مجسمه‌سازی (منابع مطالعاتی)
مجسمه‌سازی به‌عنوان شاخه‌ای از هنرهای تجسمی به بازنمایی اشیاء واقعی یا خیالی با مواد جامد نظیر چوب، سنگ، گل و فلز می‌پردازد. مجسمه‌سازی امروزه از مسائل مورد ابتلا جوامع است و احکام فقهی مرتبط با آن در کتاب‌های فقهی ذیل ابوابی چون صلاة و مکاسب محرمه بررسی شده است. در این مقاله کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابعی که از منظر فقه معاصر به مسئله مجسمه‌سازی پرداخته‌اند، گردآوری شده است.
کتاب‌ها
کتاب‌های فقه قدیم
- ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، کتاب التجارة، الباب الرابع فی التکسّب بما یحرم فی نفسه (جلد ۲، ص۲۰۰-۲۰۸)، سید علی موسوی قزوینی، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۲۴ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، کتاب المتاجر، فی عمل الصوَر المجسمة (جلد ۱۲، ص۱۵۸-۱۶۷)، سید جواد بن محمد حسینى عاملی، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المکاسب، النوع الرابع ما یَحرم الاکتساب به لکونه عملًا محرَّماً فی نفسه، المسألة الرابعة تصویر صور ذوات الأرواح (جلد اول، ص۱۸۳-۱۹۸)، مرتضی انصاری، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، ۱۴۱۵ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، کتاب التجاره، فیما یکتسب به (جلد ۲۲، ص۴۱-۴۴)، محمدحسن نجفی، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۰۴ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، کتاب المتاجر، ما هو حرام فی نفسه (جلد ۸، ص۵۴-۵۷)، احمد بن محمد اردبیلی، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
فارسی
- رساله مجسمه‌سازی در فقه شیعه: بحثی تحلیلی - استدلالی پیرامون مبانی فقهی هنر مجسمه‌سازی در اسلام، حجت ملکی، تهران، نشر آیین معنویت، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقاشی و مجسمه‌سازی از نگاه شیعه، فهیمه یوسفی، قم، فهیمه یوسفی، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- چهار رساله فقهی: رساله مجسمه‌سازی در فقه شیعه، رساله قضاوت زن در فقه شیعه، رساله جایگاه "مصلحت" در فقه، رساله حکم فقهی استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی، حجت ملکی، تهران، انتشارات آیین معنویت، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم فقهی مجسمه‌سازی و نقاشی، صدیقه چالویی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تصویر و مجسمه‌سازی در فقه شیعی، سید عباس سیدکریمی، قم، مدرسه اسلامی هنر، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و هنرهای تصویری و تجسمی، سید احمد حسینی، قم، فصلنامه فقه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی نقاشی و مجسمه‌سازی، حسین میرزاخانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- التصویر بین حاجة العصر و ضوابط الشریعة، محمد توفیق رمضان البوطی، دار الفارابی للمعارف، دمشق، ۱۴۲۷ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم الإسلام فی التصویر، التصویر الفوتغرافی - الرسم بالید - التماثیل، محمدعلی صابونی، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المواهب فی تحریر أحکام المکاسب (ص۳۷۷-۴۱۴)، جعفر سبحانی تبریزی، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۲۴ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مصباح الفقاهه، البحث فی المکاسب المحرمة، انواع الاکتساب المحرم، (جلد۱، ص۲۲۰-۲۴۱)، ابوالقاسم خویی، به کوشش محمدعلی توحیدی، قم، مؤسسه انصاریان، ۱۴۱۷ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، أنواع المکاسب المحرمة، (جلد۱، ص۱۲۰-۱۳۲)، جواد تبریزی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۶ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المکاسب المحرمة، الاکتساب بما هو حرام فی نفسه (جلد ۱، ص۲۵۵-۲۹۸)، روح‌الله موسوی خمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، ۱۴۱۵ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دراسات فی مکاسب المحرمه، انواع الاکتساب المحرم، الاکتساب بما هو حرام فی نفسه، (جلد دوم ص۵۴۱-۶۶۱)، حسینعلی منتظری، قم، نشر تفکر، ۱۴۱۵ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه الصادق علیه السلام، کتاب المتاجر، المکاسب المحرمة (جلد ۱۴، ص۲۱۸-۲۴۹)، سید صادق حسینی روحانی قمی، قم، دار الکتاب- مدرسه امام صادق علیه السلام، ۱۴۱۲ق.
- حکم التصویر من منظور إسلامی، علی أحمد عبدالعال الطهطاوی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ثلاث رسائل فقهیه (بخش سوم)، محمد یزدی، قم، پیام مهدی، ۱۳۷۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فلسفات اسلامیه، مشکلة التماثیل (ص۹۲۱-۹۲۲)، محمدجواد مغنیه، بیروت، دار و مکتبة الهلال و دار الجواد، ۱۹۹۳م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی فقهی ساخت مجسمه و ربات با رویکردی به نظر امام خمینی، داوود حسن‌پور، پژوهشنامه متین، شماره ۸۵، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نگاه‌داری یا از میان بردن آثار تاریخی با موضوعیت مجسمه و نقاشی از منظر فقهی و حقوقی، اردوان ارژنگ، سید احمد میرخلیلی، مهدی بیژنی، فصلنامه تاریخ اسلام، شماره ۷۸، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موضوعات و ملاکات حکم در فقه هنر، محمدجواد فاضل لنکرانی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ذاتی و عرضی در احکام هنر بحثی روش‌شناختی، سید مصطفی محقق داماد، هادی جهانگشای اباجلو، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه هنر» در دو نگاه جامع و تعینات موردی، ابوالقاسم علیدوست، نشریه قبسات، شماره ۷۸، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقد و بررسی دلیل اجماع بر حرمت مجسمه‌سازی، سید محمدرضا حسینی، نشریه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۱، شماره ۳، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تصویر سازی درآینه فقه، سید حسن عابدیاین کلخوران، مهری قاسمی، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، شماره ۱۸، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم نقاشی و مجسمه سازی از نگاه شریعت، سید محسن حرازی، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۱۶، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حکم فقهی مجسمه‌سازی، رضا الهامی، نشریه مقالات و بررسی‌ها، شماره ۷۲، ۱۳۸۱ش، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقاشی و مجسمه سازی در آینه فقه، محمدرضا جباران، مجله سروش اندیشه، شماره ۲، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه مجسمه‌سازی (قسمت اول)، سید محسن خرازی، مجله هنر دینی، پیش شماره ۱، ۱۳۷۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه مجسمه‌سازی (قسمت دوم)، سید محسن خرازی، مجله هنر دینی، شماره ۱، ۱۳۷۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نگاهی دوباره به فقه و هنرهای تجسمی، سید احمد حسینی، فصلنامه فقه، شماره ۱۳، ۱۳۷۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حرمت مجسمه سازى و نقاشى، بدون نویسنده، مجله فقه، شماره ۴ و ۵، ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دیدگاه دین درباره نقاشی و مجسمه سازی، عبدالمجید وافی، مترجم محمدحسین واثقی، مجله فقه، شماره ۴ و ۵، ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و هنرهای تصویری و تجسمی، سید احمد حسینی، مجله فقه، شماره ۴ و ۵، ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الصور والتماثیل عند النصاری: حکمها، والرد علی مناصریها، حمود بن إبراهیم ابن السلامة، عربستان، مجلة العلوم الشرعیة، جامعة القصیم، مجلد ۱۲، شماره ۲، ۱۴۴۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- صنع التماثیل و الاتجار فیها و اقتناؤها فی فقه الاسلامی، هند الخولی، مجلة جامعة الدمشق للعلوم الاقتصادیة و القانونیة، مجلد ۲۶، شماره ۱، ۲۰۱۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إقامة الدلیل على تحریم الصور والتماثیل، معاویة محمد هیکل، مجلة التوحید، مصر، جماعة أنصار السنة المحمدیة، سال ۳۵، شماره ۴۱۲، ۱۴۲۷ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الأحکام الفقهیة للأعمال الفنیة الیدویة، محمد بن السید عبدالرزاق بن السید إبراهیم الطبطبائی، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنین بالقاهرة، شماره ۲۳، ۱۴۲۶ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أسس الحکم الشرعی فی التصویر والتجسیم، عبدالحمید أحمد ابو سلیمان، مجلة إسلامیة المعرفة، المعهد العالمی للفکر الإسلامی، مکتب الأردن، مجلد ۱۰، شماره ۴۰، ۱۴۲۶ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم تصویر واتخاذ ما لا ظل له من ذوات الأرواح، حلمی عبدالهادی، فلسطین، مجلة جامعة النجاح للأبحاث - العلوم الإنسانیة، مجلد۱۳، شماره ۲، ۱۹۹۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم التصویر المجسم ما لا روح له وما له روح فی الشریعة الإسلامیة، حلمی عبدالهادی، فلسطین، مجلة جامعة النجاح للأبحاث - العلوم الإنسانیة، مجلد۱۳، شماره ۱، ۱۹۹۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم الصور و التماثیل: عودة إلى وثنیة نصب التماثیل، أحمد محمد شاکر، مجلة التوحید، مصر، جماعة أنصار السنة المحمدیة، سال ۲۱، شماره ۵، ۱۴۱۳ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التصویر فی الإسلام، إبراهیم القطان، اردن، مجلة افکار، وزارة الثقافة، شماره ۵۶، ۱۹۸۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التبصیر بتحریم أنواع التصویر، صالح بن فوزان العبدالله، عربستان، مجلة کلیة أصول الدین، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، شماره ۲، ۱۹۸۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم الصورة فی الإسلام، محمد عبده هاشم، اردن، مجلة هدی الإسلام، وزارة الأوقاف والشئون والمقدسات الإسلامیة، مجلد ۲۲، شماره ۵ و ۶، ۱۳۹۸ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رأی الدین فی الصور والتماثیل، عبدالمجید وافی، مصر، مجلة رسالة الإسلام، دار التقریب بین المذاهب الاسلامیة، شماره ۵۱-۵۲، ۱۳۸۱ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی تطبیقی فتاوای سه تن از علماء معاصر در باب تصویر و مجسمه سازی، زهرا نصراله‌زاده خراسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تندیس و نگاره در فقه اسلام با محوریت آراء امام خمینی (س)، معصومه گودرزی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تصویرگری و مجسمه‌سازی در فقه امامیه، مبارکه بنی اسدزاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده الهیات، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- احکام فقهی مجسمه سازی، محمداصغر رضایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه المصطفی، دانشکده الهیات، ۱۳۸۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی موسیقی، تصویر و مجسمه سازی در مذاهب خمسه اسلامی، جواد قلی نژاد للردی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۸۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- مواجهة الإسلام للوثنیة و أثر ذلک على فن النحت و التصویر، حسن محمد الفاتح قریب الله، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة أم درمان الإسلامیة (سودان)، کلیة أصول الدین، ۱۹۸۵م.
- أحکام التصویر فی الفقه الإسلامی، محمد بن أحمد بن علی واصل، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، عربستان، ریاض، ۱۴۱۷ق. لینک پایان‌نامه
سایر زبان‌ها
- ترجمه و تحقیق بخش تصویرگری و مجسمه سازی واخذ اجرت بر واجبات داد و ستد وانواع بت از کتاب دائره المعارف فقه مقارن نوشته آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی دام ظله به زبان اردو، سید کاظم عباس رضوی، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سایر منابع
- نقاشی و مجسمه‌سازی در آینه فقه، محرم آتش افروز، یادداشت در سایت وسائل، ۱۳۹۶. لینک دسترسی
- حکم التصویر وصنع الصور والتماثیل واتخاذها، فتاوى الشیخ محمد رشید رضا، مندرج در سایت موسوعة الفتاوی، تاریخ نشر ۲۰۱۷م. لینک دسترسی
- بررسی فقهی حکم مجسمه‌سازی در اسلام، سید محسن رضوی اصل، نخستین کنگره بین المللی جامع حقوق، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی
- مباح بودن مجسمه‌سازی در اسلام در عصر حاضر، سید سلمان صفوی، یادداشت در روزنامه اعتماد، شماره ۲۳۶۱، ۱۶ فروردین ۱۳۹۱. لینک دسترسی
- فنّ النّحت وأحکامه، محمدحسین فضل الله، یادداشت در سایت الولاء. لینک دسترسی
- النحت والتماثیل، بدون نویسنده، یادداشت مندرج در سایت الدلیل الفقهی. لینک دسترسی