هوش مصنوعی (منابع مطالعاتی)
هوش مصنوعی (Artificial intelligence) و به اختصار AI، نوعی تکنولوژی است که شبیه ذهن انسان می‌تواند فعالیت‌های شناختی وابسته به ذهن مانند یادگیری، تحلیل و حل مسئله را انجام دهد. این موضوع از مسائل نوپدید فقه معاصر است و از دو جهت در فقه قابل بررسی است. جهت اول این است که آیا هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان ابزاری در ایجاد شبکه مسائل فقهی، استنباط احکام فقهی و انجام قضاوت مورد استفاده قرار گیرد؟ جهت دیگر احکام مرتبط با ایجاد، توسعه و استفاده از هوش مصنوعی است که باید بررسی شود از دیدگاه فقهی چه حکمی دارند. برای مثال استفاده از هوش مصنوعی، در صورتی که سبب سلب امنیت یا نشر اطلاعات شهروندان شود، چه حکمی دارد؟ در پروژه‌های گرافیکی یا نوشتاری آیا استفاده از هوش مصنوعی جایز است یا نوعی تقلب محسوب می‌شود؟
در این صفحه منابع پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی از دیدگاه فقهی جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- جستاری فقهی در مالکیت هوش مصنوعی، حسینعلی بینا و کمال قانع، قم، نشر میراث ماندگار، ۱۴۰۲ش.صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- هوش مصنوعی در اسلام، نرگس رشیدی، قم، انتشارات حقوق بشر اسلامی، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- نظام موضوعات، مسائل و کاربردهای فقهی تکنولوژی هوش مصنوعی، روح‌الله شمسی کوشکی، تهران، پژوهشگاه فضای مجازی، دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی، ۱۳۹۸ش.
عربی
- أحكام تطبيقات الذكاء الاصطناعي في القضاء، أروى بنت عبدالرحمن الجلعود، ریاض، جمعیة قضاء المکتبة القضائیة السعودیة، ۱۴۴۴ق. کتاب را از اینجا بخوانید
مقاله‌ها
فارسی
- امکان‌سنجی بهره‌گیری از دادرسی هوش مصنوعی؛ مطالعه فقهی و حقوق ایران، ماشاالله کریمی و عبدالصمد علی‌آبادی، دوفصلنامه مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب، شماره ۱، بهار ۱۴۰۳ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- تأملی بر امکان سنجی و انحای کاربست هوش مصنوعی در دانش فقه و حقوق اسلامی، مرتضی کشاورزی ولدانی و علی محمدیان، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- امکان‌سنجی به کارگیری هوش مصنوعی در ارزیابی ادله داوری از منظر فقه و حقوق، محمدامین اسمعیل‌پور و فاطمه قناد و شهاب جعفری ندوشن، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۵۸، بهار ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- امکان سنجی و نحوه استفاده از هوش مصنوعی در امر اجتهاد فقیه، محمدجواد سلمانپور و مریم طالبی علی، شماره ۳۴، فصلنامه مطالعات حقوق، تابستان ۱۴۰۲ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- هوش مصنوعی و صدور احکام کیفری؛ تصمیم سازی یا تصمیم‌گیری؟، محمد صادق شیخوند و روح الدین کرد علیوند و بهروز مینایی و محمد آشوری و محمدعلی مهدی ثابت، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره ۲۷، شماره ۴، ۱۴۰۲ش.مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حکم آموزش کسب و کار با عامل هوش مصنوعی، مهدی محمدیان امیری و علی‌اکبر ایزدی فرد، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۷۲، شهریور ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی سلب امنیت شهروندی در هوش مصنوعی، سید مجتبی حکیم و سید حسین ابراهیمیان، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۷۲، شهریور ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مشروعیت به کارگیری هوش مصنوعی در قضاوت، فرشید رجبی و علی‌اکبر ایزدی فرد و محمدمهدی زارعی و علی اکبر جهانی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره ۲، تابستان ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- حکم تکلیفی بکارگیری هوش مصنوعی به عنوان قاضی از منظر فقه امامیه،سیده فاطمه طباطبائی و الهه بینش به‌نیا، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۷۵، زمستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- چالش‌های کاربرد هوش مصنوعی به‌عنوان قاضی در دادرسی‌های حقوقی، ابراهیم رهبری و علی شعبانپور، فصلنامه تحقیقات حقوقی، بهمن ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- آیا می توان از هوش مصنوعی در استنباط احکام فقهی استفاده کرد؟، بهروز مینایی، فصلنامه حوزه، شماره ۱۸۷-۱۸۸، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- هوش مصنوعی کاربرد و قابلیت های آن در علوم دینی و حوزه های علمیه، روح‌الله شمسی کوشکی، فصلنامه حوزه، شماره ۱۸۷-۱۸۸، ۱۴۰۰ش.مقاله را از اینجا ببینید
- هوش مصنوعی کاربرد و قابلیت های آن در علوم دینی و حوزه های علمیه، عبدالحجت حق‌جو، فصلنامه حوزه، شماره ۱۸۷-۱۸۸، ۱۴۰۰ش.مقاله را از اینجا ببینید
- هوش مصنوعی چه تحولی در فقه و اصول ایجاد می‌کند؟، محمد صاعدرازی، مجموعه مقالات همایش ملی هوش مصنوعی و علوم اسلامی، ۱۴۰۰ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی هوش مصنوعی و تجارت الکترونیک از منظر فقه وحقوق و تجارت جهانی، امین حاج‌علیزاده و فریبا نصیری، شماره ۹، زمستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی ایجاد اسناد بازرگانی با هوش مصنوعی، مسعود قربانی کندسری و مهدی محمدیان امیری و علی رضوانی، نشریه مدیریت تبلیغات و فروش، شماره ۶، تیر ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأثیرات غیرمستقیم هوش مصنوعی بر برخی از احکام فقهی، علیرضا قربانی، همایش ملی هوش مصنوعی و علوم اسلامی مجموعه مقالات همایش ملی هوش مصنوعی و علوم اسلامی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- بازپژوهی مفهوم مسئولیت کیفری هوش مصنوعی (مطالعه موردی خودروهای خود ران) در حقوق اسلام، ایران، آمریکا و آلمان، سعید عطازاده و جلال انصاری، فصلنامه پژوهش تطبیقی اسلام و غرب، شماره ۲۲، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ضرورت ایجاد آنتولوژی فقه برای مدیریت اطلاعات فقهی در فضای دیجیتال، حسین حسن‌زاده، فصلنامه فقه، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی موانع و مشکلات ایجاد سیستم خبره فقه، احمد مینایی، فصلنامه ره آورد نور، شماره ۱۱، تابستان ۱۳۸۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- تطبيقات الذكاء الاصطناعي والروبوت: من منظور الفقه الإسلامي، أحمد سعد علي البرعي، مصر، مجلة دار الإفتاء المصرية، شماره ۴۸، ۲۰۲۲م.مقاله را از اینجا ببینید
- الذکاء الاصطناعي وأثره في الضمان في الفقه الإسلامي دراسة فقهية مقارنة، عبدالرحیم محمد، مجلة الدراسات القانونیة (جامعة اسیوط)، مجلد ۵۵، شماره ۱، ۲۰۲۲م. مقاله را از اینجا ببینید
- الوقف على تطبيقات الذكاء الاصطناعي: مشروعيته، ضوابطه، أولوياته المقاصدية، سعيد بن أحمد صالح فرج، مجلّة الوقف، شماره ۱، ۲۰۲۲م.مقاله را از اینجا ببینید
- استخدامات الذّكـاء الاصطـناعي(AI) استخدام تقنية التزيِيف العميق Deepfake)) في قذف الغير نموذجًا دراسة فقهية مقارنة معاصرة، أحمد مصطفى معوض محمد محرم، مجلة البحوث الفقهية والقانونية (مصر)، شماره ۳۹، ۲۰۲۲م. مقاله را از اینجا ببینید
- التطبيقات المالية للذكاء الصناعي مسائلُ شرعية وأبعادٌ مقاصدية، عبد العظيم أبوزيد، مجلة اسرا الدولیه للمالیة الاسلامیة، مجلد ۱۳، شماره ۲، ۲۰۲۲م. مقاله را از اینجا ببینید
انگلیسی
- Artificial Intelligence "AI", no Definition?، Abdelgadir Warsama Ghalib ،سوریه، مجلة الإقتصاد الإسلامي العالمي، شماره ۸۵، ۲۰۱۹م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- کاربرد فقهی وحقوقی هوش مصنوعی در دستگاه قضا، مظفر مرادی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، ۱۴۰۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ماهیت و آثار فقهی حقوقی قراردادهای مبتنی بر هوش مصنوعی با تطبیق بر قوانین داخلی، امیرحسین پوریوسفی زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، ۱۴۰۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- آثار و چالش‌های توسعه هوش مصنوعی از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی، سیدعلی میرکتولی، کارشناسی ارشد، دانشکده اصول الدین مرکز قم، دانشکده اصول الدین، ۱۴۰۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اعتبارسنجی استفاده از هوش مصنوعی به عنوان قاضی در فقه و حقوق ایران، علی حسن فخرآبادی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اعتبارسنجی استفاده از هوش مصنوعی به عنوان قاضی در فقه و حقوق ایران، علی حسن فخرآبادی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مسئولیت مدنی در قبال خسارات ناشی از هوش مصنوعی (مطالعه تطبیقی بین حقوق عراق و شریعت اسلامی)، یمامه علی حسین، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، موسسه آموزش عالی علوم و معارف، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حکم تکلیفی بکارگیری هوش مصنوعی به عنوان قاضی از منظر فقه امامیه، الهه بینش به نیا، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- کاربرد هوش مصنوعی در دادرسی قضایی، فرشته افراسیابی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی مسئولیت مدنی در فناوری رباتیک، حمزه نظرپور، دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- امکان‌سنجی مسئولیت کیفری ناشی از سیستم های هوش مصنوعی در فقه و حقوق، حانیه آقاشاهی، کارشناسی ارشد، گروه فقه و اصول، دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی مسئولیت مدنی در فناوری رباتیک، حمزه نظرپور، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، دکتری تخصصی، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سایر منابع
- آیا فتواهای فقهی هوش مصنوعی اعتبار دارند؟ مصاحبه با محمد قائینی نجفی، سایت خبر آنلاین، ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ش. از اینجا ببینید
- سه کاربرد کلیدی تکنولوژی هوش مصنوعی در مراحل مختلف فرآیند اجتهاد، محمدجواد مهری، سخنرانی در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های علمی ستاد هوش مصنوعی، مندرج در سایت اجتهاد، تاریخ درج ۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۳ش. از اینجا ببینید
- أثر الذكاء الاصطناعي في صياغة الفتوى، موسى الزعاترة، یادداشت در سایت دارالافتاء العام، ۲۰۲۳م. از اینجا ببینید
- مجموعه دروس فقه هوش مصنوعی، حسین مفیدی یزدی، مندرج در سایت دفتر فقه معاصر. از اینجا ببینید
- هوش مصنوعی در عرصه اجتهاد به‌تنهایی نمی‌تواند خودکفا باشد، احمد مبلغی، گزارش شبکه اجتهاد از سومین نشست از سلسله نشست‌های علمی پژوهشی دین و فضای مجازی که با موضوع «کارکرد هوش مصنوعی در فرایند اجتهاد» در دفتر مطالعات اسلامی، ۲۷ آذر ۱۴۰۰ش. از اینجا ببینید
- فقه هوش مصنوعی، باید ها و نبایدها، سید امیر سخاوتیان، سخنرانی در سلسله نشست های عصرانه فناوری های هوشمند، مندرج در سایت آپارات، تاریخ درج ۲۲ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۳ش. لینک سخنرانی
- استنباط‌های فقهی توسط هوش مصنوعی دور از انتظار نیست، محمدعلی خادمی کوشا، گزارش شبکه اجتهاد از دهمین نشست از سلسله نشست‌های همایش «علوم انسانی اسلامی، پژوهش و فناوری»، ۲۵ آذر ۱۳۹۹ش. از اینجا ببینید