر نمی‏سازد. به علاوه که در روایات ائمه (ع)، به "حدّ" بودن کیفر مرتد اشاره نشده است و این سکوت نیز راه استظهار از کلام رسول خدا را برای تفسیر حکومتی از آن باز می‏گذارد.
+همچنین مانعی از قبیل "اجماع" نیز جلوی چنین تفسیری را نمی‏گیرد، زیرا برخی از فقهای طراز اول فقه، به تعزیری بودن کیفر مرتد تصریح کرده‏اند و بسیاری از قدما هم تعبیر "حد" را به کار نبرده‏اند.
+البته محققان و متفکران اسلامی در یک قرن اخیر، تحلیلهای مختلفی در زمینه فلسفه کیفر مرتد ارائه کرده‏اند و ابعاد مختلف موضوع را از جنبه سیاسی، اجتماعی و فردی، مورد کنکاش قرار داده‏اند، ولی به نظر می‏رسد تا "ماهیت حقوقی" حکم مرتد، بازشناسی نشود، این گونه تحلیلها، کارساز و راهگشا نخواهد بود. زیرا چنین فلسفه‏هایی نمی‏تواند عموم و شمول "حدّ الهی" را تغییر داده و برخی مرتدان را از شمول حکم خارج سازد، زیرا احکام، دائرمدار حکمتها نبوده و در سعه وضیق، مستقل از آنهایند.
+====== محسن کدیور ======
+به‌گفته کدیور، آزادی عقیده و مذهب حسن و مطلوبیت عقلی دارد(ص۱۸۲) و هفت دسته از آیات قرآن کریم به آزادی عقیده و اختیار در انتخاب مذهب دلالت دارد و علاوه بر آن، هیچ مجازات دنیوی بر اختیار دین و عقیده باطل تعیین نشده، اگرچه قرآن صریحاً دینی غیر از اسلام را نمی‌پذیرد و منکران را به عذاب اخروی وعده داده است.(ص۱۹۵و۲۰۶) این هفت دسته از آیات عبارتند از:
+# نفی اکراه و اجبار در دین: به‌گفته وی، رد اجبار مساوی پذیرش آزادی در امر دین است و لازمه آن آزادی در دو امر است: آزادی در ورود به دین و آزادی در خروج از آن.
+# آزادی در انتخاب هدایت و ضلالت در دنیا و اختصاص مجازات به سرای آخرت.
+# وظیفه پیامبر ابلاغ حق است، نه اجبار حق و سلب آزادی.
+# مذمت مجازات بر تغییر دین. بنابر این آیات، خداوند روش مستکبران را در قبال پدیده ارتداد و تغییر دین مذمت کرده است.
+# عدم تعلق اراده خداوند به خلق اندیشه یکسان.
+# تعیین مجازات مرتد صرفاً در آخرت.
+# بیان مسالمت‌آمیز بودن منطق قرآن در دعوت مردم به دین.
+====== محمدسعید حکیم ======
+وی مجازات دنیوی برای مرتد بر نمیشمرد و معتقد است ارتداد صرفا مجازات اخروی دارد.
+====== عربها( رشیدرضا*... ======
+رشید رضا معتقد است انکار ضروری دین موجب خروج از دین و تکفیر شخص است. ضروریات دین آن دسته از اموزه های دین که قطعی السند هستند که خود شامل دو دسته اصول دین و فروع دین میشود.ص98 انکار غیر ضروری که به قصد تکذیب نبی ص باشد نیز موجب کفر است.ص99 مخالفت عملی غیر از انکار است  ص99 میان تکفیر فرد معین و بیان احکام کلی تکفیر فرق است چرا که در تکفیر فرد معین ممکن است قاعده درئ جاری شود یعنی به سبب وجود شبهه حکم ارتداد از او برداشته شود اما بیان احکام کلی تکفیر اینگونه نیست. رشید رضا دو شرط  آگاهانه بودن انکار و  تاویل ناپذیری آن را در اجرای تکفیر دخیل میداند.ص100لذا او معتقد است اگر ادله به فرد به درستی عرضه شود و وی از روی دشمنی یا بی توجهی یا تمسخر انکار کند کافر است. ص100 همچنین معتقد است متاول کسی است که قصد اطاعت دارد اما در اجتهادش دچار خطا می شود. صحابه چنین شخصی را تکفیر نمیکردندص103 رشید رضا شیعه را  مشمول قاعده تاویل میداند لکن در کتاب تفسیر خود برخی اعمال شیعیان چون توسل را شرک آلود توصیف کرده است. که این تهافت با رای او در مورد تفکیک میان نظریه پردازی تکفیر و  مقام اجرای تکفیر قابل حل است. و وی در مقام فتوی بر حفظ حرمت جان، مال و ناموس شیعیان تاکید میکندص106-107 رشید رضا قاعده درئ را هم شامل عقاید و هم احکام میداند و لذاست که در این موضع از ان استفاده میکند.ص108-109<ref>ملاک و شرایط تکفیر از دید رشید رضا</ref>
+نقدها
+==منابع مطالعاتی==
+==پانویس==
+{{پانویس}}
+==منابع==
+{{منابع}}
+* فیضی، فهیمه ؛ علیزاده موسوی، سید مهدی ؛ملاک و شرایط تکفیر از دید رشید رضا، پژوهشنامه مذاهب اسلامی شماره 3  بهار و تابستان 1394
+{{پایان}}