سربازی اجباری (منابع مطالعاتی)
سربازی اجباری خدمتی نظامی است که شهروندان برای دولت متبوع خود ملزم به انجام آن هستند. مدت این خدمت در کشورهای مختلف متفاوت است. با شکل‌گیری ارتش‌های مدرن و در قرن هجدهم میلادی خدمت سربازی برای کمک به ارتش در کشورهای مختلف مرسوم شد. در ایران از سال ۱۳۰۴ قانونی که در سال ۱۲۹۴ با موضوع خدمت سربازی در مجلس شورای ملی تصویب شده بود به اجرا درآمد.
با عنایت به جدید بودن موضوع، فقه معاصر با سؤالاتی روبرو است: آیا اجبار برای خدمت، شرعا مجاز است؟ وجه تفکیک زن و مرد در خدمت سربازی چیست؟ منوط کردن برخی خدمات به گذراندن خدمت سربازی وجه شرعی دارد؟ محروم بودن از بعضی حقوق شهروندی چطور؟ با توجه به استخدام شهروندان در نیروهای نظامی و انتظامی آیا خدمت سربازی از لزوم سابق برخوردار است؟
از آنجا که هر گونه اجبار به کار - چه با پرداخت حقوق همراه باشد چه نه - مصداق سلب اختیار و بهره‌کشی خواهد بود، فقیهان و پژوهشگران به سوی تعیین حکم سربازی اجباری و تعیین احکام نظام وظیفه عمومی سوق پیدا کرده‌اند. این موضوع در کنار موضوعاتی مثل فقه جنگ، فقه جهاد، فقه دادگاه‌های نظامی و مانند اینها از جمله موضوعاتی نظامی است که در آثار فقهی کم و بیش به آن پرداخته شده است.
منابع ذیل در پاسخ سؤالات فوق جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- خدمت سربازی در آیینه اسلام، ابوالفضل رحیمی‌گماسائی و مهدی فاطمی، تهران، توانا گستر، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خدمت سربازی از منظر دین، مرتضی یعقوبی‌خلیل‌آباد، تهران، نشر رزا، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ولایت فقیه در حکومت اسلامی، سید محمدحسین حسینی طهرانی، قم، علامه طباطبایی، ۱۳۹۰ش. (جلد دوم، درس بیست و یکم: بخش «دلالت آيه نفر با سنّت نبوىّ، بر معافيّت طلاّب از حضور در جبهه جنگ») صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی میزان انطباق خدمت سربازی با شرع و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سید مهدی صنعتی، فصلنامه حقوقی قانون‌یار، سال پنجم، شماره ۱۷، بهار ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مواضع فقها در قبال تصویب و اجرای قانون خدمت سربازی، سید محمدهادی راجی، حسین احمدی، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۵۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خدمت اجباری: بررسی خدمت نظام وظیفه از منظر فقه، نشریه قیام، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خدمت وظیفه عمومی از منظر آیات قرآن و سیره معصومین (علیهم‌السلام) (بررسی موردی امکان‌سنجی الزام به شرکت در جهاد نظامی)، سید مجتبی عزیزی، حسین احمدی، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۵۰، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- استنابه در سربازی؛ بررسی فقهی واسپاری خدمت وظیفه، محمدجواد دانیالی، شماره ۸۳، فصلنامه فقه اهل بیت، پاییز ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الجندیة فی الاسلام، سلیمان بن محمد الملیص، رسالة المعاهد العلمیة (عربستان)، ش ۱۱، ۱۹۹۲م/ ۱۳۹۳ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الجندیة فی الاسلام، أحمد محمد جمال، مجلة رابطة العالم الإسلامی (عربستان )، ج ۱، شماره ۹، ۱۹۶۴م/ ۱۳۸۳ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- خدمت وظیفه عمومی از منظر حقوق ایران، فقه امامیه و اسناد حقوق بشر، حسین احمدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الخدمة العسكرية بين الشريعة والقانون: دراسة مقارنة، عامر جاسم الهوشان، أم درمان، جامعة أم درمان الاسلامية، كلية الشريعة والقانون، ۲۰۰۹م/ ۱۴۳۰ق. (رساله دکتری). کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر