ارز دیجیتال (منابع مطالعاتی)
ارز دیجیتال که با عناوین دیگری چون رمزارز، ارز رمزنگاری شده، پول مجازی، پول رمزنگاری شده و پول الکترونیک نیز شناخته می‌شود، شکل نوینی از پول در عرصه اقتصاد است. این نوع از پول ثمره توسعه فن‌آوری اطلاعات است و به دنبال خود منافع و همچنین جرایمی را پدید آورده است که نیاز به بررسی فقهی و حقوقی دارد. ارزهای دیجیتال در فقه فردی و حکومتی مورد بحث قرار گرفته و احکامی نیز درباره آن از سوی فقها صادر شده است.
مقاله حاضر، کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابعی که از منظر فقه معاصر به بررسی ارزهای دیجیتال پرداخته‌اند را جمع‌آوری کرده است.
کتاب‌ها
فارسی
- مقدمه‌ای بر پول رمزنگاری شده؛ مبانی فنی، مالی و فقهی، علیرضا نواب‌پور، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۹۹ش.
- جایگاه فقهی و حقوقی ارزهای دیجیتال، فهیمه ملک‌زاده، سینا واحدزاده، تهران، نشر خرسندی، ۱۳۹۹ش.
- جرایم و مجازات‌های بیتکوین و بلاکچین در حقوق ایران، حسین مظلومان، تهران، نشر مهر کلام، ۱۳۹۹ش.
- بررسی ابعاد حقوقی ارزهای دیجیتال، سید مهران ریاضی‌مند، تهران، نشر برتراندیشان، ۱۳۹۷ش.
عربی
- النقد الافتراضی، مجموعه نویسندگان، عربستان سعودی، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، ۱۴۴۳ق. لینک کتاب
- النقود الرقمیة؛ وأثر التعامل بها فی الفقه الإسلامی، أحمد عید عبد الحمید إبراهیم، مصر، دار الاصول للنشر و التوزیع، ۲۰۲۰م.
- حکم التعامل بالبیتکوین- هل هو مقامرة أم متاجرة، منصور بن عبد الرحمن بن محمد الغامدی، عربستان، ریاض، مرکز التمیز البحثی فی فقه القضایا المعاصرة، ۱۴۴۰ق. لینک کتاب
- الأحکام الفقهیّة المتعلقة بالعملات الإلکترونیة، عبد الله بن محمد بن عبد الوهاب العقیل، المدینة المنورة، الجامعة الإسلامیة، ۲۰۱۷م.لینک کتاب
مقاله‌ها
فارسی
- جستار فقهی حقوقی در مسئله قانونمندسازی ارزهای رمزنگاری شده، مهدی مددی، محسن قائمی خرق، قاسم شفیعی، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره ۱۰۵، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- موضوع‌شناسی رمزارزها و تحلیل فقهی آنها (مورد مطالعه بیت کوین)، مجید اسدیان لالیمی مجید حبیبیان نقیبی، ماهنامه معرفت، شماره ۲۸۱، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- واکاوی ارزهای دیجیتال از منظر فقه و حقوق، زهرا خورسندی کوچصفهانی، مرتضی چیتسازیان، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای فقه، شماره ۲، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- تحلیل ماهیت، استخراج و مبادله انواع رمزارزها و توکن‌ها از منظر فقه اسلامی و قوانین کشور، حسین میثمی و زینب بیابانی، تهران، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- مشروعیت رمزارزها از منظر فقه حکومتی و فردی، سیدعلی ربانی موسویان، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۶۰، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- تحلیل فقهی- حقوقی مبادله ارزهای قابل استخراج در اقتصاد اسلامی، حسین عیوضلو، محسن رضائی صدرآبادی، جواد نوری، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۷۷، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- مبانی فقهی حقوقی ارز دیجیتال با رویکرد سرمایه‌گذاری، نسترن ارزانیان، علیرضا مظلوم رهنی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره۴، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- بررسی تحلیلی معاملات بر پایه ارز دیجیتالی از منظر فقه امامیه و نقش زنجیره بلوکی در صنایع مختلف، نسترن ارزانیان، فاطمه اسدی، به‌آرا فرزین فر، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره ۷، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- بررسی تطبیقی قانونی سازی