اصل قضامندی مجازات (منابع مطالعاتی)
اصل قضامندی مجازات یا اصل قانونمندی یا قانونی بودن مجازات به معنای وجود مبنایی واحد برای تعیین مجازات برای جرم‌های خاص است. این اصل یکی از مهم‌ترین اصول در حوزه حقوق کیفری و مباحث فقه جزایی است. بر اساس این اصل، فقط مقام صلاحیت‌دار قضایی حق تحقیق، دادرسی، تعیین و اجرای مجازات را دارد. فقیهان در مباحثی همچون «حدود»، «قصاص»، «دیات» و «تعزیرات» از مقام دارای صلاحیت برای وضع مجازات صحبت کرده‌اند. امام، حاکم، قاضی، نایب امام، فقیه جامع‌الشرایط از جمله عنوانینی هستند که در فقه به عنوان مقام ذی‌صلاح مورد بحث واقع شده‌اند.
قضامندی مجازات، نقشی بنیادین در تحقق عدالت در جامعه دارد. فقدان این بنیاد حقوقی باعث می‌شود تا هر کنش (یا عدم کنش) جرم تلقی شود و هرگونه مجازاتی برای آن در نظر گرفته شود. در این راستا، برخی قوانین مجازات در کشورهای اسلامی مورد نقد قرار گرفته است. برای مثال، وجود عبارت «تعزیر منصوص شرعی» در قانون مجازات اسلامی، دقیقاً به چه معنا است. آیا گذاشتن تشخیص نوع مجازات به عهده قاضی باعث خدشه به اصل قضامندی نیست؟ همچنین تعیین مبهم مجازات برخی جرایم، در تقابل با اصل «قبح عقاب بلا بیان» نخواهد بود؟ بر این اساس، برخی پژوهشگران حوزهٔ فقه قضایی به این مسئله پرداخته‌اند.
کتاب‌ها
فارسی
- نگرشی بر اصل قانونی بودن جرائم و مجازاتها، علی‌رضا میلانی، تهران، میزان، ۱۳۸۵ش.
- اصل قانونی بودن جرم و مجازات، ج‍ع‍ف‍ر ارج‍م‍ن‍د دان‍ش، ت‍ب‍ری‍ز، ت‍ازه‌ه‍ای طب، ۱۳۸۳ش.
مقاله‌ها
فارسی
- رویکرد نظام حقوقی کشورهای اسلامی به موضوع صدور حکم کیفری بر اساس منابع فقهی، روح‌الله اکرمی، دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۹۷، بهار ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تنزل جایگاه اصل قانونمندی کیفری در پرتو آیین‌نامه‌ای‌شدن رکن قانونی جرایم، علی صفاری و زینب لکی و راضیه صابری، فصلنامه مجله حقوقی دادگستری، دوره ۸۵، شماره ۱۱۵، مهر ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- حدود شرعی در پرتو اصل قانونمندی قوانین کیفری با نگاهی تطبیقی به فقه شیعه و اهل سنت، حسین سلیمانی، حقوق تطبیقی (نامه مفید)، دوره:۷، شماره:۲ (پیاپی ۱۴)، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ضرورت تحول اصل قانونی بودن جرائم و مجازاتها در خصوص جرائم مستحدث کیفری با تأملی بر اصول و قواعد فقهی، رؤیا فنائی و سیدمهدی صالحی و رضا نیکخواه سرنقی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۲۲، آذر ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی کیفر شرعی و قانونی معاونت در جرم در سنجهٔ اصل قانونمندی مجازاتها، حسین فخر و پریزاد کاوسی خسرقی، فصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، دوره ۱۴، شماره ۴۱، شهریور ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- حاکمیّت اصل قانونی بودن مجازاتها در تعزیرات منصوص شرعی، عباس شیری ورنامخواستی، دوره ۲۳، شماره ۹۰، شهریور ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببیند.
- تعزیرات منصوص شرعی در قانون مجازات اسلامی در پرتو اصل قانونمندی حقوق کیفری، حسین سلیمانی، پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره ۱۰، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۹، تیر ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مستندات فقهی اصل قانونمندی و قضامندی در جرم سب‌ّالنبی، رحمان صبوحی، سید حسین هاشمی، دوفصلنامه پژوهش‌های حقوق کیفری، دوره ۸، شماره ۱ - شماره پیاپی ۱۵، فروردین ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- اصل قانونمندی جرایم و مجازاتها از منظر قانون مجازات اسلامی، ابوالفتح خالقی و سامان کرمانشاهی، نخستین کنفرانس سراسری پژوهش‌های نوین در حقوق و علوم اجتماعی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات مقاله را زا اینجا ببینید
- سرگذشت اصل قضایی بودن مجازاتها، سید محمود مجیدی و مهدی ذوالفقاری، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال هفتم، شماره ۲ (پیاپی ۱۴)، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببنید.
- اصل قضامندی مجازاتها، رحیم نوبهار، آموزه‌های حقوق کیفری، شماره ۵، بهار و تابستان ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها در فقه و حقوق، سیداحمد سجادی‌نژاد، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، دوره ۳، شماره ۲۰، تیر ۱۳۸۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- قاعده قبح عقاب بلابیان و مقایسه آن با اصل قانونی بودن مجازات، سید مصطفی محقق داماد، پژوهش‌های فلسفی کلامی، شماره ۱، ۱۳۷۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- مبدأ شرعیة العقوبة التأدیبیة، هشام عبدالمنعم عکاشة و خلیفة غانم عید سالم، الثقافة والتنمیة (مصر)، سال۲۰، شماره ۱۶۱، ۲۰۲۱م.
- شرعیة العقوبة فی جرائم التعزیر: دراسة مقارنة بین الفقه الإسلامی والقانون الوضعی، درامی ممادو موسی عبدالقادر سلیمان، مجلة کلیة دار العلوم جامعة القاهرة (مصر)، شماره ۱۲۰، ۲۰۱۹م.
- مبدأ الشرعیة فی العقوبة الانضباطیة، مجلة کلیة القانون للعلوم القانونیة والسیاسیة (عراق)، بدر حمادة صالح عبد الجبوری، زیدان محمد ملا، دوره ۵، شماره۱۹، ۲۰۱۶ق.
- مبدأ الشرعية في العقوبة الانضباطية، بدر حمادة صالح عبد الجبوري و زيدان محمد ملا، مجلة كلية القانون للعلوم القانونية والسياسية (عراق)، دوره ۵، شماره۱۹، ۲۰۱۶م.
- مبدأ شرعية التجريم والعقاب، أمينة ركاب، مجلة منازعات الأعمال (مراکش)، شماره ۱۲، ۲۰۱۶ق.
- مبدأ شرعیة الجرائم والعقوبات، ناجی البکوش، مجلة دراسات قانونیة (تونس)، شماره۲۱، ۲۰۱۴م.
- ما هية مبدأ الشرعية الجزائية، حسن عبدالهادي خضير و سعد فروري غافل، مجلة مركز دراسات الكوفة (عراق)، شماره ۲، ۲۰۱۱م / ۱۴۳۲ق.
- شرعیة العقوبة فی الشریعة الإسلامیة، عبداللطیف بن عبدالله الغامدی، المجلة العربیة للدراسات الأمنیة، دوره ۱۸، شماره ۳۶، ۲۰۰۳م / ۱۴۲۴ق.
- مبدأ شرعية الجرائم والعقوبات، توفيق الشاوي، البعث الإسلامي (هند)، دوره ۱۴، شماره ۷، ۱۹۷۰م / ۱۳۹۰ق.
- مبدأ شرعية الجرائم والعقوبات، توفيق الشاوي، المسلمون (سوئیس)، شماره ۳، ۱۹۶۴م / ۱۳۸۴ق.
انگلیسی
- Hodud in the light of the principle of legality with a comparative view of Shiite and Sunni jurisprudence، Hossein Soleimani. مقاله را از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
عربی
- ضوابط تنفيذ العقوبة في الشريعة الإسلامية والنظام السعودي، خالد بن محمد بن سعود آل مساعد، کارشناسی ارشد، كلية الشريعة، الجامعة الإسلامية بالمدينة المنورة، السعودية، ۲۰۱۰م / ۱۴۳۱ق.
- مبدأ الشرعية في التجريم والعقوبة، نزار داود محمد جرن، کارشناسی ارشد، كلية الدراسات العليا، الجامعة الاردنية، اردن، ۲۰۰۲م.