کاربر:Rezashams/صفحه تمرین۲

کلام جدید

تعریف و فایده

کلام جدید مجموعه گزاره های کلامی در بستر جدید

قائلین به کلام جدید معتقد در واقع، در سنجش و قیاس کلام گذشته با کلام معاصر نه تنها آن را ناکافى، بلکه غیر کارآمدى مى‏بینند تفاوت‏این دو صرفا در کمیت‏ مسائل و طرح پرسشهاى نوین نیست; بلکه نو شدن انسان و فرهنگ و تمدن او از یک سو و تحولات عمیقى که در شاخه‏هاى مختلف معرفت‏بشرى رخ داده است از سوى دیگر، موجب مى‏شوند که کلام سنتى و دستاورد متکلمان گذشته براى عصر حاضر به هیچ رو مفید نباشد و شالوده کلام و الهیاتى نو پى ریخته شود.

پرسش محوری در معرفی این علم این است که آیا کلام جدید تفاوتی ماهوی با کلام قدیم دارد و علم جدید به شمار می رود یا اسنکه پسوند جدید صرفا نشان دهنده وجود مسائل جدید در همان علم کلام است بی آنکه در ماهیت آن تغییری ایجاد کرده و بر تولد علم جدید دلالت کند. با توجه به آثار مرتضی مطهری در ایران که دارای صبغه فلسفی و کلامی و نوعی بدیع در نگاه به مسائل کلامی است میتوان گفت او از پیشگامان کلام جدید در ایران است.

اصطلاح کلام دینی در جامعه ایران به عنوان یک نیاز مبرم توسط شهید مطهری مطرح شده است.

معرفت دینى و علم کلام از ویژگى خاصى برخوردار است. علم کلام نسبت‏به بسیارى از علوم، مصرف‏کننده است. متکلم تا مبانى انسان‏شناسى و جهان‏شناختى خود را تنقیح نکند، نمى‏تواند درک روشنى از معارف و عقاید دینى داشته باشد و این مبانى در خارج از معرفت دینى و به واسطه علوم انسانى و فلسفه و سایر شاخه‏هاى دانش فراهم مى‏شوند. تغییر در این مبانى بر اثر تحول و تطور علوم و معارف بشرى، موجب تحول و دگرگونى فهم متکلم از دین مى‏شود.

برخی منکر وجود علمی جداگانه بنام کلام جدید هستند . اینان در واقع تغییر و تحول مسائل کلام را میپذیرنداما این تغییرات را موجب تغییر ماهیت علم کلام و پیدایش کلامى نوین نمى‏شمارند. این نظریه با سه تقریر گزارش شده است:

• تقریر اولتمایز علوم از یکدیگر، بیش از هر امر دیگرى، مرهون اغراض آن علوم است غرض از علم کلام در گذشته و حال تفاوتى نکرده است از آنجا که مسائل در تمام علوم به طور طبیعى تغییر مى‏کنند، تفکیک میان کلام جدید و قدیم وجه روشنى ندارد و هیچ دلیلى بر قطع پیوستگى میان کلام در گذشته و حال در دست نیست; بلکه مقوم کلام قدیم و جدید امرى است که موجب نوعى پیوستگى میان آنها شده است و این امر همان غرض و هدف علم کلام است که باعث گرد آمدن مسائل این علم شده استطبق این تقریر محتوا ومسائل کلام است که دستخوش تغییر شده است.
• تقریر دوم. در این تقریر اگر علاوه بر تغییر محتوا، در روش و مبانى نیز میان کلام گذشته و حال تفاوت حاصل شود، دلیلى وجود ندارد که کلام را به قدیم و جدید تقسیم کنیم. آشنایان با فقه مى‏دانند که فقها در تحقیقات و تالیفات فقهى خود نه فقط در مسائل و محتوا، بلکه در مبانى و روش استنباط و حتى در منابع فقه با یکدیگر اختلاف دارند. اما این اختلافات باعث تقسیم فقه به قدیم و جدید نمى‏شود. بلکه فقها را به فقهاى متقدم و متاخر تقسیم مى‏کند، و نه علم فقه را. مشکل اصلى در تقسیم کلام به کهنه و نو، مشکل ضابطه است; یعنى با چه ضابطه‏اى چنین تقسیمى را صورت دهیم؟ با توجه به امکان تغییر محتوا و روش و مبانى در میان متکلمین در هر زمان مفروض، در کدام مرز زمانى مى‏توان به آغاز کلام جدید و اتمام کلام سنتى و قدیم فتوا داد؟ و از چه زمان و تاریخى این کلام «جدید» نامیده شده، کهنه قلمداد خواهد شد؟
• تقریر سوم کلام جدید اگر خالی از مباحث فلسفه دین که حاوی پیشفرض های کلامی است بشود علم کلام پیشفرضهایى دارد که در فلسفه دین مورد بررسى واقع مى‏شود. لذا مباحث فلسفه دین بر مباحث کلامى تقدم منطقى دارد. اگر مباحث «فلسفه دین‏» را از «کلام‏» ممتاز کنیم، میان کلام قدیم و جدید تفاوتى از ناحیه موضوع و روش و غایت وجود ندارد. از ناحیه جهت مسائل و انگیزه‏هاى متکلمان تفاوتهایى به چشم مى‏خورد، لیکن این امور به خودى خود، علم جدیدى را موجب نمى‏شوند.

به گفته قنبری ماهیت کلام جدید یکی از سه مورد زیر است:

• میان کلام جدید و قدیم وجه اشتراکی نیست و این دو در دو فضای متفاوت رشد کرده اند.
• در کلام قدیم بیشتر به گزاره های ناظر به واقع و در کلام جدید بیشتر گزاره ها ناظر به ارزش هستند.
• جدید بودن وصف خود مسائل کلامی است که در قدیم در باره ذات خدا و معاد بود و جدید بیشتر انسان شناسی و دین شناسی است.

اشخاصی مانند سروش میان کلام جدید و قدیم تفاوت ماهوی قائل نیستند و میشود گفت حتی اگر در کلام جدید رویکرد دین شناسی هم وارد کلام شده است این دین شناسی جانبدارانه است و دین شناسی بدون رویکرد دفاعی جایگاهش فلسفه است.

ابعاد تجدد در علم کلام

تجدد در مسائل به دلیل تجدد در شبهات و تکامل در معرفت متکلم

تجدد در روش: باید روش متکلم به تبع تجدد در فهم مخاطبان و همچنین نو شدن شبهات نو شود.

تجدد در زبان که علم کلام بر خلاف علوم تجربی و برهانی زبان دقیقی ندارد و با مخاطب با زبان خودش همراه میشود

تجدد در نبانی و مبادی مثلا مبادی معرفت شناسی مورد توجه متککلم است اما مبادی زبان شناسی اینگونه نیست.

تاریخچه

تاریخچه کلام جدید به الهیات مسیحی برمیگردد. کلام مترادف آن چیزی است که امروزه به آن الهیات میگویند. الهیات مسیحی در دوره مدرنیته با چالشهای جدی مواجه شد الهی دانان با استفاده از مبانی و اصول برگرفته از تفکر مدرن به حا آن پرداخته اند. در این میان نقش اصلی و تعیین کننده را الهی دانان پروتستان و بخصوص شلایر ماخر که به عنوان پدر الهیات جدید نام گرفت عهده دار شد. در واقع شلایر ماخر سعی در ارائه تصویر جدیدی از مسیحیت کرد اما اصل کار او با کار قدما متفاوت نبود لذا اورا یک الهی دان میدانند. پس از وی دیگر الهی دانان مسیحی کار اورا تداوم بخشیدند و این جریان تا امروز به الهیات جدید مسیحی ادامه داردو الهیات جدید مسیحی همان دفاع از هویت مسیحیت در برابر مدرنیته است.

به گفته خسرو پناه نخستین اثر به زبان فارسی ترجمه جلد دوم کتاب شبلی نعمانی عالم هندی است که با عنوان علم کلام جدید به قلم سید محمدتقی فخر داعی گیلانی بود که در سال 1329ش به چاپ رسید. و قبل از او سرسید احمدخان هندی در یکی از سخنرانی هایش حوالی 1286ق به نیازمندی امروزمان به کلام جدید اشاره میکند. اما در ایران اولین نفر مرتضی مطهری بوده است که از حقانیت شیعه یاد کرده است.

یوسفیان معتقد است عالم هندی شبلی نعمانی(1857-1914م) از اولین کسانی است که کلام جدید را به کار برد است و جلد دوم کتاب تاریخ علم کلام را علم کلام جدید نامگذاری کرده است. و قبل از ان اندیشمندان مسیحی برای اشاره به چهره جدید الهیات مسیحی از تعبیر modern theology به معنای کلام جدید استفاده

قراملکی میگوید کلام جدید به یک معنا به لحاظ تاریخی مسبوق به تجددی است که در غرب رخ داده است

مسائل علم کلام جدید

نمونه هایی از مسائل جدید کلامی ص129

مسائل پر اهمیت

مساله عقلانیت دینی و یا نسبت عقلانیت و ایمان

مساله سکولاریزم دینی در این مقاله برخی مسائل فلسفه دین و کلام جدید اوره شده است

مساله خاتمیت در کلام جدید

مقایسه کلام جدید با کلام اسلامی و فلسفه دین

به گفته یوسفیان کلام جدید و فلسفه دین از نظر غایت، روش و مسائل با همدیگر متفاوت هستند. هدف متکلم دینی اثبات مدعیات دینی و دفاع از حقانیت آنهاست اما فیلسوف دین در پی شناخت درستس یا نادرستی آموزه های دینی است یعنی او حقانیت دین را پیشفرض خود نمیداند و استدلالهای خود را به نحو دین خاص سازمان نمی‌دهد. اما متکلم علاوه بر ادله عقلی به روش نقلی نیز تمسک میکند اما فیلسوف دین به دلیل برنگیزدن دینی خاص روش نقلی را در دست ندارد.

جان هیک همچنین پلانتینگا فلسفه دین را تامل فلسفی درباره دین میدانند روش کراردر فلسفه دین تحقیق بدون دلبستگی پیشین به دین و تنها با رویکرد عقلی و فلسفی انجام میشود. در حقیقت فلسفه دین تفکر فلسفی درباره دین است نه دفاع فلسفی از آن. پس تفاوت این دو نه در روش است و نه در مسائل و موضوع بلکله در رویکرد و نگاه به مساله است یعنی اگز با هدف دفاع از باورهای دینی بحث میکند و پیشفرض خود را صحت داده ها گرفته و تمام تلاشهایش ولو با استدلال های عقلی در جهت توجیه موجودیت فعلی است متکلم است و اگر تمام پیشفرض های ذهنی خود راکنار گذاشته باشد و در جهت یافتن حقیقت است نه دفاع فیلسوف دین است.