اتانازی (منابع مطالعاتی)
اُتانازی (به انگلیسی: Euthanasia) به‌معنای پایان دادن به زندگی فرد به درخواست یا بدون درخواست خودش و به دست دیگری، و با نیت رهایی از درد و رنج طاقت‌فرسا یا بیماری لاعلاج است. اهمیت این موضوع در فقه معاصر از این جهت است که می‌تواند مصداق خودکشی یا قتل باشد، در نتیجه سؤالاتی را پدید آورده است؛ از جمله آنکه آیا درد و رنج فراوان می‌تواند مجوزی برای خودکشی یا قتل باشد؟ آیا پزشک می‌تواند با اجازه یا بدون اجازه بیمار، اسباب تسریع در مرگ بیمار را فراهم سازد یا از انجام اقدامات درمانی در این باره خودداری کند؟
دامنه آن علاوه بر بیماران درمان‌ناپذیر، به جنین معلول و ناقص‌الخلقه نیز تسری یافته است. به نظر فقیهان معاصر، اتانازی فعال حرام است و با انجام آن حق قصاص یا دیه برای وارث متوفی ثابت می‌شود. اتانازی منفعل به‌معنای ترک درمان بیمار لاعلاج نیز حرام است، اما درباره لزوم قصاص یا پرداخت دیه، میان فقیهان اختلاف‌نظر است.
به‌گفته فقیهان، رضایت بیمار به فعل اتانازی حرمت آن را رفع نمی‌کند، اما درباره اینکه اگر بیمار اجازه اتانازی بدهد، قصاص یا دیه به‌دنبال دارد یا نه، اختلاف‌نظر وجود دارد.
کتاب‌ها
فارسی
- بررسی ابعاد مختلف اتانازی در فقه اسلامی با رویکردی به حقوق موضوعه، حامد فیض‌الهی و خدیجه مرادی، مؤسسه آموزشی تألیفی ارشدان، ۱۳۹۹ش، لینک صفحات ابتدایی.
- نگرش فقهی-حقوقی به اتانازی، معصومه یارشریفی، پژوهندگان راه دانش، ۱۳۹۹ش، لینک صفحات ابتدایی.
- بررسی اتانازی (مرگ شیرین) در فقه و حقوق کیفری، فاطمه اژدری و سولماز نظری، رزا، ۱۳۹۸ش، لینک صفحات ابتدایی.
- بازاندیشی قتل ترحم‌آمیز (اتانازی) در فقه اسلامی و حقوق موضوعه، کاظم خسروی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۹۷ش، لینک صفحات ابتدایی.
- اتانازی در حقوق موضوعه و فقه، وحید صیادی و فاطمه اژدری، کمک‌آزمون، ۱۳۹۷ش، لینک صفحات ابتدایی.
- دربارهٔ اتانازی: قتل از روی ترحم، رضا عیسی‌نسب و علیرضا معصومی، نوروزی، ۱۳۹۶ش، لینک صفحات ابتدایی.
- قتل از روی ترحم (اتانازی) در فقه، سید محسن مرتضوی، مؤسسه امام خمینی، ۱۳۹۶ش، لینک صفحات ابتدایی.
- اتانازی از دیدگاه فقهی و حقوقی، نرگس‌سادات ایوب‌نژاد، مداد مشکی، ۱۳۹۵ش.
- دانشنامه فقه پزشکی (۳ج)، محمدعلی قاسمی، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۵ش، لینک صفحات ابتدایی.
- بررسی حرمت اتانازی و مرگ از روی ترحم در فقه و حقوق ایران، زهرا میرشهرکی، دارخوین، ۱۳۹۵ش، لینک صفحات ابتدایی.
- اتانازی از منظر فقه و حقوق، صالحه یزدانی‌فر، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش، لینک صفحات ابتدایی.
- مسائل فقهی و حقوقی قتل از روی ترحم (اتانازی)، اسماعیل آقابابایی بنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش، لینک صفحات ابتدایی.
- مسائل اخلاقی و حقوقی در قتل ترحم‌آمیز (اتانازی): مرگی آسان برای بیماران لاعلاج و کودکان ناقص‌الخلقه، شهریار اسلامی‌تبار و محمدرضا الهی‌منش، مجد، ۱۳۸۶ش.
