فتوای معیار (منابع مطالعاتی)
موضوع بحث فتوای معیار در قانونگذاری، انطباق قوانین مصوب با احکام اسلام است. سوال اساسی به طور خلاصه این است که در یک حکومت اسلامی یا هر حکومتی که بخواهد همه یا بخشی از احکام شرع را منبع قانونگذاری قرار دهد، بایستی به فتوای کدام یک یا کدام گروه از فقها رجوع کند. بر این اساس، بحث از فتوای معیار شامل بحث‌هایی همچون «فتوای مشهور فقها»، «فتوای مبتنی بر احتیاط»، «فتوای فقیه اعلم» و معیارهای «اعلمیت» در فقه سیاسی می‌شود.
کتاب‌ها
- کیفیت اعمال ولایت در تقنین، اجرا و قضا (از دیدگاه آیت‌الله مومن‌قمی)، حسین قاسمی‌فرد، قم، امتداد حکمت،۱۴۰۰ش.
- بررسی فقهی حقوقی جایگاه ولی‌فقیه در تقنین، کاوه احمدی، تهران، به پویش، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- شریعت و تقنین در کشورهای اسلامی (ایران، عربستان و پاکستان)، سیدابراهیم حسینی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، انتشارات، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بایسته‌های تقنین (با نگاهی انتقادی به قانون مجازات اسلامی)، احمد حاجی‌‌ده‌آبادی، قم، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- آسیب‌شناسی تعدد نهادهای قانون‌گذار در ایران، مصطفی مبارکی، مشهد، آهنگ قلم، ۱۳۸۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- رویکردی نوین به فتوای معیار در قضا با نگاهی به نظریه رونالد دورکین، مهدی نیک‌بین، دوفصلنامه مطالعات فقه سیاست، شماره ۱، دوره ۱، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- فقه جامعه محور، بستر بازشناسی فتوای معیار در قانونگذاری، مهدی رجایی، محمدجواد ارسطا، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۱۰۰، تابستان ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- چگونگی کاربست منابع دینی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در نگرش‌های عرفی شدن و اسلامی‌سازی، محمدمهدی عالمی طامه، علی غلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۹، بهار ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فتوای معیار در قانونگذاری؛ انطباق با مصالح الزامی، محسن جهانگیری، محمدعلی بنایی خیرآبادی، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، دوره ۱۳، شماره ۲۳، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید.
- چالش‌های تعیین فتوای معیار در قانونگذاری با توجه به آرای امام خمینی (س)، عباس سماواتی، سید مصطفی موسوی بجنوردی، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره ۲۲، شماره ۸۸، پاییز ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید.
- اسلامی‌سازی سیاست تقنینی جمهوری اسلامی ایران، منطق و نگرش‌ها، علی غلامی، محمدمهدی عالمی طامه، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۵، بهار ۱۳۹۹ش.مقاله را اینجا ببینید.
- تقنین احکام حکومتی در حوزه منطقه الفراغ توسط ولیّ فقیه، سید محمدرضا آیتی، کاظم ستایش، فرزانه سالم رهبر، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، دوره ۸، شماره ۳۱، زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فتوای معیار در قانونگذاری، محمدجواد ارسطا، فقه حکومتی، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید.
- تطبیق فرایند تقنین در نظام جمهوری اسلامی ایران با نظریهٔ قانونگذاری به‌مثابهٔ برنامه‌ریزی در راستای اجرای قوانین الهی، علیرضا دبیرنیا، فاطمه سادات نقوی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، دوره ۷، شماره ۱۹، بهار ۱۳۹۷ ش. مقاله را اینجا ببینید.
- امکان‌سنجی فقهی قانونگذاری بر مبنای فتوای مشهور، مسعود جهاندوست دالنجان، پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی، سال چهارم، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فتوای معیار در قانونگذاری در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران (نگاهی دوباره به مفهوم اعلمیت در منظومه فقه حکومتی شیعه)، هادی حاج زاده، فصلنامه فقه و اصول، سال چهل و هفتم، شماره ۱۰۲، پاییز ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فتوای معیار در قانونگذاری، حسنعلی علی اکبریان، فصلنامه دین و قانون، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید.
- ضرورت قانونگذاری احکام فقهی و تأثیر آن در تقریب دیدگاه‌های مذاهب اسلامی، عبیدالله بادپا، دوفصلنامه فقه مقارن، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید.
- ساختار نظام کنونی افتاء و کارآمدی نظام جمهوری اسلامی، مصطفی جعفرپیشه، حکومت اسلامی، شماره ۱۶، تابستان ۱۳۷۹ش. مقاله را اینجا ببینید.
