استقلال قضائی (منابع مطالعاتی)
استقلال قضائی یا استقلال قاضی به معنای عدم جانبداری، عدم پیش‌داوری و استقلال رأی در امر قضاوت است و اینکه قاضی آزادانه و مستقل از اعمال نفوذ و بدون تأثیرپذیری از عوامل بیرونی به صدور حکم بپردازد. استقلال قضائی را از عوامل مهم در برقراری عدالت و مؤثر در تضمین اصل حاکمیت قانون و دسترسی شهروندان به حقوق خود دانسته‌اند. امروزه استقلال قضائی با استقلال دستگاه قضاء یا قوه قضائیه از تعرضات دیگر قوا و در قالب تفکیک قوا قابل دسترسی است؛ همچنین گفته شده در عرصه بین‌المللی این مهم با تشکیل دادگاه‌های داوری بین‌المللی و تصویب میثاق‌های بین‌المللی توسط کشورها تضمین خواهد شد. استقلال قضائی به عنوان یک اصل مهم در دادرسی عادلانه هم مورد پذیرش در آموزه‌های اسلامی و هم از اصول مصرح در اسناد بین‌المللی و قوانین اساسی بسیاری از کشورها است.
در زمینه استقلال قضائی سوالاتی پیش‌روی فقه معاصر قرار دارد؛ از جمله: با توجه به محوریت قانون در امور قضائی، امروزه مفهوم استقلال قضائی چگونه تعریف می‌شود؟ گستره این اصل آیا فقط شامل قاضی می‌شود یا دستگاه قضائی را نیز شامل می‌شود؟ با توجه به تحولات وسیع در فرآیند‌های دادرسی، عوامل تضمین‌کننده اصل استقلال قضائی چیست؟ در صورت تعارض رأی قاضی مجتهد با قانون و لزوم ارجاع پرونده به شعبه دیگر طبق قانون ایران، آیا اصل استقلال قاضی دچار خدشه نمی‌شود؟ لزوم صدور حکم بر اساس فتوای مجتهد، آیا استقلال قاضی غیرمجتهد را در فرآیند دادرسی به چالش نمی‌کشد؟ پیوستن به میثاق‌های بین‌المللی و لزوم پایبندی به آنها آیا با استقلال دستگاه قضائی تعارض ندارد؟ با توجه به پرداخت حقوق از سوی دولت به قاضی، آیا در مواردی که دولت در یک سوی دعوا قرار داشته باشد، باعث نقض استقلال قاضی نمی‌شود؟
در صفحه پیش‌رو منابعی جمع‌آوری شده که از منظر فقه معاصر به پاسخ پرسش‌های فوق و دیگر پرسش‌ها در این زمینه می‌پردازد.
کتاب‌ها
- استقلال قضات در پرتو قوانین داخلی و حقوق اساسی ایران، علی‌اصغر ربیع‌پور و نیما نوروزی، تهران، نشر گنجور، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
- استقلال قوه قضاییه و چالش‌های آن از منظر حقوق عمومی، مهدی فرخان و نعمت قاسم‌زاده و حسین جعفر‌زاده، تهران، موسسه اندیشه کامیاب ایرانیان، ۱۴۰۱ش.
- حدود استقلال قضایی از دیدگاه فقه و حقوق ایران، علیرضا میرزاپورمیانگله، ساری، نشر روجین مهر، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی در سامانه خانه کتاب
- حدود و ثغور استقلال قضایی قاضی، امید امامی و ساغر صمیمی‌فر، تهران، نشر قانون یار، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی در سامانه خانه کتاب
- استقلال و مسئولیت قوه قضاییه، محمدقاسم تنگستانی، تهران، نشر میزان، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی در سامانه خانه کتاب
- بررسی تطبیقی استقلال قضات و دادرسی عادلانه در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی، فیض‌الله صالحی، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی در سامانه خانه کتاب
- استقلال قاضی در حقوق ایران، قدرت مقتدری و مهرانگیز وکیلی و مهدی نکوئی، تهران، نشر راز نهان، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی در سامانه خانه کتاب
- استقلال قضایی در نظام حقوقی ایران و اسناد بین‌المللی، قاسم کرامت، اصفهان، نشر دادیار، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی در سامانه خانه کتاب
- مهارت‌های ارتباطی و رفتار قضایی: بی‌طرفی، استقلال و تدبیر قضایی، هادی رمضانیان‌فهندری و مرضیه عالی، قم، نشر قضا، ۱۳۸۷ش. صفحات ابتدایی در سامانه خانه کتاب
عربی
- استقلال القضاء في الفقه الإسلامي، محمد بن عبد الله بن إبراهيم السحيم، عربستان، دار ابن الجوزي، ۲۰۱۵م. لینک کتاب
- استقلال القضاء، شریف یونس، قاهره (مصر)، مرکز القاهرة لدراسات الحقوق الانسان، ۲۰۰۷م. لینک کتاب
- استقلال القضاء من وجهة النظر الدولية والعربية والأسلامية، محمد نور شحاتة، قاهره (مصر) دار النهضة العربیة، بیتا.
- استقلال السلطة القضائیة فی النظامین الوضعی و الاسلامی، یس عمر یوسف، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۹۵م.
- استقلال القضاء في الفقه الإسلامي، عبد العزيز بن حمد الداوود، بی‌جا، بیتا. لینک کتاب
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی فقهی و قانونی علم و اجتهاد و استقلال قضات، علیرضا مهدوی و حسین احمری و مصطفی رجائی پور، ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره ۵، شماره ۶، ۱۴۰۱ش. لینک مقاله
- استقلال قضات در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در پرتو آموزه‌های دین مبین اسلام، محمد ستایش‌پور و فاطمه زهرا آسیان، فصلنامه تمدن حقوقی، شماره ۱۲، ۱۴۰۱ش. لینک مقاله
- بررسی حقوقی اصول و شاخص‌های استقلال قاضی و بررسی آن در قوانین اساسی، بهنام اسدی، فصلنامه رهیافت های نوین در مطالعات اسلامی، شماره ۱۱، ۱۴۰۱ش. لینک مقاله
- شاخص‌های کنش قضایی در نظام عدالت کیفری ایران با تکیه بر آموزه‌های فقهی، زهرا اکبری و محمدعلی اردبیلی و محمد آشوری و نسرین مهر، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، دوره ۲، شماره ۲، ۱۴۰۱ش. لینک مقاله
- استقلال قضایی در اسلام و حقوق بین الملل: غنای اسلام، محمد ستایش پور و فاطمه زهرا آسیان، فصلنامه قضاوت، شماره ۱۰۵، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- بررسی تعارض تبصره ماده ۳ قانون آئین دادرسی مدنی با استقلال قاضی مجتهد، طاهره فرمنش علی‌اکبر ایزدی‌فرد، علی‌اکبر جهانی، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۴، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- استقلال ساختار قضایی به مثابه ابزاری اساسی در تحقق امنیت قضایی در الگوی دادرسی اسلامی، احسان آهنگری و مسعود جهاندوست دالنجان، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۵، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- بررسی استقلال قاضی از منظر فقه و قانون، کرم جانی‌پور و علی جانی‌پور و تورج دالکی، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، دوره ۶، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- مبانی مرتبط با استقلال قاضی و امنیت قضایی قضات، کیوان مرادی‌زاده، دوفصلنامه تحقیقات حقوق قضائی، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- تحلیل انتقادی عملکرد نظام حقوقی ایران در رابطه با مفهوم استقلال قضایی، نادر میرزاده کوهشاهی و حسین قاضی زاده و محمدمهدی شیرازی، دوفصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره ۱۹، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- بررسی استقلال نهاد قضاوت و وکالت از منظر فقه امامیه و حقوق ایران و حقوق بین‌الملل، اباالفضل سلیمیان و غلامرضا ایزدپناه و سعید احمدیان، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف، شماره ۱۱، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- واکاوی فقهی مسئله استقلال داور، حسین هوشمند فیروزآبادی، فصلنامه پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، شماره ۴۵، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- رابطۀ میان استقلال قضاوت و استقلال وکالت، حسن محسنی و مجید غمامی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۴۵، شماره ۲، ۱۳۹۴ش. لینک مقاله
- استقلال قضایی در نظام حقوقی ایران با مطالعه تطبیقی، محمدجعفر حبیب‌زاده و قاسم کرامت و مرتضی شهبازی‌نیا، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره ۱۴، شماره ۴، ۱۳۸۹ش. لینک مقاله
- استقلال قاضی در نظام قضایی ایران در پرتو تحولات قانون‌گذاری، علی دهقانی، دوفصلنامه پژوهش‌های حقوقی، شماره ۱۵، ۱۳۸۸ش. لینک مقاله
- استقلال و بی‌طرفی مقام قضایی با تکیه بر آرا و اندیشه‌های امام خمینی(س)، احمد قاسمی، فصلنامه پژوهش‌نامه متین، شماره ۴۴، ۱۳۸۸ش. لینک مقاله
- استقلال قوه قضایی و میزان اقتدار قاضی در اسلام، علی‌اکبر حسنی، ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، سال ۲۱، شماره ۱۲، ۱۳۶۰ش. لینک مقاله
عربی
- استقلال القضاء في الفقه الإسلامي والقانون الوضعي، محمد عيسى المهندى و نهلة عبد العزيز السيد، مجله البحوث القانونیة و الاقتصادیة، جامعة المنصورة (مصر)، شماره ۸۳، ۲۰۲۳م. لینک مقاله
- استقلالية القضاء في المحاكم الشرعية دراسة فقهية تحليلية- لقرار بقانون رقم 8/2021 بشأن القضاء الشرعي، عبد الله جميل أبو وهدان و امیره عندنان دروبی، مجلة الشريعة والدراسات الإسلامية (الجزایر)، مجلد ۱۳، شماره ۲، ۲۰۲۲م. لینک مقاله
- العدالة في القرآن ومكانتها في استقلال القضاء، صباح فراج سعد ماضي، همایش قرآنی دولتی در مالزی، ۲۰۲۲م. لینک مقاله
- استقلالية القضاء في الشريعة الإسلامية والقوانين الوضعية: دراسة مقارنة، مرتضى عبدالأمير محمد السهلاني، مجلة كلية التربية للعلوم الإنسانية، جامعة ذی غار (عراق)، مجلد ۸، شماره ۳، ۲۰۱۸م.
- حياد القاضي في ظل مبدأ استقلالية القضاء: دراسة فقهية قانونية، فاطمة بالطيب، مجلة البحوث العلمية والدراسات الإسلامية (الجزایر)، شماره ۱۴، ۲۰۱۷م. لینک مقاله
- مبدأ استقلال القضاء مرتكز أساسي من مرتكزات المحاكمة العادلة في الشريعة الإسلامية، نبهان سالم مرزق أبو جاموس، مجلة الفقه والقانون (المغرب)، شماره ۳۸، ۲۰۱۵م. لینک دسترسی
- طرق اختيار القاضى: دراسة مقارنة بين الشريعة الإسلامية والتشريعات الوضعية، خالد عبدالعظيم أحمد سليمان، مجلة اتحاد الجامعات العربية للدراسات والبحوث القانونية (مصر)، شماره ۳۳، ۲۰۱۳م.
- القضاء في القانون والفقه الاسلامي (دراسة تطبيقية)، علي خالد دبيس و ميثاق طالب غركان، مجلة أهل البيت عليهم السلام (عراق)، شماره ۱۴، بیتا. لینک مقاله
- مبدأ استقلال القضاء دراسة مقارنة في الفقه الإسلامي والقانون الوضعي، رمضان إبراهيم عبد الكريم، مجلة الحقوق للبحوث القانونیة و الاقتصادیة بکلیة الحقوق، جامعة اسکندریه (مصر)، ویژه‌نامه دسامبر، ۲۰۱۲م. لینک مقاله
- مبدأ استقلال القضاء بين النظرية والتطبيق، خليل حميد عبدالحميد، مجلة كلية المأمون (عراق)، شماره ۱۶، ۲۰۱۰م.
- استقلال القضاء، حسن العكيلي، سایت مجلس القضا الاعلی (عراق)، ۲۰۱۰م. لینک مقاله
- دعائم إستقلال القضاء في الإسلام، محمد مصطفى الزحيلي، مجلة الأمن والقانون (امارات)، مجلد ۱۷، شماره ۱، ۲۰۰۹م.
- استقلال القضاء كونه ركيزة من ركائز المحاكمات العادلة: دراسة مقارنة في القانون الوضعي والشريعة الإسلامية، رزکار محمد قادر، مجلة الرافدین للحقوق، مجلد ١١، شماره ۳۹، ۲۰۰۹م. لینک مقاله
- أسس الحصانة الفقهية للقاضى المعاصر: استقلال القاضى، معن توفيق دحام، مجلة أبحاث كلية التربية الأساسية، جامعة الموصل (عراق)، مجلد ۶، شماره ۱، ۲۰۰۷م. لینک مقاله
- استقلال القضاء، يحيى محمد الماوري، مجلة البحوث القضائية (یمن)، شماره ۵، ۲۰۰۶م.
- معالم استقلال القضاء في الشريعة الاسلامية، عمار بو ضياف ابن التهامي، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة (عربستان)، مجلد ۸، شماره ۳۰، ۱۹۹۶م.
- دراسات فی استقلال القضاء: فی الشریعتین الإسلامیة و الإنجلیزیة، جمال العطیفی، مجلة المحاماة، شماره ۲، ۱۹۷۰م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مقایسه عزل و نصب و استقلال قضات ایران و افغانستان، عصمت‌الله عثمانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۹ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- استقلال قاضی از منظر فقه و حقوق، طاهره فرمنش، دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۹ش. صفحه رساله در سامانه گنج
- آداب قضاوت در فقه اسلامی با نگاهی به حقوق ایران، کارشناسی ارشد، محمدصادق مصدق، دانشکده پیشگیری از جرم و اصلاح و تربیت، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۳۹۸ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- استقلال قاضی در فقه امامیه و حقوق ایران، محمداسماعیل علیایی، دانشـکده الهیات و معـارف اسلامـی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیروان، ۱۳۹۵ش.
- بررسی تطبیقی استقلال قاضی در حقوق ایران، فقه امامیه و حقوق انگلستان، حسین زنگباری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۲ش.
- استقلال قضایی در حقوق ایران، محمد مصطفی‌لو، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۱ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- استقلال قاضی از منظر فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، بنت‌الهدی ابوترابی‌فر، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ۱۳۸۹ش.
- استقلال قاضی در حقوق ایران، امیر محمدی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه تهران - پردیس فارابی، ۱۳۸۸ش. چکیده پایان‌نامه
- استقلال قضات در نظام کیفری ایران، مجتبی دانش، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه قم، ۱۳۸۲ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- استقلال قضات در حقوق ایران، حسین شفیق‌فرد، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
عربی
- استقلالية القاضي في الفقه الإسلامي والتشريع الجزائري (دراسة مقارنة)، مقران عبد الرؤوف و عوينة رمضان، کارشناسی ارشد، كلية العلوم الانسانية والاجتماعية، جامعة محمد بوضياف (الجزایر)، ۲۰۲۲م. لینک پایان‌نامه
- استقلال القضاء و وسائل حمایته: دراسة فی ضوء الشریعة الاسلامیة و الدستور اللیبی، صباح فرج سعد ماضی، رساله دکتری، آکادمیة الدراسات الاسلامیة، جامعة ملایا، مالزی، ۲۰۱۷م. لینک رساله
- استقلال وضمانات القاضي بين الشريعة الإسلامية والقانون: دراسة مقارنة، كريم طوكان عباس، کارشناسی ارشد، عمادة الدراسات العليا، جامعة مونة (اردن)، ۲۰۱۵م.
- استقلال القضاء وضماناته : دراسة تأصيلية مقارنة، أوميد بن عمر ابن علي، کارشناسی ارشد، المعهد العالي للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية (ریاض)، ۲۰۰۹م.
- مبدأ استقلال القضاء في الدولة الإسلامية، أحمد صيام سليمان أبو أحمد، کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة، الجامعة الاسلامیة، الغزة، ۲۰۰۵م. لینک پایان‌نامه
- استقلال القضاء في الشريعة الإسلامية وتطبيقاته في المملكة العربية السعودية، طراد بن فهد نصير الشريف، کارشناسی ارشد، کلیة الدراسات العلیا، جامعة نایف العربیه للعلوم الامنیة، بیتا. لینک پایان‌نامه
سایر منابع
- آسیب شناسی حقوقی: استقلال قاضی و دستگاه قضایی، رسول آرامش، یادداشت علمی در نشریه وکالت، شماره ۹، ۱۳۸۰ش. لینک یادداشت
- استقلال قاضی، مصونیت یا مسئولیت، محسن محبی، یادداشت علمی در نشریه وکالت، شماره ۴، ۱۳۷۹ش. لینک یادداشت