استعمال دخانیات (منابع مطالعاتی)

استعمال دخانیات کشیدنِ سیگار و قلیان و انواع فراورده‌های توتون و تنباکو است که از دیرباز یکی از موضوعات فقه اسلامی بوده است. کثرت استعمال دخانیات در دوران معاصر و حکم به حرمت استعمال دخانیات از سوی بعضی از مراجع تقلید، لزوم بررسی این حکم و موضوع را در فقه معاصر دو چندان کرده است. آیا ادله برای حرمت استعمال دخانیات کافی است؟ در صورت اثبات ادله، آیا این حرمت شخصی است یا نوعی؟ در صورت اثبات حرمت، حکم خرید و فروش آن چیست؟ در صورت اثبات ادعای آرامش‌بخش بودن استعمال دخانیات، آیا حکم حرمت قابل اثبات است؟

آخرین ویرایش: ۱۴۰۳/۲/۱۶

---

همه منابع مطالعاتی

آیت الله مکارم شیرازی از قائلین به حرمت است. ایشان به دو دلیل قاعده لاضرر و حرمت اسراف تمسک کرده‌اند. بعضی از مذاهب دیگر هم به حرمت استعمال دخانیات معتقدند. منابع ذیل در رابطه با این موضوع جمع‌آوری شده است.

کتاب ها

فارسی

1. کشف‌الاوهام فی حلیه شرب‌الغلیان فی شهر‌الصیام، محمدتقی نوری‌مازندرانی، تصحیح و تحقیق علیرضا اباذری، قم، آیین شریعت‏‫، ۱۴۰۲ش.‬ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. حکم دخانیات (سیگار، قلیان و مواد مخدر) مصرف، خرید و فروش، عبدالمجید شه‌بخش (ابوعمار بلوچستانی)، سراوان، نسیم حجاز، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. ‏‫سلامتی و بهداشت از دیدگاه فقه‏‫: نگاهی به مسئله دخانیات‬‏‫، حسین‌احمد الخشن‬‏‫، ترجمه موسی دانش، ‏‫مشهد‬، بنیاد پژوهشهای اسلامی‬‏‫، ۱۳۹۲ش. ‬‬این کتاب ترجمه کتا «في فقه السلامة الصحية: التدخين نموذجا» نوشته حسين احمد الخشن است) کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. پدیده دخانیات از منظر علم پزشکی و فقه اسلامی، ولی‌الله ملکوتی‌فر و غلامرضا فخر، سبزوار، انتشارات بیهق، ۱۳۸۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
5. آی‍ا س‍ی‍گ‍ار ک‍ش‍ی‍دن ح‍رام اس‍ت؟، م‍لام‍ح‍م‍د ع‍زی‍زی (ب‍ه‌رده ره‌رش‍ی)، ت‍رج‍م‍ه م‍ص‍طف‍ی م‍ح‍م‍ودی‍ان (زم‍زی‍ران‍ی)، ب‍وک‍ان، نشر م‍ح‍م‍د ع‍زی‍زی ب‍رده‌رش‍ی، ۱۳۸۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید

عربی

1. في فقه السلامة الصحية: التدخين نموذجا، حسين احمد الخشن، بیروت، دار المحجة،‌۲۰۰۷م.(این کتاب با عنوان سلامتی و بهداشت از دیدگاه فقه به قلم موسی دانش به فارسی ترجمه شده است.) کتاب را از اینجا بخوانید
2. ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ ال‍ب‍ره‍ان‌ ف‍ی‌ ش‍ان‌ ال‍دخ‍ان‌ ال‍ذی‌ ی‍ش‍رب‍ه‌ ال‍ن‍اس‌ الان‌، م‍رع‍ی‌ ب‍ن‌ ی‍وس‍ف‌ ال‍ک‍رم‍ی‌ ال‍م‍ق‍دس‍ی‌ ال‍ح‍ن‍ب‍ل‍ی‌، ب‍ی‍روت‌، داراب‍ن‌ ح‍زم‌، ۲۰۰۰م‌ / ۱۴۲۱ق‌ / ۱۳۷۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. حکم التدخین عند الأئمة الاربعة، محمد بن جعفر الکتانی، دمشق، مکتبة الغزالی، ۱۹۹۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

زبانهای دیگر

1. ‭Islamic ruling on smoking‬, edited by M.H. Khayat, ‭Alexandria‬‭: World Health Organization, Regional Office for the Eastern Mediterranean‬‭, 2000‬‭.

