شورای نگهبان (منابع مطالعاتی)
شورای نگهبان نهادی متشکل از شش فقیه و شش حقوق‌دان در نظام جمهوری اسلامی ایران است. حیطه ارتباط این نهاد با دانش فقه به وظیفه این نهاد در فرایند قانون‌گذاری بر‌می‌گردد. طبق اصل چهارم قانون اساسی کلیه مقررات و قوانین کشور باید بر اساس موازین اسلامی باشند و تشخیص این امر بر عهده فقهای شورای نگهبان می‌باشد.
مسئله حائز اهمیت در نظارت شرعی بر قوانین و مقررات، روش تأیید آنها بر اساس شرع می‌باشد. آیا «انطباق» این قوانین با موازین اسلامی ملاک است یا صرف «عدم مغایرت» آنها با شرع کفایت می‌کند؟ ثمره این نزاع در مورد مقرراتی هست که در منابع دینی سابقه‌ای ندارد و از این جهت انطباق با شرع در مورد او صدق نمی‌کند اما در صورت اکتفا به عدم مغایرت، تأیید همچین قوانینی ممکن است. بنابر باور برخی از فقهای معاصر مانند محمد یزدی به دلیل اصل اباحه و جواز ضرورتی در انطباق مصوبات با عناوین اسلامی وجود ندارد و تنها تشخیص عدم تغایر در تأیید مصوبه از نظر شرع کافی است. اصل ۹۶ قانون اساسی نیز عبارت «عدم تغایر» را در خصوص نظارت شزعی فقهای شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی به‌کار برده است. اما در اصل چهارم قانون اساسی که نظارت شرعی فقهای این شورا شامل تمامی قوانین و مقررات کشور است مشخص نشده این نظارت به نحو انطباق باشد یا عدم تغایر.
در رابطه با جایگاه و شیوه نظارت شورای نگهبان پرسش‌هایی قابل طرح است از جمله اینکه اصل مشروعیت این شورا بر چه اساس است؟ معیار مغایرت با دستورات شرع چیست؟ آیا فتوای معیاری در این رابطه لحاظ می‌شود؟ یا هر یک از فقها طبق نظر و تفسیر خود از ادله شرعی، عمل می‌کند؟ حجیت فتوای معیار از چه طریقی ثابت شده است؟ اختلاف بین اعضا چگونه حل می‌شود؟ آیا رأی‌گیری و نظر اکثریت حجیت دارد؟
کتاب‌ها
فارسی
- آشنایی با جایگاه و صلاحیت‌های شورای نگهبان، علی فتاحی زفرقندی و سید مهدی جوادی، تهران، انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- آشنایی با جایگاه و صلاحیت‌های شورای نگهبان: ویژه دانشجویان حقوق، علی فتاحی زفرقندی و محمد صادق فراهانی، تهران، انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقد رویه‌های شورای نگهبان، علی‌اکبر گرجی ازندریانی و محمد مهاجری، تهران، انتشارات جنگل، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- شورای نگهبان (تاریخچه و جایگاه)، علی آدمی ابرقویی و حسین عطوف، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جهات ابطال مصوبات دولت در دیوان عدالت اداری و شورای نگهبان، غلامحسین مزارعی، زیرنظر فاطمه بداغی و باقر انصاری و محسن قاسم، تهران، انتشارات خرسندی، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی - حقوقی شورای نگهبان، فرج‌الله هدایت‌نیا و محمدهادی کاویانی، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- بایسته‌های نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، محمدجواد رضایی‌زاده برواتی و مهدی ابراهیمی و محمد بهادری جهرمی، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۵۴، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الزام به ذکر جهات حکمی در ابطال شرعی مقررات در پرتو رویه فقهای شورای نگهبان، وحید آگاه و حامد اولادی، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، شماره ۷۰، بهار ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحلیل حقوقی آثار نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات، سیده فاطمه فقیهی و زینب عساکره، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۹، بهار ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سازِکار مطلوب نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، مرتضی حاجی‌علی خمسه و مصطفی مسعودیان و حمید فعلی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۳۰، زمستان ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحلیل گفتمانی رویکردهای فقهی شورای نگهبان در بررسی معاهدات همکاری در امور کیفری، امین‌الله زمانی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۲۵، پاییز ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکومت موازین اسلامی بر اطلاق و عموم اصول قانون اساسی در رویه فقهای شورای نگهبان؛ نگاهی رویه‌ای به آثار نظارت شرعی بر اصول قانون اساسی، حامد نیکونهاد و زهرا زندیه، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۲۴، تابستان ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی برخی ادله شورای نگهبان در رد معاهدات استرداد مجرمان میان ایران و سایر دولت‌ها، رضا محمدی و علی عندلیبی و محمد ابراهیم شمس ناتری، فصلنامه جستار‌های فقهی و اصولی، شماره ۱۴، بهار ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خدمت وظیفه عمومی در آراء فقهای شورای نگهبان (بررسی موردی به‌کارگیری سربازان در نهادهای غیرنظامی و معافیت کفالت همسر)، سید محمدهادی راجی و حسین احمدی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۲۳، بهار ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- گستره نظارت شرعی شورای نگهبان در اصل چهارم قانون اساسی: نسبت سنجی اصول چهارم و یک‌صد و دوازدهم قانون اساسی، محمدجواد ارسطا، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۵۵، زمستان ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظارت بر کیفیت قوانین در رویه شورای نگهبان، علی‌اکبر گرجی ازندریانی و محمدشهاب جلیلوند، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۱۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تأملی بر مبنا و رویکرد شورای نگهبان نسبت به صلاحیت‌های غیر مصرح ولی‌فقیه در قانون اساسی، نادر میرزاده کوهشاهی و محمدامین ابریشمی‌راد، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۱۷، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- هنجارهای مرجع شورای نگهبان در بررسی مصوبات مجلس شورای اسلامی، اسدالله یاوری و محمدشهاب جلیلوند، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره ۹۵، پاییز ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل فرایند نظارت شرعی شورای نگهبان بر مصوبات مجلس؛ مطالعهٔ موردی: قانون مجازات اسلامی، روح الله اکرمی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال ۳، شماره ۹، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی ماهیت نظرات شورای نگهبان، اکبر طلابکی طرقی و محمدامین ابریشمی راد، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۶، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی ـ حقوقی جایگاه شورای نگهبان در نظام جمهوری اسلامی ایران و نحوه نظارت آن بر قوانین و مقررات، سید محمد موسوی بجنوردی و افتخار دانش‌پور، فصلنامه پژوهشنامه متین، شماره ۵۳، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی قلمروی نظارت شورای نگهبان، سید احمد مرتضایی، ماهنامه معرفت، سال ۲۰، شماره ۶، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کاوشی پیرامون مبانی فقهی شورای نگهبان در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، محسن ولایتی، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، سال هفتم، شماره ۴، زمستان ۱۳۸۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی ماهیت شورای نگهبان، ابراهیم موسی‌زاده، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۴۷، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- شرع شورای نگهبان در برابر قانون مجلس، محسن کدیور، ماهنامه بازتاب اندیشه، شماره ۴۳، ۱۳۸۲ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- یک اقتراح در خصوص مفهوم موازین اسلامی در قانون اساسی پنج احتمال راجع به نحوه تشخیص فقهای شورای نگهبان، محمدجعفر هرندی، دوفصلنامه وکالت، شماره ۱۸، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- طراحی سازوکار و آیین مطلوب نظارت فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات،محمد علی فراهانی، دکتری، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین عادی، سعید راعی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- آسیب شناسی نظارت شرعی شورای نگهبان بر قانون مجازات اسلامی، عزالدین معنوی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده حقوق، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظارت شرعی شورای نگهبان بر مقررات، حمید فعلی، کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، دانشکده حقوق قضایی، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قانون اساسی نانوشته در نظرات شورای نگهبان، عزالدین معنوی، دکتری، دانشگاه تبریز، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظارت شرعی شورای نگهبان بر قلمرو خارج از مصوبات مجلس شورای اسلامی، سعید اعظمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده حقوق، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مفهوم و قلمرو صلاحیت در رویه شورای نگهبان، مزدک نصوری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین عادی، عزالدین معنوی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی و چالش‌های نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر موافقت‌نامه‌های همکاری‌های قضایی بین‌المللی، رضا صالحین، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظارت شرعی شورای نگهبان بر قلمرو خارج از مصوبات مجلس شورای اسلامی، سعید اعظمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده حقوق، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی اصل برائت با رویکرد نظارت استصوابی شورای نگهبان، مرتضی بهرامی خوشکار، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مطهری، گروه فقه و اصول ، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی نقش شورای نگهبان قانون اساسی در حراست از حاکمیت اسلام و دفاع از حقوق مردم، مهرداد مرشدی قاضیانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، دانشکده حقوق، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حدود نظارت شورای نگهبان بر مصوبات مجلس شورای اسلامی، امین کوزه گر، کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی . ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی نظریات شورای نگهبان در ابطال مصوبات قوه مجریه در دیوان عدالت اداری، داود اوجاق فقیهی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی . ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظارت استصوابی شورای نگهبان و تاثیر آن در ثبات نظام، محمد علی محرمی، کارشناسی ارشد دانشگاه معارف اسلامی قم، داشکده انقلاب اسلامی، ۱۲۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- صلاحیت شورای نگهبان در رسیدگی به مصوبات نهادهای غیر از مجلس با مطالعه تطبیقی شورای قانون اساسی فرانسه، علیرضا نوری، کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده معارف اسلامی و حقوق،۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- استقلال شورای نگهبان، میثاق ذاکر عباسی امیری، کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی صلاحیت فقهای شورای نگهبان از حیث تشخیص عدم مغایرت یا مطابقت قوانین با موازین اسلام، میثم درویش متولی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی-حقوقی نقش و جایگاه شورای نگهبان در نظام جمهوری اسلامی ایران و نحوه نظارت آن بر قوانین و مقررات، افتخار دانش‌پور، دکتری، پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی و قلمرو نظارت شورای نگهبان بر قوانین و مقررارت کشور، رحیم شهادتیان طبری، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز، تابستان ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظارت شورای نگهبان بر قوانین و مصوبات، احمد خضرائی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر