مهریه نامتعارف (منابع مطالعاتی)
مهریه نامتعارف یا مهریه سنگین مهریه‌ای است که بیش از حد معمول جامعه باشد و عرف آن را بسیار زیاد بداند. در تعریف مهریه سنگین گفته شده آن نوع مهریه‌ای که زوج توان پرداخت آن را ندارد یا در طول زمان بسیار طولانی چنین امکانی برای او وجود دارد. مهریه سنگین از مصادیق مهرالمسمی است که با تراضی زوجین مشخص می‌شود لکن با غرض شارع و عقل از ازدواج سازگاری ندارد. مهریه نامتعارف با مسائلی چون رشد طلاق و ناتوانی زوج‌ها در پرداخت مهریه‌های سنگین و در نتیجه به وجود آمدن ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی ازجمله به زندان انداختن زوج به‌دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه، در فقه معاصر به طور جدی طرح شده است.
سؤالاتی که در این مورد قابل طرح است عبارتند از: آیا تعیین مهریه سنگین که زوج امکان پرداخت آن را ندارد، از نظر شرعی جایز است یا نه؟ آیا زوج ملزم به پرداخت اینگونه مهریه‌ها است؟ در صورت عدم توان در پرداخت آیا تبدیل به مهر المثل می‌شود؟ آیا حاکم می‌تواند در تعیین مقدار مهریه دخالت کند؟ در صورت عدم توان زوج در پرداخت مهریه آیا امکان به زندان انداختن زوج وجود دارد؟ در صورت عدم پرداخت مهریه سنگین آیا زوجه امکان استفاده از حق حبس خود را دارد و می‌تواند از انجام وظایف خود در قبال شوهر سرباز زند؟
در مورد صحت تعیین مهریه‌های نامتعارف دو رویکرد وجود دارد؛ برخی چون محمدحسن نجفی از قدما و امام خمینی از معاصرین در تعیین مقدار مهریه محدودیتی قائل نیستند و مهر السنه را صرفا استحباب در مهریه می‌دانند. این فقیهان برای استناد فتوای خود به شریعت، به اجماع علما در بدون مرز بودن مقدار مهریه از ناحیه زیادت یا روایات و اطلاق آیات تعیین مهریه و یا معامله دانستن ازدواج به ضمیمه کفایت تراضی در صحت معامله تمسک جسته‌اند.
در مقابل، برخی دیگر چون سید مرتضی قائل‌اند که مهرالمسمی بیش از پانصد درهم الزامی در پرداخت ندارد. همچنین ناصر مکارم شیرازی مهریه‌هایی که به علت سنگینی معلوم است زوج قصد جدی در پرداخت ندارد را باطل و مقدار را معادل مهرالمثل می‌داند. از دلائل ارائه شده می‌توان به سفهی بودن این نوع مهریه، تمسک به اصاله الفساد در معاملات و قاعده لاضرر اشاره کرد.
در این صفحه منابعی که به مسئله مهریه سنگین پرداخته‌اند، جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- تحدید مهریه از منظر فقه و حقوق، مرضیه اکبرزاده، قم، مرکز نشر هاجر، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقی مهریه‌های سنگین در حقوق موضوعه، رحمان غلباش اینالو، تهران، عصر اندیشه، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب در سامانه خانه کتاب
- مهریه کلان در فقه و حقوق ایران، سمیرا فراهانی، تهران، انتشارات تفکر آینده ساز، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- غلاء المهور والإحتساب عليه، أحمد ربيع جابر، مدینه، مکتبة العلوم الحکم، ۱۴۱۶ق.متن کتاب را از اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی صحت مهریه نامتعارف و چالشِ به ارث رسیدن حق مطالبه آن، محمدرضا حمیدی و زهره حاجیان فروشانی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، شماره ۸۱، ۱۴۰۲. مقاله را از اینجا ببینید
- چالش‌های حقوقی مهریه سکه؛ طرح راهکارهای قانونی، محمد شکری، فصلنامه تعالی حقوقی، دوره ۹، شماره ۱، ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی مهریه های غیرمتعارف در فقه امامیّه و حقوق ایران، فاطمه محمدی و محمدمهدی کریمی‌نیا، فصلنامه فقه و حقوق معاصر، شماره ۲۲، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بازپژوهی مستندات فقهی حق حبس در نکاح مبتنی بر مهریه نامتعارف با تکیه بر فقه امامیه، حسن غروی و محدثه مهرابی زاده، دوفصلنامه مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، شماره ۹، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- واکاوی فقهی- حقوقی مهریه‌های غیر المقدور التسلیم و امکان کاهش مهریه و ماهیت آن، محبوبه بارانی، فصلنامه مطالعات حقوق، شماره ۳۱، زمستان ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مهریه‌های سنگین و نقش حاکمیت، زهرا عزیزاللهی و غلامحسن حیدری، دوفصلنامه گفتمان فقه حکومتی، شماره ۶، سال ۴، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی ابعاد حقوقی تعیین مهریه‌های نامتعارف توافقی در عقد نکاح دائم، اماره کریم، کنفرانس بین‌المللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی انتقادی مبانی فقهی صحت مهریه نامتعارف در فقه امامیه، حسن غروی و محدثه مهرابی زاده و محسن فتاحی، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۲، سال ۱۲، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی جایگاه مهریه‌های سنگین از منظر آیات و روایات، آرزو ملکشاه، فصلنامه سفینه، شماره ۶۴، سال ۱۶، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بطلان مهریه سنگین از رویکرد حقوق خصوصی و حقوق عمومی، حمید قاسمی و محمودرضا زحمتکش، مجله دادرسی، شماره ۱۲۳، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- سقف مهریه در فقه امامیه، مصطفی غفوریان نژاد و عباسعلی سلطانی و حسین صابری، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۰۶، سال ۴۸، پاییز ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی ادله فقهی بطلان مهریه‌های سنگین، محمد سربازجمشید، دوفصلنامه پژوهشنامه فقه اجتماعی، شماره ۸، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- حدود اعتبار مهریه‌های سنگین و نامتعارف از منظر فقه امامیه و حقوق مدنی ایران، نخستین کنگره بین‌المللی جامع حقوق، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- امکان‌سنجی فقهی تحدید مهریه، علی جعفری، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، شماره ۲، دوره ۱۱، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- امکان‌سنجی جعل قانون برای منع مهریه‌های سنگین، سید محمد رضوی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۶۳، سال ۲۰، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و راهکارهای کاهش مهریه، سید محمدجواد وزیری فرد و فاطمه فلاح تفتی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۵۸، سال ۱۸، بهار و تابستان ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه مهریه سنگین در آموزه‌های دینی، آرای فقها و حقوق موضوعه، عبدالعلی توجهی و آرزو ملکشاه، فصلنامه پژوهشنامه زنان، دروه ۴، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وضعیت حقوقی مهر سنگین، علیرضا باریکلو، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۴۱، شماره ۱، ۱۳۹۰ش.مقاله را از اینجا ببینید
- آثار و تبعات منفی مهریه های سنگین (مهریه سنگین فاقد پشتوانه حقوقی)، احمد عابدینی، مجله پیام زن، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی اعتبار حقوقی مهریه‌های سنگین، محمدعلی سعیدی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، شماره ۱۰۱، ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وضعیت حقوقی مهریه‌های سنگین در نکاح دائم، سید حسن وحدتی شبیری، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۸۱، ۱۳۸۷ش.مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی معضل بالا بودن مهریه در نکاح، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ماهیت مهر و نقد مهریه‌های سنگین، محمود امامی نمینی، فصلنامه مقالات و بررسیها، دوره ۴۰، شماره ۸۶، ۱۳۸۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- عدم قدرت بر تسلیم مهریه و آثار آن، احمد متولی الموتی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۴۱-۴۲، ۱۳۸۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مهر سنگین و پی آمدهای آن، محمود امامی نمین، مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره ۱۴، ۱۳۸۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- راهکار های قانونی تبدیل مهریه‌های سنگین به مهر المثل یا مهر السنه، رضا پور محمدی و مجید تلخابی، دوفصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱۲، ۱۳۸۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- ظاهرة غلاء المهور وأثرها على الفرد والمجتمع: دراسة اجتماعية في ضوء أحكام الشريعة الإسلامية، خالد جمال أحمد حسن، مجلة الحقوقية (البحرین)، شماره ۶، ۲۰۲۳م.
