کار کودکان (منابع مطالعاتی)
کار کودکان با توجه به سختی کار، سن کودک، صحت معاملات و پیامدهای آن برای کودکان، به مسئله‌ای مهم در پژوهش‌های فقهی تبدیل شده است. به کودکی که به نسبت سختی کار، سن مناسبی نداشته باشد و از تحصیل باز ماند، در اصطلاح بین‌الملل، کودک کار گفته می‌شود. در فقه، نسبت به صحت یا عدم صحت معاملات کودکان بحث شده؛ اما کار کودکان به عنوان مسئله‌ای اجتماعی و فرهنگی از منظر فقه اجتماعی مورد بحث واقع نشده است. مسئله کار کودکان به دلیل پیامدهایی که برای سلامت فیزیکی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و شخصیتی کودک دارد و به‌ویژه باعث بازماندن آنها از تحصیل می‌شود، مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.
از جمله پرسش‌های فقهی مرتبط با این موضوع امور ذیل است: آیا خرید و فروشی که کودک انجام می‌دهد از دیدگاه شرع صحیح است؟ آیا در صحت خرید و فروشی که کودک انجام می‌دهد، اذن ولی شرط است؟ آیا قول کودک در مورد طهارت کالا مورد قبول است؟ آیا به اجرتی که از عمل کودک حاصل می‌شود، خمس تعلق می‌گیرد؟ آیا بکارگیری کودکان در امور نظامی یا به اصطلاح «کودک سربازی»، برای رزم یا جاسوسی مشروع است؟ آیا وکالت کودکان در امور اداری و غیر اداری نافذ است؟ با توجه به تأکید تحصیل علم در آموزه‌های دینی آیا اجبار کودکان بدون ضرورت و بازداری از دانش‌آموزی امری جایز است؟ آیا حکومت اسلامی در قبال فراهم کردن بستر مناسب تحصیل و دور نگه‌داشتن کودکان از کارهای سخت وظیفه‌ای دارد؟
مشهور فقیهان امامیه خرید و فروشی که کودک انجام می‌دهد را باطل می‌دانند، حتی در صورتی که با اذن ولی باشد. چه ممیز باشد و چه غیرممیز؛ اما اگر کودک به نیابت یا وکالت فرد بالغ اقدام به خرید و فروش کند، معاملات او را صحیح می‌دانند.
کتاب‌ها
فارسی
- ابعاد کار کودک از منظر قانون و فقه، محمدحسین شهبازی و فاطمه عباسیان‌آرانی، تهران، نشر جادوی قلم، ۱۴۰۲ش. اطلاعات کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی حقوقی شرایط کار کودکان و نوجوانان از دیدگاه تطبیقی، کتایون رهوردی و سیدمحمد هاشمی، تهران، انتشارات خرسندی، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی قوانین فقهی حقوقی در زمینه کار کودکان، شهربانو محلاتی، قم، انتشارات اشکذر، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- عمالة الأطفال في ضوء أحكام الشريعة الإسلامية والاتفاقيات الدولية والتشريعات الوطنية، وسيم حسام الدين الأحمد، اردن، ۲۰۲۱م.
مقاله‌ها
فارسی
- کار کودک در نظام حقوق خانوادة ایران از منظر ایجابی و سلبی، عاطفه عباسی کلیمانی و فاطمه عباسیان ارانی و محمدحسین شهبازی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، شماره ۷۹، ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأثیر اقتصاد بر حذف پدیده کودکان کار با رویکرد فقهی، آمنه مظلوم‌زاده و عبدالرضا جمال‌زاده و رقیه شهابی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره ۱، سال ۴، بهار ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کسب و کار متعالی کودکان در پرتو قوانین موضوعه، نوید الهوئی، سومین همایش ملی و اولین همایش بین‌المللی حکمرانی متعالی، مدرسه حکمرانی شهید بهشتی، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- جرم حکومتی؛ رویکردی نوین در تحلیل آسیب‌های اجتماعی (مورد مطالعه: کودکان خیابانی شهر تهران)، حسین غلامی و نبی‌اله غلامی، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی حقوقی کار کودک و خلاهای قانونی آن، دومین کنفرانس بین‌المللی فقه، حقوق و پژوهش‌های دینی، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بایسته‌ها و آثار تربیتی اشتغال اطفال از دیدگاه اسلام، حسین جاور و فاطمه منظمی، دوفصلنامه تربیت اسلامی، شماره ۳۴، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- کفایت (خطّ فقر شریعت)، مقیاسی قوی در دست حاکم برای جلوگیری از کار کودکان، مجتبی باقری تودشکی، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، سال ۱۳، شماره ۱، ۱۳۹۲ش.مقاله را از اینجا ببینید
- اسلام و حقوق کودک (۲۳) کودک و کار، احمد بهشتی، ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره ۹، سال ۱۶، شهریور ۱۳۵۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- ظاهرة عمالة الأطفال ما بين آليات الشريعة الإسلامية وآليات التشريع الوضعي، أسماء مبروك، مجلة المعيار، شماره ۶۳، ۲۰۲۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- عمالة الاطفال دراسة مقارنة بين الفقه الاسلامي والقانون، مجاجی فاطمه، مجلة كلية التربية الاساسية للعلوم التربوية واإلنسانية (جامعة بابل)، شماره ۴۱، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حمایة الطفل العامل في التشریعات الخلیجیة والشریعة الإسلامیة دراسة مقارنة، أحمد رشاد الهواري، مجلة كلية الشريعة والقانون بتفهنا الأشراف (مصر)، شماره ۱۸، جلد ۲، ۲۰۱۶م. مقاله را از اینجا ببینید
- استئجار الصبي المميز في الفقه الإسلامي واتفاقية الأمم المتحدة لحقوق الطفل، إبراهيم عبدالله البديوي السبيعي، مجلة الحقوق (جامعة الكويت - مجلس النشر العلمي)، مجلد ۳۳، شماره ۳، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حكم عمالة الأطفال في الفقه الإسلامي، حمد فخري حمد عزام و مرام إبراهيم المواجدة، المجلة الأردنية في الدراسات الإسلامية، مجلد ۴، شماره ۳، ۲۰۰۸م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- کار کودکان از دیدگاه فقه اسلامی، فاطمه یزدانی‌جو، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی - حقوقی کار کودک و نوجوانان و خلاء های قانونی آن، زهرا محمدی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی مبانی فقهی حقوقی معاملات صغار با نگاهی به کودکان کار، سمانه گودرزی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مقایسه حقوق کودکان کار در اسلام و اسناد بین‌المللی، عسگر تیموری، کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور تهران جنوب، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- عمالة الأطفال في الفقه والقانون: دراسة مقارنة، بكري محمد التجاني الفكي، کارشناسی ارشد، معهد بحوث ودراسات العالم الإسلامي، جامعة ام درمان (سودان)، ۲۰۱۹م.
- المحظورات في عمل الطفل في قانون الطفل 2010م : دراسة فقهية و قانونية مقارنة، زكية عمر أبكر يونس، کارشناسی ارشد، كلية الشريعة والقانون، جامعة أم درمان الاسلامية (سودان)، ۲۰۱۴م.
- عمالة الأطفال من منظور شرعي: دراسة مقارنة، مرام إبراهيم المواجدة، کارشناسی ارشد، كلية الشريعة، جامعة مؤتة (اردن)، ۲۰۰۶م.