بیتکوین، امیرمحسن شعبانی، محمد محسنی دهکلانی، سعید ابراهیمی، پژوهشنامه حقوق تطبیقی، شماره ۵، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- تحلیل فقهی-اقتصادی استخراج ارزهای مجازی در نظام اقتصادی اسلام؛ (مطالعه موردی بیتکوین)، حسین عیوضلو، سید عباس موسویان، محسن رضایی صدرآبادی جواد نوری، نشریه معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۲۱، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- نگاهی به رمزارزها از پنجره فقه اسلامی، وهاب قیلچ، دوماه‌نامه تازه‌های اقتصاد، شماره ۱۵۷، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بررسی فقهی استخراج و مبادله ی رمز ارزها با تمرکز بر شبکه ی «بیتکوین»، محسن خردمند، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، شماره ۲۰، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بررسی وضعیت فقهی و حقوقی بیتکوین، محمد روشن، مصطفی مظفری، هانیه میرزایی، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره ۸۷، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- درک ماهیت پولهای رمزپایه و تعیین برخی از الزامات قانونگذاری آن در ایران از منظر اقتصاد اسلامی، عبدالمحمد کاشیان، زهرا بهرامی، فهیمه قلی‌پور گودرزی، زهرا شهروی، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، شماره ۲۶، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- درک ماهیت پولهای رمزپایه و تعیین برخی از الزامات قانونگذاری آن در ایران از منظر اقتصاد اسلامی، عبدالمحمد کاشیان و همکاران، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، شماره ۲۶، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- تحلیل ارزهای مجازی در پرتو فقه، حقوق و مطالعات تطبیقی، اصغر محمودی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۴۹، شماره ۳، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بیتکوین و ماهیت مالی−فقهی پول مجازی، رضا میرزاخانی، حسینعلی سعدی، دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، شماره ۳۰، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- تحلیل فقهی کارکردهای پولهای رمزنگاری شده (مورد مطالعه بیتکوین)، علیرضا نواب پور، احمد علی یوسفی، محمد طالبی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۷۲، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- بررسی جامع فقهی بیتکوین، ارزهای دیجیتال و بلاک چین، محمد ابوبکر، مترجم محمد آذرنیوار، درج شده در سایت ارزدیجیتال، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- بررسی فقهی پول مجازی، محمدمهدی سلیمانی پور، حامد سلطانی‌نژاد، مهدی پورمطهر، نشریه تحقیقات مالی اسلامی، شماره ۱۲، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- تحلیل وضعیت زنجیره‌های بلوکی و معاملات ارزهای دیجیتال از منظر حقوق ایران و فقه امامیه، سیدحسن حسینی مقدم، به‌آرا فرزین‌فر، دوفصلنامه تمدن حقوقی، شماره ۵، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
عربی
- البیتکوین وحکم التعامل بها فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، عبدالصمد محمد إبراهیم محمد، جامعة الازهر، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط، شماره ۳۳، ۲۰۲۱م.
- التنظیم القانونی والشرعی للعملة الافتراضیة: البتکوین نموذجا، باسم محمد فاضل مدبولی، مجلة الأمن والقانون، مجلد ۲۹، شماره ۲، ۲۰۲۱م.
- التکییف الفقهی والقانونی والحکم الشرعی للعملات الرقمیة وأثره على الإلتزامات التعاقدیة: دراسة مقارنة، عثمان محمد النظیف محمد، اردن، المجلة العربیة للعلوم الإنسانیة والاجتماعیة، شماره ۷، ۲۰۲۱م.
- البتکوین من منظور فقهی، صالح بن علی بن محمد السعود، عربستان، مجلة العلوم الشرعیة واللغة العربیة، مجلد ۵، شماره ۲، ۲۰۲۰م.
- العملات الافتراضیة: دراسة فقهیة تأصیلیة، سبتی بن مصیلیت سبتی العنزی، مجلة جامعة الملک عبدالعزیز، الآداب والعلوم الإنسانیة، مجلد ۲۸، شماره۱۲، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
- النقود الافتراضیة: تأصیلها الفقهی وحکم زکاتها، السعد، أحمد محمد، مجلة رماح للبحوث والدراسات، اردن، شماره ۴۸، ۲۰۲۰م.
- عملة البتکوین دراسة فقهیة تأصیلیة، عبد الله نجم الدین ، مجلة التراث، مجلد ۱۰، شماره ۱، ۲۰۲۰. لینک مقاله
- النقود الإلکترونیة أحکام فقهیة و آثار اقتصادیة دراسة مقارنة، إبراهیم محمد عبد السمیع محمد، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط دوریة علمیة محکمة، شماره ۳۱، ۲۰۱۹م. لینک مقاله
- حکم التعامل بالعملة الافتراضیة "البتکوین" والآثار المترتبة على ذلک: دراسة فقهیة، سارة بنت عبدالمحسن بن سعد ابن سعید، مجلة المدونة، مجمع الفقه الإسلامی بالهند، مج۶، ع۲۱-۲۲، ۲۰۱۹م.
- مخاطر العملة الافتراضیة "البتکوین" من منظور الاقتصاد الإسلامی، زکریا سلامة عیسى شطناوی، مجلة أبحاث الیرموک، سلسلة العلوم الإنسانیة والاجتماعیة، مجلد ۲۸، شماره ۱، ۲۰۱۹م.
- أحکام التعامل بالعملات الإلکترونیة "البیتکوین ومثیلاتها": دراسة مقارنة بین الفقه الإسلامى والقوانین الدولیة، عمار عبد حافظ عبد الکبیسی، مجلة الجامعة العراقیة، شماره ۴۴، ۲۰۱۹م.
- العملات المشفرة فی ضوء مقاصد الشریعة الإسلامیة: عملة Bitcoin أنموذجا، محمد مطلق محمد سعید عساف، جامعة قطر، مجلد ۳۶، شماره ۲، ۲۰۱۹م. لینک مقاله
- العملة الإلکترونیة فی المعاملات المالیة "البیتکوین": دراسة فقهیة قانونیة معاصرة، شیماء حامد محمد جاب الله، جامعة الازهر، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بدمنهور، مجلد ۴، شماره ۳، ۲۰۱۹م.
- أثر سد الذرائع فی التعامل بالعملات الإفتراضیة البیتکوین أنموذجا، عبداللطیف حاجی صادق العوضی، جامعة الکویت، العوضی، عبداللطیف حاجی صادق، مجلد ۳۴، شماره ۱۱۶، ۲۰۱۹م.
- التعامل بالعملات الافتراضیة وزکاتها، أسماء محمود محمدی، جامعة الأزهر، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بدمنهور، مجلد ۴، شماره ۲، ۲۰۱۹م. لینک مقاله
- العملات الإفتراضیة تکییفها الفقهی وحکم التعامل بها: البیتکوین نموذجا، مراد رایق رشید عودة، مجلة الجامعة الإسلامیة للعلوم الشرعیة بالمدینة المنورة، مجلد ۵۲، شماره ۱۸۹، ۲۰۱۹م.
- عملة البیتکوین وحکم التعامل بها فی الفقه الإسلامی والقانون الجزائری، بویشیش صالح، احمد امداح، الجزایر، مجلة الإحیاء، شماره ۲۲، ۲۰۱۹م. لینک مقاله
- المخالفات الشرعیة للعملات الرقمیة: البیتکوین أنموذجا: دراسة فقهیة تأصیلیة، أحمد نبیل محمد الحسینان، مجلة الجامعة الإسلامیة للعلوم الشرعیة بالمدینة المنورة، مجلد ۵۳، شماره ۱۹۰، ۲۰۱۹م.
- العملات الافتراضیة المشفرة: ماهیتها - خصائصها - تکییفاتها الفقهیة: بیتکوین Bitcoin أنموذجاً، أحمد سعد علی البرعی، مجلة دار الإفتاء المصریة، شماره ۳۹، ۲۰۱۹م.
- الأحکام الفقهیة المتعلقة بالعملات الإلکترونیة عملة بیتکوین نموذجا: دراسة فقهیة مقارنة، عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب العقیل، مجلة جامعة الطائف للعلوم الإنسانیة، مجلد ۴، شماره ۱۷، ۲۰۱۸م.
- العملات الرقمیة البیتکوین انموذجا ومدى توافقها مع ضوابط النقود فی الاسلام،باسم احمد عامر، بحرین، مجلة الجامعة الشارفة للعلوم الشرعیة و الدراسات الاسلامیة، ۲۰۱۸م. لینک مقاله
- العملة المشفرة (البتکوین) تکییفها الفقهی وحکمها الشرعی: دراسة فقهیة مقارنة، حسن عبدالله عبدالمقصود أبو زهو، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بکفر الشیخ، جامعة الأزهر، مجلد ۲، شماره ۲، ۲۰۱۸م. لینک مقاله
- البتکوین وحکمها الشرعی، منصور الغامدی، مجلة الدراسات المالیة والمصرفیة، الاکادیمیة العربیة للعلوم المالیة والمصرفیة - مرکز البحوث المالیة والمصرفیة، اردن، مجلد ۲۶، شماره ۱، ۲۰۱۸م.
- النقود الافتراضیة مفهومها وأنواعها وآثارها الاقتصادیة، عبدالله بن سلیمان بن عبدالعزیز الباحوث، مجلة العلمیة للاقتصاد و التجارة، کلیة الاقتصاد والعلوم الإداریة جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، مجلد ۴۷، شماره ۱، ۲۰۱۷م. لینک مقاله
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی فقهی حقوقی ارز دیجیتال، محمود حاج‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در مؤسسه آموزش عالی اشراق، دانشکده حقوق، ۱۳۹۹ش.
- تبیین اقتصادی ماهیت پولهای مجازی و تحلیل آن از منظر اقتصاد اسلامی، محسن رضائی صدرآبادی، رساله دکتری در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد، ۱۳۹۹ش.
- سیاست جنایی تقنینی ایران در زمینه ارزهای دیجیتال (با نگاهی به فقه امامیه)، مجید بیاتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، دانشکده پیشگیری از جرم و اصلاح و تربیت، ۱۳۹۹ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی فقهی حقوقی معاملات ارزهای مجازی با تأکید بر بیتکوین، سید محمد عبداللهی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه عدالت، گروه حقوق خصوصی، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- مطالعه تطبیقی رمزارزها از دیدگاه مذاهب اسلامی و قوانین پولی بانکی ایران، کوثر بابایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- ماهیت ارزهای دیجیتال و آثار مترتب بر آن در فقه امامیه، زهرا خورسندی کوچصفهانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- ابعاد حقوقی پول مجازی، مسعود شمس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی ماهیت فقهی و حقوقی بیتکوین، انسیه جدیدیان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، دانشکده حقوق و الهیات، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- تحلیل فقهی کارکردهای پول رمزنگاری شده (مطالعه موردی بیت کوین)، علیرضا نواب‌پور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- امکان‌سنجی مالی-فقهی استفاده از بیتکوین در بازار ایران، سعید میرزاجان‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه علم و فرهنگ تهران، دانشکده فنی و مهندسی، ۱۳۹۷ش.
- ابعاد حقوقی بیتکوین، سمیرا صفویان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شیراز، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی از سامانه گنج
عربی
- النقود الافتراضیة فی الفقه الإسلامی، محمد ریاض عبدالکریم أبو کرش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در الجامعة الإسلامیة (غزة)، کلیة الشریعة والقانون، ۲۰۱۹م. لینک پایان‌نامه
- العملات الإفتراضیة المشفرة: دراسة اقتصادیة، شرعیة، محاسبیة، أحمد هشام قاسم النجار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در اردن، جامعة آل البیت، کلیة المعهد العالی للدراسات الاسلامیة، ۲۰۱۹م.