- اوتانازی: مرگ آسان و راحت؟، خدابخش کرمی، تهران، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۱ش.
- احکام پزشکی (فصل ۱۴: ازدواج و تغییر جنسیت)، حسینعلی منتظری، سایه، ۱۳۸۵ش.
- احکام پزشکان و بیماران، محمد فاضل لنکرانی، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۴۲۷ق/۱۳۸۵ش، لینک.
عربی
- القتل الرحيم بين الاباحة والتجريم، جمال‌الدين عنان، لبنان، منشورات الحلبي الحقوقية، ۲۰۲۰م، لینک.
- القتل الرحيم بين الفقه والقانون، إسماعيل آقابابائي بني، مركز الحضارة لتنمية الفكر الإسلامي (لبنان)، ۲۰۱۷م، لینک.
- القتل الرحيم فى الفقه الإسلامى والقانون الوضعى: دراسة تأصيلية مقارنة، عمر بن عبدالله المشارى السعدون، عربستان سعودی، دار ابن الجوزی، ۲۰۱۶م، لینک.
- القتل بدافع الشفقة فی الفقه الاسلامی والقانون الوضعی: درسة مقارنه، عبدالحلیم محمد منصور علی، اسکندریه مصر، المکتب الجامعی الحدیث، ۲۰۱۳م.
مقاله‌ها
فارسی
- واکاوی ماده ۳۶۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ (اتانازی) از منظر فقه اسلامی، کاظم خسروی و رضا دانشور ثانی و عبدالرضا اصغری، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، شماره ۱۵، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش، لینک.
- بررسی اتانازی در فقه، حقوق و اخلاق، مهدیه رمشی و لیلا مهرابی راد و معصومه تاج‌الدینی، فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی، دوره ۳، شماره ۲۲، بهار ۱۳۹۶ش، لینک: نیازمند ثبت‌نام.
- بررسی اتانازی از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران و کشورهای اروپایی، محمدحسین فرقانی اله‌آبادی و محمدعلی حاجی ده‌آبادی، دومین کنفرانس ملی علوم انسانی اسلامی، ۱۵ مهر ۱۳۹۶ش، لینک.
- بررسی اتانازی در فقه و حقوق، نرگس‌سادات ایوب‌نژاد و مولود گرمرودی ثابت و حسین احمری، مطالعات علوم سیاسی، فصلنامه حقوق و فقه، دوره ۲، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۵ش، لینک.
- چالش‌های اخلاقی، مذهبی، شرعی و حقوقی اتانازی، سهیلا کوشا، فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، سال دوم، پاییز ۱۳۹۵ش، لینک.
- اتانازی و تفاوت فقهی، اخلاقی دو نوع فعال و انفعالی آن، ماریه سیدقریشی و محمدمهدی سلطانی، فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی، تابستان ۱۳۹۵ش، لینک.
- اتانازی در فقه و حقوق اسلامی با محوریت آرای امام خمینی (س)، سید محمد موسوی بجنوردی و مریم رضوی‌نیا، فصلنامه پژوهشنامه متین، تابستان ۱۳۹۳ش، شماره ۶۳، لینک.
- بررسی حکم فقهی- حقوقی اتانازی، ثریا رستمی و سودابه رستمی، فصلنامه سفیر نور، پاییز ۱۳۹۱ش، شماره ۲۳، لینک: نیازمند عضویت.
- بررسی فقهی و حقوقی اتانازی (مرگ از روی ترحم)، محمدجعفر هرندی و فاطمه جبارزاده، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، بهار ۱۳۹۱ش، شماره ۲۷، لینک.
- اتانازی فعال غیرداوطلبانه از منظر فقه اسلامی و قوانین موضوعه ایران، صالحه یزدانی‌فر و مهدی خدایی، دوفصلنامه پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش، شماره ۷، لینک.
- حق مرگ: کانون چالش اتانازی با فلسفه اخلاق و حقوق بشر، عادل ساریخانی و مهدی خاقانی اصفهانی، مجله اخلاق و تاریخ پزشکی، دوره چهارم، اسفند ۱۳۸۹ش، لینک.
- خودکشی ناتوانان بزه‌دیده: دوران بین حق انتخاب مرگ یا اجبار به تداوم حیات، امیر سماواتی پیروز، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره ۱۳، ویژه‌نامه شماره ۳، پاییز ۱۳۸۹ش، لینک چکیده.
- مفهوم اتانازی و بررسی آن از دیدگاه فقه، حقوق و اخلاق، بهروز جوانمرد، مجله حقوق پزشکی، بهار ۱۳۸۸ش، شماره ۸، لینک.
- مرگ مغزی (اتانازی غیرفعال غیرداوطلبانه) و آثار فقهی و حقوقی آن، عادل ساریخانی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۳، زمستان ۱۳۸۶ش، لینک: نیازمند ثبت‌نام.
عربی
- القتل الرحیم و موقف الشریعة الإسلامیة منه: دراسة فقهیة مقارنه، حفیظة بدر عبدالحمید، حولیة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بالزقازیق - جامعة الأزهر، ۲۰۲۰م، لینک.
- رعایة المسن و أثرها فیما یسمی بالموت الرحیم، عبدالرحمن محمد سلیم، مجلة الدراسات الإسلامیة والبحوث الآکادیمیه، فوریه ۲۰۱۸م، لینک.
- حکم قتل الرحمة فی الشریعة الإسلامیه، لمیاء محمد عبدالفتاح، مجلة کلیة الشریعة والقانون بطنطا، ژانویه ۲۰۱۶م، لینک.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- نقد و بررسی فقهی ماده ی ۳۶۵ قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲(اتانازی)، مهسا آقایی سیاه اسطلخی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی اتانازی در مذهب شیعه و سنی، حشمت الله عبدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان لرستان، مرکز پیام نور خرم‌آباد، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اتانازی یا مرگ خودخواسته در فقه و حقوق موضوعه، طاهره احمدی، مؤسسه آموزش عالی آفاق، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حق بر حیات در اسناد حقوق بشری و حقوق اسلام: چالش‌های مفهومی، سید معین عظیمی مؤید، دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تبیین فقهی و حقوقی اتانازی با رویکرد اخلاق پزشکی، فاطمه فرقانی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شاهد، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی ابعاد مختلف اتانازی در فقه اسلامی با رویکردی به حقوق موضوعه، حامد فیض‌الهی، دانشگاه رازی، ۱۳۹۵ش اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مرگ از روی ترحم در فقه و حقوق ایران، سید امیر موسوی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مرگ ترحمی از دیدگاه اسلام، محمدعلی افضلی، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- قتل از روی ترحم (اتانازی) در حقوق کیفری ایران، شیوا محمدنژاد قادیکلائی، کاشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مرگ آسان (اتانازی) در فقه و حقوق با محوریت آراء امام خمینی، مریم رضوی‌نیا، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اتانازی در فقه و حقوق کیفری ایران، رضا رضایی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مرگ آسان در ادیان الهی و مذاهب اسلامی، زهرا پرویزی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، شهریور ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مرگ ترحمی (اتانازی)، مرضیه روحانی، دانشگاه الزهرا (س)، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی اتانازی از منظر شیعه و اهل‌سنت، محدثه خوشحال ملاسرایی، مرکز تخصصی ریحانة النبی، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- القتل الرحیم بین الشریعة والقانون، لحول حسین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه عبدالحمید بن بادیس - الجزایر، ۲۰۱۹م، لینک.
- القتل الرحیم: دراسة مقارنة بین الشریعة الاسلامیة والقانون الوضعی، موفق طیب شریف بن حمی سعیده، جامعة ادرار - الجزائر، ۱۴۳۳-۱۴۳۴ق/۲۰۱۲-۲۰۱۳م، لینک.
- القتل الرحيم بين الفقه الامامي و حقوق الانسان، عماد محمد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۹۱ش، لینک.
- القتل لمقاصد المکلفین في الفقه الإسلامی، یاسر محمد الزین، الجامعة الإسلامیة - غزه، ۱۴۳۳ق/۲۰۱۲م، لینک.
- القتل الرحیم: دراسة تأصیلیة مقارنة، عمر بن عبدالله بن مشاری السعدون، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه عربی علوم امنیتی نایف، عربستان سعودی، ۲۰۰۹م/۱۴۳۰ق، لینک.