عربی
- أهميّة المقاصد الشّرعيّة في ضروب الاجتهاد المُعاصر الاجتهاد الإنشائي والانتقائي نموذجا دراسة أصوليّة، عبدالله علی سعود کلیب العازمی، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة و العربیة للنین بقاهرة، مجلد ۳۸، شماره ۱، ژوئن ۲۰۲۰م. مقاله را از اینجا بخوانید
- التلفیق و دوره فی الإجتهاد الإنتقائی و التقنین القانونی، عارف محمد عبدالرحمن الجناحی، مجلة البحوث العلمیة و الدراسات الإسلامیة، شماره ۱۸، ۲۰۱۸م. مقاله را از اینجا بخوانید
- دور الفقه الإنتقائی فی فی مواکبة المستجدات المعاصرة؛ الوفاء بالشروط بین الزوجین أنموذجا، فادی سعود الجبور؛ آمنه ارشید العقیلی، مجلة جامعة القصيم العلمية (العلوم الشرعية)، ۲۰۱۷م. مقاله را از اینجا بخوانید
- دور الإجتهاد الإنتقائی فی علاج مشکلات الطلاق، محمد الدسوقی، سلسلة مرکز دراسات الاسرة(۱)، حول الإجتهاد فی قضایا الاسرة، ۲۰۰۷م. مقاله ارائه شده به همایش.
- الأزهر و تقنین الشریعة الإسلامیة، السید عبدالعزیز هندی، الازهر، السنة الخامسة و الخمسون، الجزء ۷، رجب ۱۴۰۳ق. دسترسی به مقاله.
- تقنین الشریعة الإسلامیة، محمد عطیة خمیس، مجلة الازهر، السنة الحادیة و الخمسون، جمادی الأولی ۱۳۹۹ق. دسترسی به مقاله.
- نحو تقنین إسلامی، محمد زکی عبدالبر، الوعی الاسلامی السنة الثانیة، العدد ۱۶، ربیع الثانی ۱۳۸۶ق. دسترسی به مقاله.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- فتوای معیار در قانونگذاری از دیدگاه فقه اسلامی و نظام حقوقی ایران، نرجس خاتون همتي بخشكندی، دکتری، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۴۰۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جایگاه فتاوا در نظام قانونگذاری اسلامی، عبدالله حیدری، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه، مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۸ش. (دکتری تخصصی) اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- فتوای معیار در قانونگذاری (مطالعه موردی مبحث قذف)، رامین کاکاوندی، مازندران، موسسه آموزش عالی ادیب، ۱۳۹۶ش. (کارشناسی ارشد) اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- معیار انتخاب فتوا در فرآیند قانونگذاری و رسیدگی های کیفری، حبیبه غفاری نیک، پایان نامه کارشناسی ارشد در موسسه آموزش عالی آل طه تهران، دانشکده حقوق، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- فتوای معیار در نظام قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، بی‌نام، دانشگاه تهران، دانشکده مدیریت، ۱۳۹۳ش.
عربی
- الإجتهاد الإنتقائی فی الفقه الاسلامی، دلیله رازي، جامعة الحاج لخضر، الجزائر، ۲۰۱۴م. پایان‌نامه را از اینجا ببینید. پایان‌نامه دکتری.
منابع دیگر
فارسی
- نظر امام (ره) و فقهای معاصر درباره «فتوای معیار» در قانونگذاری، محمدجواد ارسطا، نشست علمی، ۱۴۰۱ش. لینک نشست
- آیا مراجعه به اعلم در فتوای معیار در قانونگذاری شرط است؟، اسماعیل آقابابایی، کرسی «عرضه و نقد ایده علمی فتوای معیار در قانونگذاری کیفری»، آبان ۱۴۰۰ش. گزارش سخنرانی را اینجا ببینید.
- تصویر واضح و صحیحی از رابطه قانون و فتوا نداریم، محمدجواد ارسطا، مهر۱۴۰۰ش. متن مصاحبه را اینجا ببینید.
- احتمالات هشتگانه فتوای معیار در قانونگذاری، محمدجواد ارسطا، جلسه درس خارج فقه سیاسی، ۲۸ آذر ماه ۱۳۹۴ ش. گزارش درس را اینجا ببینید.
- سلسله نشست های نقد کتاب «بایسته های تقنین» (گفتگو و مصاحبه)، نقد کتاب فقه و حقوق، شماره ۷، پاییز ۱۳۹۵ ش.
- فتوای معیار در قانونگذاری، محمدجواد ارسطا، از سلسله نشست‌های نظریه‌پردازی موسسه فهیم، ۱۳۹۳ش. لینک نشست
عربی
- الاجتهاد الإنتقاعی متناقض و ینذر بنقض عروة الفقه، سری سمّور، یادداشت اینترنتی در نقد اجتهاد انتقائی. یادداشت را از اینجا ببینید
- الإجتهاد الإنتقائی، علی حسین الجنیدی، مجلة منار الإسلام، شماره ۵۲۴، اگوست ۲۰۱۸م. یادداشت را از اینجا ببینید