فارکس (به انگلیسی: Forex) به معنای تبادل ارزهای خارجی است. تبادل ارزها به یکدیگر با عنوان تصریف در فقه سنتی مطرح شده؛ ولی آنچه امروزه به عنوان بازار فارکس مطرح است، شکل ساده خود را از دست داده و به‌جای خرید و فروش واقعی ارز، به معاملات صوری و مجازی پرداخته می‌شود. همچنین معاملات در بازار فارکس به‌صورت مارجینی و ضریب‌دار انجام می‌شود که از این جهات نیاز به بررسی فقهی دارد.

آخرین ویرایش: ۱۴۰۲/۳/۳۱

همه منابع مطالعاتی

در زمینه معاملات فارکس سؤالاتی قابل طرح است؛ پرسش‌های فقهی در مورد معاملات فارکس سبب شده که بررسی آن در فقه معاصر ضروری شود. اساسا ماهیت قراردادهای فارکس چیست؟ آیا از عقود مستحدثه هستند یا تحت عناوین عقود شرعی قرار می‌گیرند؟ حکم شرعی معاملات فارکس چیست؟ آیا حکم کلی نسبت به معاملات فارکس صحیح است و یا نسبت به انواع مختلف معاملات فارکس نیاز به بررسی مستقل وجود دارد؟ آیا معاملات بدون امکان تحویل کالا صحیح است؟ حکم معاملات مارجینی چیست؟ آیا اخذ اعتبار از کارگزاری حکم قرض ربوی را دارد؟ آیا گرفتن نرخ سواپ شبانه برای معاملات باز صحیح است؟

فقیهان و پژوهشگران فقهی در این مسئله اختلاف نظر زیادی دارند برخی از جمله سید موسی شبیری زنجانی، حسین نوری همدانی و ناصر مکارم شیرازی بر بطلان این نوع معاملات نظر داده‌اند. و عده‌ای مانند سید علی سیستانی و جعفر سبحانی در این زمینه اظهار نظر نکرده و به فقهای دیگر ارجاع داده است و فقیهانی چون سید محمد علوی گرگانی و بشیر نجفی حکم به صحت این معامله در صورت داشتن اعتبار از ناحیه حکومت‌ها و مالیت داده‌اند.


کتاب‌ها

فارسی

  1. بررسی عملکرد فارکس در نظام حقوقی ایران، میثم امیری، رشت، انتشارت کدیور، ‏‫۱۳۹۹ش.
  2. مقایسه مقررات حاکم بر بازار فارکس و بازار سهام در حقوق تجارت داخلی و بین‌المللی، امید مقدسی‌فر و مهران آرامش، تهران، انتشارات جاودانه‏‫، ۱۳۹۶ش.
  3. فارکس آتی بررسی مالی و فقهی، عبدالمجید محمدی و پیمان اکبری و اکبر ویسمرادی و محسن آقاسی، کرمانشاه، انتشارات سارینا پژوه، ۱۳۹۵ش.

عربی

مقاله‌ها

فارسی

  1. موضوع‌شناسی بازار فارکس، سید صادق طباطبایی نژاد، ماهنامه معرفت، شماره ۲۸۱، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
  2. تحلیل فقهی بازار بین‌المللی فارکس با تکیه بر ممنوعیت آن در قوانین ایران، سمیه نوری و امیرحمزه سالارزایی و نادر مختاری افراکتی، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۱، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
  3. تبیین ماهیت و چیستی بازار فارکس و بایسته‌های آن در فقه و حقوق ایران، ابراهیم برارپور، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، شماره ۱۰، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید

عربی

  1. محاذیر المتاجرة بالهامش فی (الفورکس) وبدائلها فی الفقه الإسلامی، بوزیانی جیلالی، مجلة معهد العلوم الاقتصادیة (الجزائر)، جلد ۲۴، شماره ۱، ۲۰۲۱م. از اینجا ببینید
  2. تجارة العملات الدولیة الفورکس بطریقة الهامش الفورکس: دراسة فقهیة، أحمد الجزار محمد داود بشناق، مجلة البحوث والدراسات الشرعیة (مصر)، شماره ۲۷، جلد ۳، ۲۰۱۴م.
  3. حکم التجارة بالعملات الأجنبیة فی الأسواق العالمیة، فخری خلیل أبو صفیة و قاسم أبو عید، مجلة جامعة الأمیر عبد القادر للعلوم الإسلامیة، شماره ۳۲، ۲۰۱۳م. از اینجا ببینید
  4. الإشکاليات الشرعية في تجارة الهامش (الفورکس) دراسة فقهية مقارنة، حسين محمد بيومي الشيخ، مجلة كلية الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بالإسكندرية، مجلد ۲۹، شماره ۷، ۲۰۱۳م. از اینجا ببینید
  5. أسس التعامل والمضاربة فی سوق الفورکس، جمیلة الجوزی، الجزایر، المجلة الجزائریة للعولمة والسیاسات الاقتصادیة، شماره ۳، ۲۰۱۲م. از اینجا ببینید
  6. فتوی مجلس الإفتاء الوطنی المالیزی بشأن المتاجرة بالفورکس عبر المنصة الإلکترونیة، لقمان عبدالحکیم ابن حسین، سوریه، مجلة الإقتصاد الإسلامی العالمیة، شماره ۵، ۲۰۱۲م.

پایان‌نامه‌ها

فارسی

  1. تعمیم بیع و آثار آن به مصادیق جدید، سمیه نوری، دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
  2. تحلیل مبانی فقهی و حقوقی فارکس (بازار جهانی تبادل ارز الکترونیک)، ابراهیم برارپور، دکتری، دانشگاه عدالت، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
  3. آسیب‌شناسی و بررسی فقهی بازار فارکس، محسن محمدزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
  4. جنبه‌های حقوقی معاملات فارکس، نگین رسولی فتح‌آباد، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شیراز، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
  5. بررسی و تحلیل حقوقی معاملات فارکس، محمدمهدی منتظری، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ۱۳۹۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید

سایر منابع

  1. حکم الفورکس: هل تداول العملات حلال ام حرام؟ رکان راشد، یادداشت اینترنتی، ۲۰۲۲م. از اینجا ببینید
  2. هل الرافعة المالیة حلال ام حرام فی تداول الفورکس؟، عبدالله بن حبتور، یادداشت اینترنتی، ۲۰۲۰م. از اینجا ببینید
  3. حکم شرعی معامله در بازار فارکس، یادداشت امیر صالحی، روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، ۱۳۹۲ش. از اینجا ببینید
  4. بررسی فقهی معاملات فارکس، نشست علمی با همکاری گروه فقه اقتصادی مدرسه عالی فقه تخصصی، مجتمع آموزش عالی فقه، مجله افق حوزه، شماره ۳۶۳، ۱۳۹۲ش. از اینجا ببینید
  5. ابعاد و نتایج بررسی فقهی معاملات فارکس، مصاحبه با سید عباس موسویان، پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (سنا)، بیتا. از اینجا ببینید
  6. الأبعاد الفقهیة والأخلاقیة فی شراء الهامش الفورکس، یادداشت مسعود صبری، بیتا. از اینجا ببینید
  7. حکم شرعی بازار فارکس چیست؟، یادداشت اینترنتی، مؤسسه فقه اقتصادی طیبات. از اینجا ببینید