- مفاسد المغالاة في المهور، محمد بن ابراهيم بن عبد اللطيف و عبد العزيز بن عبد الله بن باز و هيئة كبار العلماء، در الكتيبات الإسلامية، دار القاسم، بی تا. مقاله را از اینجا ببینید
- المعالجات الفقهية للمغالاة في تکاليف الزواج و آثارها الاجتماعية، محمد السید عوض السید، مجلة البحوث الفقهیة و القانونیة (مصر، جامعة الازهر)، شماره ۳۹، ۲۰۲۲م. مقاله را از اینجا ببینید
- غلاء المهور وأثرها فی عزوف الشباب عن الزواج، حسین ساری خضیر عباس، مجلة الجامعة العراقية، شماره ۵۲ (جلد دوم)، ۲۰۲۱م. مقاله را از اینجا ببینید
- تحديد المهر في ضوء متطلبات العصر ومقاصد التشريع دراسة فقهية قانونية مقارنة، محمد خليل خير الله و هناء سعيد جاسم، مجلة كلية الإمام الأعظم الجامعة (عراق)، شماره ۲۳، ۲۰۱۷م. مقاله را از اینجا ببینید
- الفهم المقاصدي ودوره في الحد من ظاهرة المغالاة في المهور، أنس عبدالواحد صالح الجابر، مجلة كلية دار العلوم (مصر)، شماره ۹۸، ۲۰۱۶م.
- تحدید نصاب المهر فی الإسلام، دراسة فی الإمکان و المشروعیة، علی علی‌آبادی، الاجتهاد و التقلید، شماره ۱۳ و۱۴، ۱۴۳۱ق. مقاله را از اینجا ببینید
- المهر، حده و مقداره، دراسة فقهیة فی ظاهرة ارتفاع المهور، علیرضا باریکلو، الاجتهاد و التقلید، شماره ۱۳ و۱۴، ۱۴۳۱ق. مقاله را از اینجا ببینید
- مقدار المهر وسلطة ولي الأمر في تحديده: دراسة فقهية، أنس مصطفى حسين أبو عطا، مجلة المنارة للبحوث والدراسات (اردن)، مجلد ۱۲، شماره ۳، ۲۰۰۶م.
- قانون تحديد المهور الجديد بين النظرية والتطبيق، فتيحة محمود قرة، مجلة الأمن والقانون (دبی)، مجلد ۷، شماره ۱، ۱۹۹۹م.
- حكم الشريعة الإسلامية في تحديد مالية المهور، محمد إبراهيم أبو جريبان، مؤتة للبحوث و الدراسات: سلسلة العلوم الإنسانية و الإجتماعية، مجلد ۲۰، شماره ۳، ۱۹۸۲م
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی راه‌های تعدیل مهریه‌های سنگین درفقه و حقوق، الیاس یلمه، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مهریه‌های موجود در عقد نکاح و راهکارهای تعدیل مهریه‌های غیر عقلایی در حقوق خصوصی و فقه امامیه، محمد ابراهیمی آزموده، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر، گروه حقوق، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه حقوقی تعیین مهریه بیش از ۱۱۰ سکه و نحوه مطالبه آن، مهنوش نظری، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه شمال، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- وضعیت حقوقی مهریه‌های سنگین، مرضیه فدائی، کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی ادیب مازندران، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- احکام مهریه و مهریه‌های نامتعارف در حقوق و مذاهب اسلامی، المیرا بابازاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تبیین فلسفه تشریع مهریه و راهکارهای فقهی و حقوقی در جهت کاهش آسیب‌های ناشی از ازدیاد مهریه، عبدالمجید محمدی ده‌بزرگی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شاهد، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مهریه‌های نامعقول و تأثیر آن بر روابط زوجین با نگرشی بر رویه دادگاه‌های ایران، منصور هواخواه وطن‌خانکندی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی حقوقی مهریه‌های نامعقول و تأثیر آن در عقد ازدواج با رویکردی بر نظریات امام خمینی (ره)، رقیه غلامعلی خمسه، کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- وضعیت حقوقی مهریه‌های گزاف، فاطمه سهرابیان پاریزی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- وضعيت فقهی مهريه سنگين(سفهی)، رضا محمدی، پايان‌نامه حوزوی سطح ۳، قم مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي، آيت الله العظمي حائري (مدرسه فيضيه قم)، ۱۳۹۲ش.
عربی
- تحديد المهور بين الشريعة الإسلامية وقانون الأسرة الجزائري والعرف، ميمون فريدة و حرشوف رشيدة، کارشناسی ارشد، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، جامعة المسیلة، ۲۰۲۱م. متن پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- غلاء المهور بين الشريعة الإسلامية والأعراف العمانية، أحمد بن علي بن ناصر الشبلي، کارشناسی ارشد، المعهد الأعلى لأصول الدين، جامعة الزیتونة (تونس)، ۲۰۰۸م.
سایر منابع
- شرط‌بندی (گروبندی) و قمار اینترنتی، قاسم نجفی بابادی، یادداشت اینترنتی، ۱۳۹۸ش. از اینجا ببینید
- قمار، شرط‌بندی، گرو بندی و مسکرات در نظام حقوقی کنونی، فرید خدایی‌فر، یادداشت اینترنتی، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر