اثبات هلال با محاسبات علمی (منابع مطالعاتی)
اثبات هلال با محاسبات علمی از روش‌های اثبات هلال است که امروزه با توجه به پیشرفت‌های علمی در حوزه علم نجوم مورد توجه فقها قرار گرفته است. پرسش اصلی در این زمینه این است که آیا محاسبات علمی در قبال دیگر روش‌های اثبات هلال، اطمینان‌آور خواهد بود؟ و در مقام تعارض بین محاسبات علمی و دیگر روش‌های اثبات هلال کدام مقدم است؟
بیشتر فقیهان شیعه با استناد به ظاهر ادله، رؤیت حسی هلال و در صورت تعذر، گذشت سی روز از ابتدای ماه قبل را تنها معیارهای مورد قبول برای اثبات هلال دانسته و محاسبات علمی را روشی قابل اطمینان برای اثبات هلال نمی‌دانند. در مقابل، برخی از پژوهشگران فقهی با به چالش کشیدن نظر مشهور فقها، به اثبات اعتبار محاسبات علمی به عنوان یکی از روش‌های قابل اطمینان برای اثبات هلال پرداخته‌اند.
کتاب‌ها
فارسی
- نوآوری در رؤیت هلال و احکام پیرامون آن، سید حسن حسینی دولت‌آبادی، قم، واژه‌پرداز اندیشه، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- استهلال از دیدگاه فقهی مذاهب اسلامی، خلیل افرا، تهران، راشدین، ۱۳۹۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- واکاوی علمی در رؤیت هلال، سید محسن میرقاضی سعید و سید قاسم رستمی، بجنورد، انتشارات دانشگاه بجنورد، ۱۳۹۸ش.
- فتاوای معاصر پیرامون قضایای جدید روزه، جابر عیدالونده العازمی، ترجمه مظهر نعمتی، تهران، نشر احسان، ۱۳۹۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رؤیت هلال (شب قدر و تعیین وقت آن نماز و روزه در سفینه فضایی، قطب شمال و جنوب و در مدار ۶۰ درجه)، مرتضی رضوی، کتاب الکترونیک، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رؤیت هلال ماه در فقه مذاهب اسلامی، علی بهشتی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رؤیت هلال، رضا مختاری، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- النوازل في أحكام الصيام بين الأصالة والمعاصرة، وليد بن خالد الجراد، بیروت، دار المقتبس، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رؤیة الهلال بین العلم و الدین، حسن حلی، قم، دارالغدیر، ۱۴۳۸ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رؤیة الهلال والحساب الفلکی او الاحکام المتقلة بالهلال، احمد بن عبدالحلیم بن عبدالسلام بن تیمیة، تحقیق ابراهیم بن عبدالله الحازمی، ریاض، دار طیبه، ۱۴۱۲ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أحكام الأهلة والآثار المترتبة عليها، أحمد بن عبدالله الفريح، ریاض، دار ابن الجوزي، ۱۴۲۹ق.
- منهجیة اثبات الاهلة فی الفقه الاسلامی، ولید بن ادریس المنیسی، دانشگاه اسلامی مینه سوتا، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مقالات حول الحساب الفلکی، مجموعه مؤلفین، المکتبة الشاملة، بی نا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- اعتبارسنجی محاسبات قطعی تولد ماه در اثبات شرعی هلال، سید محمدمهدی نورمفیدی، دوفصلنامه فقه و اجتهاد، شماره ۱۵، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم اثبات هلال ماه با محاسبات علم نجوم، جابر عیدالونده العازمی، ترجمه مظهر نعمتی دزاوری، مندرج در سایت نوگرا، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر(قسمت اول)، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر (بخش دوم)
- استهلال در عصر حاضر، صدیقه مصدق صدقی، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره۵، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- راه‌های ثبوت هلال، سید علیرضا صدرحسینی، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، دوره ۳۹، شماره ۳، ۱۳۸۵ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- چشم انداز روشن و امیدوار کننده محاسبات نجومی در اثبات هلال، اکبر هاشمی رفسنجانی، دوفصلنامه تحقیقات اسلامی، شماره ۱و۲، ۱۳۸۳ و۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اعتبار قول هیئت دانان در رؤیت هلال، رضا مختاری، فصلنامه فقه، شماره ۴۰، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نجوم جدید و فقه، محمد سمیعی، فصلنامه تحقیقات اسلامی، شماره ۲، سال ۱۵، تابستان ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ثبوت هلال؛ رویت یا محاسبه، محمدعادل ضیائی، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، دفتر ۷۳، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- استفاده از محاسبات نجومی در امور شرعی، محمدعادل ضیائی، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، دفتر شماره ۷۰، ۱۳۸۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- حكم ثبوت شهر رمضان بالحساب الفلكي عند المالكية، بلقاسمي ليلى الزهرة، طيبي نور الهدى، مجلة المعیار، مجلد ۲۶، شماره ۶، ۲۰۲۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حكم إثبات الهلال بالمراصد الفلكية والحساب الفلكي -دراسة فقهية مقارنة، رابح حمزة، مجلة إسهامات للبحوث و الدراسات، مجلد ۶، شماره ۲، ۲۰۲۱ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الاستعانة بالحساب الفلكي والمراصد في إثبات أهلة الشهور: دراسة شرعية، جميلة ناصر بن عايض القحطاني، مجلة الشريعة والدراسات الإسلامية (کویت)، مجلد ۳۵، شماره ۱۲۳، ۲۰۲۰م.
- القواعد الفقهية المتعلقة بالسياسة الشرعية في إثبات الأهلة بالحسابات الفلكية، جهاد عبدالحميد هنداوي، مجلة الدراسات الإسلامية والبحوث الأكاديمية (مصر) شماره ۹۵، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ثبوت رؤية هلال رمضان وشوال فى ضوء الفقه الإسلامى، أحمد عطا الله رحيم عبدالرزاق، مجلة الجامعة العراقية، شماره ۴۳، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إثبات هلال شهر رمضان بالحساب الفلكى، محسن عامر محمد الحجری، مجلة الفقه والقانون (المغرب)، شماره ۶۶، ۲۰۱۸م.
- ثبوت الهلال بين الرؤية البصرية والحسابات الفلكية عند أهل السنة والجماعة، احمد ذکریا، مندرج در سایت اجتهاد، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إثبات هلال رمضان وحكم الاستعانة بالمراصد الفلكية في اثبات الاهلة، عبدالکریم زیدان، مندرج در سایت نویسنده، تاریخ درج ۲۰۱۵م، تاریخ بازدید ۴ خرداد ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التقنية العلمية وأثرها في تغير الحكم الفقهي ثبوت الهلال أنموذجا، ريان توفيق خليل، مجلة كلية العلوم الإسلامية (عراق، جامعة موصل)، شماره ۱۵، ۲۰۱۴م. لینک مقاله
- أثر الحسابات الفلكية في ثبوت الشهر، قيس بن محمد آل الشيخ مبارك، مجلة المجمع الفقهي الإسلامي (عربستان)، مجلد ۲۵، شماره ۲۹، ۲۰۱۳م.
- الاخذ بالحساب الفلكي في معرفة الاهلة بين الاعتبار و الاهدار، مختار محسن محمد، مجلة دار الإفتاء المصرية، شماره ۴، ۲۰۱۰م.
- هلال رمضان بين الرؤية والشرعية والحسابات الفلكية، عماد مجاهد، مجلة هدي الإسلام (اردن)، مجلد ۵۳، شماره ۹، ۲۰۰۹م.
- هلال رمضان بين الحساب الفلكي والرؤية، محمد شوکت عودة، مندرج در سایت الملتقی الفقهی، ۲۰۰۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إثبات الهلال بين عصر الرسول(ص) والعصر الحديث، عبد الأمير المؤمن، مندرج در سایت المشروع الإسلامي لرصد الأهلة، تاریخ درج ۲۰۰۷م، تاریخ بازدید ۴ خرداد ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الأحكام المتعلقة بإثبات هلال رمضان وشوال، سعد الدين بن محمد الكبي، مجلة البحث العلمي الاسلامي، مجلد ۳، شماره ۱۲، ۲۰۰۷م.
- الفرق بين ولادة الهلال وظهورة علمياً، محمد شوکت عودة، مجلة الإعجاز العلمي (عربستان)، شماره ۲۵، ۲۰۰۶م.
- منهجية إثبات الأهلة في ظل المتغيرات المعاصرة، د. محمد جبر الألفي، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة، شماره ۷۳، ۱۴۲۷ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اثبات الاهلة فی ذل المتغیرات المعاصرة، صالح بن عبدالله الدرویش، بی‌جا، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أوائل الشهور العربية: هل يجوز شرعاً إثباتها بالحساب الفلكي؟ بحث علمي حر، احمدمحمد شاکر، مجلة البصائر، شماره ۲۱، ۱۹۹۳م.
- الهلال هل یثبت بالرؤیة أو بالحساب؟، علی علی منصور، مجلة الازهر، شماره ۱۰، ۱۳۸۷ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
- بررسی مبانی تعیین وقت، قبله و رویت هلال در مذاهب خمسه، وحید نوریه، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- استهلال، علی محمدی ولدانی، سطح ۳، حوزه علمیه قم، کتابخانه آیت الله العظمی حائری (مدرسه فیضیه)، ۱۳۹۰ش.
- حکم رویت هلال از دیدگاه مذاهب اسلامی، سید قاسم موسوی‌نسب، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- آغاز ماه قمری در قوانین اسلامی - یک مطالعه استنباطی در مورد روش‌های ایجاد هلال، لبنان الزین، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۸ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
عربی
- الاهلة في فقه المقارن، عبدالمحسن نصیف، سطح ۳، مجتمع آموزش عالي فقه، جامعة المصطفی العالمی، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حكم إثبات شهر رمضان بالحساب الفلكي: دراسة فلكية فقهية مقارنة، عماد الدين بن عبدالوهاب خيتي، رساله دکتری، كلية الشريعة والقانون، جامعة أم درمان الاسلامية (سودان)، ۱۴۲۹ق.
سایر منابع
- إثبات الشهور القمرية بالحسابات الفلكية، احمد الریسونی، یادداشت در سایت الصفوة للدراسات الحضاریة، تاریخ درج ۲۱ مارس ۲۰۲۳، تاریخ بازدید ۴ خرداد ۱۴۰۳ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحساب الفلكي وإثبات أوائل الشهور، یوسف القرضاوی، مندرج در سایت نویسنده، تاریخ درج ۱۲ مارس ۲۰۲۳م، تاریخ بازدید ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اثبات ماه رمضان، عیدهای رمضان و قربان و… با محاسبات علم هیئت و نجوم، یوسف القرضاوی، یادداشت علمی در سایت تابش، تاریخ درج ۹ مارس ۲۰۲۲م، تاریخ بازدید ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- محاسبات نجومی در خدمت استهلال، گفتگو با علیرضا موحدنژاد، مندرج در سایت خامنه‌ای دات آی ار، تاریخ درج ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- گزارش علمى از کنفرانس اعتبار و جایگاه علم نجوم در تعیین ماه‌هاى قمرى (جدلیة العلاقة بین الفلک و الفقه و شرعیة علم الفلک فى تحدید المواقیت الشرعیة)، رضا اسلامی، فصلنامه فقه، شماره ۶۳، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی رویت هلال، مهدی سهرابی و سید قاسم رستمی، یادداشت علمی در سایت هفت آسمان، تاریخ درج ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۶، تاریخ بازدید ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. لینک یادداشت
- اعتبار شیوه های جدید در روئیت هلال، محمدرضا غفوریان، سخنرانی در موسسه مفتاح کرامت، تاریخ بازدید ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. لینک سخنرانی
- رؤیت ماه حسی یا علمی، احمد قابل، یادداشت در روزنامه شرق، ص۱۸، تاریخ درج ۲۱ مهر ۱۳۸۳ش.
- موقف الفقهاء المعاصرين من اعتبار الحساب الفلكي في تحديد بدايات الشهور القمرية: قراءة في وثائق مجمع الفقه الإسلامي بجدة، د. عبد الخالق الشدادي، یادداشت علمی در سایت الواضحه، تاریخ بازدید ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رؤية الهلال بين الرؤية الشرعية والفلكية، محمد بن إسماعيل المقدم، یادداشت مندرج در سایت صید الفوائد، تاریخ بازدید ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحسابات الفلكيَّة ليست بديلاً من الرّؤية، الشَّيخ محمد أديب قبيسي، یادداشت علمی مندرج در سایت سید محمدحسین فضل‌الله، تاریخ درج ۱۴ شوال ۱۴۳۶ق، تاریخ بازدید ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. لینک یادداشت
- موقف الفقهاء المعاصرين من اعتبار الحساب الفلكي في تحديد بدايات الشهور القمرية: قراءة في وثائق مجمع الفقه الإسلامي بجدة، عبد الخالق الشدادي، مندرج در سایت الواضحة، بی تا.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحسابات الفلكية و إثبات شهر رمضان: رؤية فقهية، ذوالفقار علی شاه، فایل ورد در گوگل داکس، بی تا.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الهلال: ثبوت أوّل الشَّهر والحسابات الفلكيَّة، یادداشتِ هیات تحریریه سایت بینات (سایت سید محمدحسین فضل الله)، ۲۰۱۳م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر