فقه هنر (منابع مطالعاتی)
فقه هنر از گرایش‌های نوپدید در فقه معاصر است. هنر از دو جهت در فقه مورد بررسی قرار می‌گیرد: ۱. رابطه فقه و هنر به معنای عام بدون استنباط احکام شرعی مسائل آن مانند انگاره کلی فقه دربارهٔ آثار و مشاغل هنری یا رابطه فقه با هنر و زیبایی در کلیت آن. ۲. حیطه مربوط به استنباط احکام شرعی موضوعات هنری از قبیل حکم شرعی نمایش چهره معصومین یا استفاده از کلاه گیس برای بانوان در آثار نمایشی.
بنابر نظر علمای فقه معاصر مانند ابوالقاسم علیدوست عدم موضوع‌شناسی دقیق و عدم کاربست نظریه‌ها و روش‌های بدیع در فرآیند استنباط احکام مسائل هنری از چالش‌های فقه هنر است.
مسئله حائز اهمیت در فقه هنر، حوزه رسانه و نوع رابطه آن با حوزه هنر است که در تبویب و بررسی فقهی تأثیر گذار است. اگر رسانه را زیر مجموعه هنر در نظر بگیریم، رابطه کلی آن با فقه، قواعد و شیوه استنباط احکام مسائل آن به همان صورت است که در فقه هنر اتخاذ می‌شود. اما در صورتی که رابطه رسانه و هنر را به نحو تباین یا من وجه در نظر بگیریم، لازمه آن تعریف متمایز از رابطه کلی دانش فقه و رسانه و به‌کار‌گیری روش متفاوت برای حل مسائل فقهی رسانه از منابع دینی است.
پرسش‌هایی نیازمند تحقیق بیشتر در خصوص این موضوع پیش‌روی فقه معاصر قرار دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: قواعد استنباط در فقه هنر کدام‌اند؟ آیا استنباط احکام فقه هنر با روش فقه مقاصدی با توجه به جدید بودن و عدم سبقه بسیاری از موضوعات آن در عصر معصومین(ع) لازم است؟ آیا برای کشف موضوعات اصلی احکام هنری باید همان موضوع مستفاد از نصوص را مد نظر قرار داد یا آنکه به کارکرد و پیامد‌های حکم توجه داشت؟
کتاب‌ها
فارسی
- مجموعه مقالات نخستین همایش ملی فقه هنر، سیدمحمدحسین نواب و مهدی همازاده ابیانه و هادی جهانگشای اباجلو، ابوالقاسم علیدوست، قم، نشر مدرسه اسلامی هنر، ۱۴۰۰ش. فهرست مطالب کتاب
- نظام مسائل فقه هنر و رسانه، علی نهاوندی، قم، نشر مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۹ش. فهرست مطالب کتاب
- مجموعه مقالات دومین همایش ملی فقه هنر، مهدی همازاده ابیانه و هادی جهانگشای اباجلو، قم، نشر مدرسه اسلامی هنر، ۱۳۹۷ش. فهرست مطالب کتاب
- هنر از دیدگاه فقه، ابراهیم نزهت، تهران، نشر سفیر اردهال، ۱۳۹۵ش. فهرست مطالب کتاب
- سلسله گفت‌وگوها در باب «فقه هنر»، مهدی همازاده ابیانه، قم، نشر مدرسه اسلامی هنر، ۱۳۹۴ش. فهرست مطالب کتاب
- اندیشه‌های فقهی در عرصه هنر، زهرا گواهی، تهران، نشر به‌نشر، ۱۳۹۱ش. فهرست مطالب کتاب
- هنر از دیدگاه فقه اسلامی، فضل‌الرحمن فقیهی، تربت جام، نشر شیخ الاسلام احمد جام، ۱۳۸۰ش.فهرست مطالب کتاب
مقاله‌ها
فارسی
- شناخت معنای هنر مبتنی بر روش رایج معناشناسی در فقه، مهدی جعفری و جعفر سرباززاده، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۸، شماره ۴، زمستان ۱۴۰۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی جایگاه هنر اسلامی در فقه امامیه با تأکید بر منظر صاحب جواهر و صاحب مسالک، فاطمه حسن‌پور و محمد رسول آهنگران و هرمز اسدی کهباد، فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره ۴۶، ۱۴۰۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقیِ «آثار نمایشی زیان‌بار برای کودکان»، محمدمهدی مقدادی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۹، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- فلسفه‌ی فقه هنر (چیستی، چالش‌ها و روش حلّ‌مسئله)، ابوالقاسم علیدوست و مصطفی درّی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۹، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- هنر و زیبایی از دیدگاه مبانی فقه اخباری و اجتهادی، الهام امیری و غلامحسین زرگری‌نژاد و سینا فروزش، دوره ۱۷، شماره ۴۰، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی مشروعیت فقهی در قوانین هنری، مهدی امینی، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- پدیده هنری و معیار مواجهه فقهی، مهدی همازاده، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- اسم‌گرایی، کارکردگرایی و هویت‌گرایی در فقه هنر، هادی جهانگشای اباجلو و ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- موضوعات و ملاکات حکم در فقه هنر، محمدجواد فاضل لنکرانی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش.مقاله را اینجا ببینید
- الگوریتم برون رفت از تزاحم حقوق هنری، محمد عشایری منفرد، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۱۰، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- تحلیل جایگاه عرف در موضوع‌شناسی و مصداق‌شناسی فقه هنر، محمد عشایری منفرد، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- جایگاه علم فقه در شناخت هنر اسلامی، سید رضی موسوی گیلانی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- ذاتی و عرضی در احکام هنر بحثی روش‌شناختی، سید مصطفی محقق داماد و هادی جهانگشای اباجلو، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی فقهی حق هنر برای کودک، محمدمهدی مقدادی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- تقنین در حوزه هنر، سید احمد حبیب‌نژاد، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، زمستان ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- آزادی ابراز خلق هنری و حدود آن، محمود حکمت‌نیا و مهدی غیاثوند، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- موضوعات و ملاکات حکم در فقه هنر، محمدجواد فاضل لنکرانی، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۳، ۱۳۹۴ش.مقاله را اینجا ببینید
- «فقهِ هنر» در دو نگاه جامع و تعیّنات موردی، ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه قبسات، دوره ۲۰، شماره ۷۸، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی هنر و زیبایی از دیدگاه فقهی با شیوه نوین اجتهادی، محمدابراهیم جناتی، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره ۱۰ و ۱۱، ۱۳۷۶ش.
- هنر و زیبائی از نگاه مبانی فقه اجتهادی، محمدابراهیم جناتی، کیهان اندیشه، شماره ۶۹، ۱۳۷۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- هنر و زیبائی از نگاه مبانی فقه اجتهادی، محمدابراهیم جناتی، کیهان اندیشه، شماره ۶۸، ۱۳۷۵ش. مقاله را اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- فلسفه هنر عکاسی با نگاه فقهی اسلامی در عراق در دوره عباسی اول (۱۲۹–۲۱۰هجری قمری) (تاریخی، هنری، فقهی)، ابرهیم عبید دخیل المرشدی، کارشناسی ارشد، دانشکده دین و هنر، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی مبانی فقهی هنر و آثار هنری در فقه مقارن، علی کاظمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی آفاق، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- الفنون بین حاجة الوجدان و جمود الفقه، مسفر بن علی بن محمد القحطانی، مجلة المجمع (مالزی)، عدد ۳۰، جامعة المدینة العالمیة، ۲۰۱۹م. مقاله را اینجا ببینید
سایر منابع
- وجود بابی فقهی به نام فقه هنر یا رسانه، اول الکلام است، مصاحبه با علی نهاوندی، سایت اجتهاد، ۱۴۰۲ش. متن گفتگو
- یادداشت فقهی چند راه‌حل برای اجتهاد نو در حکم موضوعات هنری، یاسر امینیان، ۱۴۰۱ش. متن یادداشت
- برخی از احکام هنری فقها، اصلاً موضوع خارجی ندارند!، مصاحبه با محمدصادق لیراوی، سایت اجتهاد، ۱۴۰۱ش. متن گفتگو
- فقه هنر، درسگفتار ابوالقاسم علیدوست، ۱۴۰۰ش. تقریرات درس را اینجا ببینید