اصل حسن نیت (منابع مطالعاتی)
حسن نیت یک اصل اخلاقی است که باید در تمامی مراحل قراردادها - از مذاکره تا انعقاد عقد و ختم به اجرا یا فسخ - حاکم باشد. اصل حسن نیت در زمینه قراردادها به این معناست که هر یک از طرفین قرارداد باید صادق، امین و منصف باشد و همچنین رفتار او با آنچه نشان دهنده حسن نیت است منافات نداشته باشد. پذیرش چنین اصلی باعث می‌شود تا مسئولیت جبران خساراتی (یعنی خساراتی که در اثر سوء نیت به طرف مقابل وارد می‌شود) مبنایی فقهی پیدا کند.
این اصل در قانون مدنی بسیاری کشورها به رسمیت شناخته شده است. در منابع فقه اسلامی نیز نشانه‌هایی جدی وجود دارد که چنین اصلی مبنای بسیاری از احکام عقود و معاملات بوده و شارع مقدس آن را مد نظر داشته است. با این حال، طرح این مبحث با این عنوان ویژه در سدۀ اخیر از سوی مجامع حقوقی غرب رخ داده است و پژوهش‌های کمی در زبان فارسی و عربی حول این موضوع وجود دارد.
برخی پرسش‌های پیش روی پژوهشگران فقه، دربارۀ اصل حسن نیت بدین شرحند: ماهیت اصل حسن نیت چیست؟ آیا اوامری همچون «اوفوا بالعقود» یا نواهی مربوط به غش در معامله، غرر، تدلیس، فریب و خدعه می‌تواند مبنایی برای اثبات اصلی به نام «حسن نیت» باشد؟ آیا سیره عقلا، ارتکاز متشرعه یا مذاق شریعت با اصل حسن نیت سازگار است؟ لوازم پذیرش یا عدم پذیرش این اصل در مسائلی چون حفظ نظام چه خواهد بود؟ جدا از مرحلۀ ثبوتی، در جهان خارج چه ادله‌ای می‌توانند سوء نیت یا حسن نیت را اثبات کنند؟ در صورت وجود چنین اصلی در فقه، آیا می‌توان آن را مبنایی برای تأسیس قاعده‌ای حقوقی قرار داد؟ این قاعدۀ حقوقی از جمله قواعد ماهوی خواهد بود یا از قواعد شکلی؟
کتاب
- بررسی احسان در فقه امامیه و حسن نیت در حقوق ایران، علی‌اصغر خانیان، تهران، موسسه اندیشه کامیاب ایرانیان، ۱۴۰۱ش. فهرست کتاب
- بررسی نقش «قاعده احسان» و «اصل حسن نیت» در فقه و حقوق قراردادهای ایران، علی رفیعی‌مقدم، کرمان، دانشگاه شهید باهنر (کرمان)، ۱۴۰۰ش.
- اصل حسن نیت در قراردادهای: بررسی فقهی حقوقی، علی جعفری، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش. فهرست کتاب
- نقش حسن نیت در عقد و قرارداد در فقه و حقوق، زینب ملایی، تهران، لوح‌نگار، ۱۳۹۱ش.
مقاله
فارسی
- تاثیر حسن نیت در مسئولیت مدنی، محمد رئوف، مطالعات علوم سیاسی، دوره ششم، شماره ۲، حقوق و فقه تابستان ۱۳۹۹ش.
- ماهیت و مبنای قاعده حسن نیت و راه‌های اثبات آن، احمد دیلمی، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره ۱۷، آذر ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید.
- نقش محدودکننده حُسن نیت در مذاکرات، مرتضی حاجی‌پور، دوره ۴، شماره ۱۴، اردیبهشت ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- جایگاه حسن نیت در فقه امامیه، سید ابوالقاسم نقیبی، ابراهیم تقی زاده، عباس باقری، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۹، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید.
- بررسی و نقد بومی‌سازیِ اصل حقوقی حسن نیت، فصلنامه راهبرد فرهنگ دوره ۸، شماره ۳۲، اسفند ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- حسن نیت تکلیفی در فقه امامیه، مرتضی حاجی‌پور، دوفصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، دوره ۴، شماره ۷، اسفند ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید.
- جلوه‌های اصل حسن نیت در فقه امامیه، مرتضی حاجی‌پور، دوفصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۰ش. مقاله را اینجا ببینید.
عربی
- حسن النية في العقود :دراسة مقارنة لمفهوم حسن النية و تطبيقاته في الشريعة الإسلامية و القانون المدني، الهادي السعيد عرفه، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية (مصر)، شماره ۱، ۱۹۸۶ م / ۱۴۰۷ق.
- مبدأ حسن النية في المعاملات: دراسة مقارنة، خديجة عبدالله أحمد، مجلة الشريعة والقانون (مصر)، شماره ۳۸، ۲۰۲۱م.
- مدى التزام الأنظمة القانونية المقارنة بمدأ حسن النية في مرحلة التفاوض على العقد، محمود إبراهيم محمود فياض، مجلة الشريعة والقانون (امارات)، دوره ۲۷ف شماره ۵۴، ۲۰۱۳م / ۱۴۳۴ق.
پایان‌نامه
فارسی
- نظریه حسن نیت در حقوق ایران و قاعده احسان در فقه امامیه، محمد حاتمی‌کیا، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۳۹۵ش. پایان‌امه را اینجا ببینید.
- بررسی تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از استیلاء با حسن نیت در فقه مذاهب خمسه و حقوق ایران، مختار حسن‌نژاد، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی اصل حسن نیت در قراردادها از نگاه مذاهب خمسه، معصومه محمدی، کارشناسی ارشد، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۲ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- اصل حسن نیت در قراردادها در فقه امامیه و حقوق ایران، مرضیه نیک‌پور، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۳۹۲ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- بررسی مبانی فقهی اصل حسن نیت و کاربرد آن در حقوق مدنی ایران، عباس باقری، رساله دکتری، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۹۲ش. رساله را اینجا ببینید.
عربی
- دور القاضي في تطبيق مبدأ حسن النية في العقد، مبارک محمد ذيب آل فطيح، كلية الدراسات العليا، الجامعة الاردنية، اردن، ۲۰۱۰م.
- حسن النية في تكوين العقد، رومان منير زيدان حداد، کارشناسی ارشد، كلية الدراسات الفقهية والقانونية، جامعة آل البيت، اردن، ۲۰۰۰م.