مقاله ها

فارسی

1. مطالعه تطبیقی تدخین در فقه امامیه و اباضیه: بررسی دیدگاه آیت‌الله مکارم شیرازی و علامه احمد بن حمد خلیلی، ابراهیم قاسمی، دوفصلنامه مطالعات تطبیقی مذاهب فقهی، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. بررسی فقهی دخانیات باتکیه برقاعده لاضررباارائه راهکارهای پیشگیرانه، محمد قدرتی؛ سید محمد مهدی صابر، فصلنامه علمی مطالعات مبارزه با مواد مخدر، دوره ۱۱، شماره ۴۱، شهریور ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. بررسی آیات فقهی در حلیت یا حرمت استعمال دخانیات در نگاه فریقین، مرتضی رحیمی، فصلنامه پژوهشنامه حلال، دوره اول، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. تجارت دخانیات در فقه، رضا شیخ‌الاسلامی، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. مواد مخدر و دخانیات از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی، روح‌الله روح‌اللهی، دوفصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره ۶، زمستان ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. دخانیات (مدخل دانشنامه)، سعید عدالت‌نژاد، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۱۷ (داعی احمد بن ابراهیم - دکان). کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. الأحكام الفقهية الخاصة بالمدخن في بابي الطهارة والصلاة، عادل مبارك مهدي المطيرات، مجلة الشريعة والدراسات الإسلامية (کویت)، دوره ۳۶، شماره ۱۲۵، ۲۰۲۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. التدخين تأريخة وأضراره وحكمه في الفقه الإسلامي: دراسة موضوعية تحليلية، حسن خالد مصطفى محمود المفتي، مجلة الفنون والأدب وعلوم الإنسانيات والاجتماع (امارات)، شماره ۲۸، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. أحكام التدخين فى الفقة الإسلامى، محمد على الهادى زبيدة، مجلة العلوم القانونية (لیبی)، سال ۳، شماره ۵، ۲۰۱۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. موقف الإسلام والقانون والقضاء من أضرار التدخين كفعل ضار، غالب علي الداوودي، مجلة جامعة دمشق للعلوم الاقتصادية والقانونية (سوریه)، دوره ۲۰، شماره ۱، ۲۰۰۴م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. أحکام التدخین فی الفقه الإسلامی، عباس عبداللاه عباس شومان، سالنامه کلیة الدراسات الاسلامیه و العربیة (مصر)، شماره ۱۶، ۱۴۱۸ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. التدخین بین الطب والدین و الاقتصاد، عاطف شحاتة زهران، الوعی الاسلامی، السنة الثالثة و العشرون، شماره ۲۶۶، صفر ۱۴۰۷ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
7. موقف علمائنا من التدخين والتخدير، رضا الله ابراهيم الألغي، الإحياء (مراکش)، دوره۱، شماره ۲، ۱۹۸۱م / ۱۴۰۷ق.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

پایان‌نامه ها

فارسی

1. تبیین مبانی فقهی و حقوقی مقابله با دخانیات و مواد مخدر، حسین داور، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی، گروه حقوق و معارف اسلامی، ۱۳۹۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. بررسی حکم فقهی استعمال، حمل و خرید و فروش مواد مخدر و روان گردان از دیدگاه مذاهب اسلامی، میثم خدایی اردکانی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یزد، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. اضرار بنفس از دیدگاه فقه و حقوق (بررسی مصادیق مستحدثه آن)، محمد اکبری، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه و اصول، ۱۳۸۶ش. (بخش استعمال مواد مخدر و سیگار) کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. حكم التدخين من منظور شرعي، إلهام محمد أحمد حسن، کارشناسی ارشد، فلسطين، جامعة رفح التعليمية، 1430ق/ 2009 م کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

منابع دیگر

1. دفاع مجدد آیت‌الله‌ العظمی مکارم از فتوای حرمت سیگار کشیدن، خبرگزاری ایکنا، ۲۳ مهر ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. حکم فقهی سیگار کشیدن برای روزه‌دار از نگاه ۴ مرجع، خبر آنلاین، ۲۵ مرداد ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. ‏شرب التتن (نسخه خطی)، محمد بن حسن حر عاملی، تهران، کتابخانه مجلس شورا، ۱۰۸۲ ق.