- أحکام التعامل بالنقود الإلکترونیة و أثره على المعاملات المعاصرة، شیماء جودت مجدی عیادة منصور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در الجامعة الإسلامیة، غزة، کلیه الشریعة و القانون، ۲۰۱۵م. لینک پایان‌نامه
- النقود الإلکترونیة دراسة فقهیة، یوسف بن عبد العزیز بن صالح التویجری، رساله دکتری در جامعة الامام محمد بن سعود، عربستان سعودی، کلیة الشریعة بالریاض، ۱۴۳۰ق. لینک رساله
- النقود الإلکترونیة حکمها الشرعی وآثارها الاقتصادیة، سارة متلع القحطانی، رساله دکتری در جامعة الکویت، کلیه الدراسات العلیا، ۲۰۰۸م. لینک رساله
سایر منابع
- بررسی کاربرد رمزپول‌ها از دیدگاه اقتصادی-بانکی- فقهی، نشست علمی با حضور غلامرضا مصباحی مقدم، حسین میثمی و مهدی نوری، در پژوهشکده پولی و بانکی، شهریور ۱۴۰۰ش. لینک دسترسی
- بیتکوین از نظر قواعد فقه اسلام، زینب عباس‌پور، محبوبه حسنی، حسینعلی قاسم‌پور، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- بلاکچین و ارزهای رمزپایه، فرصت‌ها و چالش‌های دینی، علیرضا صدوق، کارگاه آموزشی دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- حکم خرید، فروش و استخراج پول رمزپایه دیجیتال، مرتضی ترابی، نشست علمی، در مؤسسه دارالثقلین امام عصر(عج)، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- بررسی ارزهای رمزنگاری شده از نگاه قواعد فقه امامیه، مجید بیاتی و حسن تقویان‌پور، نخستین کنفرانس ملی حقوق، فقه و فرهنگ، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- ماهیت بیتکوین و بررسی ابعاد فقهی و اجتماعی، گفتگوی سایت رسا با مرتضی ترابی، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- تحلیل جایگاه بیتکوین در نظام بانکداری اسلامی، محمدرضا نان‌آور، مهدی فدایی، سمیه نان‌آور، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش های نوین در مدیریت،اقتصاد،حسابداری و بانکداری، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- دیدگاه مراجع تقلید درباره رمز ارزها / حکم رمز ارزها از نگاه فقه فردی و حکومتی، یادداشت در سایت وسائل، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- بررسی بیتکوین و ارزهای دیجیتالی از نظر فقهی، آرش پارساپور، یادداشت در سایت دیجیاتو، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- پول مجازی از منظر فقه حکومتی، احمدعلی یوسفی، نشست علمی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- پول مجازی از دیدگاه فقه حکومتی، مهدی خوش‌اخلاق، یادداشت در پایگاه فقه حکومتی وسائل، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- بررسی فقهی «پول مجازی»، گفتگوی سایت الف با محمدمهدی چگینی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- بیتکوین، مصداق اکل مال به باطل، معامله غرری و پول‌شوئی است، محمدجواد فاضل لنکرانی، نشست علمی در مؤسسه فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- النقود الالکترونیة وأحکامها الفقهیة (البتکوین) نموذجا دراسة فقهیة اقتصادیة مقارنة، یاسر عبدالحمید جاداالله، درس‌نامه در کلیة الشریعة والقانون بالدقھلیة– جامعة الأزھر، ۱۴۳۹ق. لینک دسترسی
- تب بیتکوین در ایران و تحلیل آن از دیدگاه مالی، حقوقی و فقه اسلامی، محمود صمدی لرگانی، امید شهیر، همایش ملی پژوهش های حسابداری و مدیریت با رویکرد کسب و کارهای نوین، ۱۳۹۶ش. لینک دسترسی